Kutadgu Bilig’de hatırat unsurları

Yıl 2022, Sayı: 26, 143 - 154, 21.02.2022

Ceyda Adıyaman

https://doi.org/10.29000/rumelide.1073862

Cited By: 1

Öz

Kutadgu Bilig siyasetname olarak bilinmektedir. Eser üzerinde pek çok açıdan inceleme yapılmıştır. Kutadgu Bilig hakkındaki literatür de çok zengindir. Bu literatür arasında Kutadgu Bilig’i bir anı ve öz yaşam öyküsü olarak ele alan çalışma yoktur. Yalnız “yaşname” olarak değerlendirilmiştir. Yazarın kendisi hakkında verdiği bilgiler ve yaptığı değinmeler esere gerçekten de yaşname niteliğini vermektedir. Bunun yanında yazarın çocukluk, gençlik, olgunluk ve yaşlılık dönemlerini sırasıyla ilkbahar, yaz, sonbahar, kış gibi mevsimlere benzetmesi ve bu dönemler üzerine yaptığı değerlendirmeler esere aynı zamanda bir hatıra değeri katmaktadır. Bu çalışma Kutadgu Bilig’i hatırat özellikleri açısından değerlendirmeyi ve hatırat türü kapsamında Türkoloji tarihindeki yerini göstermeyi amaçlamaktadır. Bu amaçla hatıraların temel özelliği olan yazar, anlatıcı ve olay kişisinin özdeşliği yazarın ben zamiri ile 1. tekil kişi olarak veya değişik anlatım yollarıyla kendisinden söz edip etmediği ve yazarın eserdeki kahramanlar aracılığıyla temsili yönünden ele alınarak Kutadgu Bilig’in yazarı Yusuf Has Hacib ile kahramanları Ögdülmiş ve Aytoldı arasında aranmıştır. Bu özdeşliği gösteren beyitler hatırat özellikleri bakımından değerlendirilmiş ve Yusuf Has Hacib’in gerek kendi ağzından konuşurken gerekse vezir Aytoldı ve onun oğlu Ögdülmiş’in ağzından konuşurken kendi deneyim, gözlem ve geçmiş yaşantılarını aktardığı belirlenmiştir. Dolayısıyla Kutadgu Bilig’in yalnızca kurgusal bir eser olmadığı, hem hatırat unsurları hem de otobiyografik veriler içerdiği gösterilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hacib, hatıra, otobiyografi

Elements of memories in Kutadgu Bilig

Öz

Kutadgu Bilig is known as mirror of prince. A lot of studies have been done on the work for many opinions. The literature on Kutadgu Bilig is also very rich. Among these literature, there is no study that considers Kutadgu Bilig as a memory and autobiography. It was evaluated only as a "yaşname". The information that the author gives about himself and the references he makes really give the work the quality of a “yaşname”. In addition, the author's comparison of childhood, youth, maturity and old age to seasons such as spring, summer, autumn and winter, respectively, and his evaluations on these periods also add a memory value to the work. This study aims to evaluate Kutadgu Bilig in terms of its memory features and to show its place in the history of Turcology within the scope of memoir type. For this purpose, the identity of the author, narrator and event person, which is the main feature of the memories, is investigated in terms of whether the author refers to himself as the first person with the pronoun I or in different ways of expression, and the author's representation through the heroes in the work, the author of Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hacib and his heroes Ögdülmiş. and Aytoldı. The couplets showing this identity were evaluated in terms of their memoir characteristics and it was determined that Yusuf Has Hacib conveyed his own experiences, observations and past lives both when speaking from his own mouth and when speaking from the language of the vizier Aytoldı and his son Ögdülmiş. Therefore, it has been tried to show that Kutadgu Bilig is not only a fictional work, but also contains both memoirs and autobiographical data.

Anahtar Kelimeler

Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hacib, memory, authobiography

Kaynakça

• Abelardus P. (1988). Bir mutsuzluk öyküsü (felaketler tarihi), (Betül Çotuksöken, Çev.), İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Akar A. (2020). Bilge Tonyukuk yazıtı. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Altınova B. (2003). Kavram kargaşası çerçevesinde edebî bir tür olarak hatıra, Türkbilig, 6, 3-12.
• Arat R. R. (1999). Kutadgu Bilig-I: metin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aristoteles (1987). Poetika, ( İsmail Tunalı, Çev.), İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Aydın E. (2019). Tonyukuk. İstanbul: Kronik Kitap.
• Banarlı N. S. (1983). Resimli Türk edebiyatı tarihi, C. I, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Birinci A. (1998). Hâtırat türünden kaynakların tarihî araştırmalardaki yeri ve önemi, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 14 (41), 611-620.
• Birsel S. (1972). Anı üzerine, Türk Dili Dergisi, Anı Özel Sayısı, 21(246), 377-397.
• Brockelmann C. (1928). Mitteltürkischer wortschatz, Leipzig: Otto Harrassowitz.
• Cemiloğlu İ. (1990). Kutadgu Bilig'de gençlik, ihtiyarlık ve ölüm fikri, Türk Kültürü, 330, 617-621.
• Clauson Sir G. (1972) An etymological dictionary of pre-thirteenth century Turkish, Oxford: Clarendon Press.
• Coşar A. M. (2008). Türk kültüründe hediyenin algılanışı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 38(38), 33-48.
• Çelebioğlu Â. (1985). Türk edebiyatında yâşnâmeler”, Marmara Üniversitesi Türklük Araştırmaları Dergisi, 1, 151-286.
• Dankoff R. & Kelly J. (1985). Mahmut el-Kāşgarī: Compendium of the Turkic dialects (Dīvān Luγāt at-Türk), (Edited and Translated with Introduction and Indices by Robert Dankoff in collaboration with James Kelly), Part III, Harvard: Harvard University Press.
• Dorion L.-A. (2005). Sokrates. Ankara: Dost Yayınları.
• Elmalı M. (2016). Dasakarmapathavadanamala. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Enginün İ. (2003). Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatı. İstanbul: Dergâh Yayınları,
• Ercilasun A. B. & Akkyounlu Z. (2014). Dîvânu Lugâti’t-Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun A. B. ( 2009). Türk dili tarihi. Ankara Akçağ Yayınları.
• Ercilasun A. B. (2016), Türk kağanlığı ve Türk bengü taşları. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Erdal M. (1991). Old Turkic word formation. Volume II, Wiesbaden: Otto Harrassowitz Verlag.
• Eryılmaz D. (2011). Ermeni, Fransız ve Türk literatürlerinde anı türü, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Herodotos, (1973). Herodot tarihi, (Müntekim Ökmen, Çev.), İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Kaçalin M. S. & Ölmez M. (2019). Dîvânu Lugâti’t-Turk, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Kaplan M. (1975). Kendi kendine değer verme. Ünlü Yazarlardan Seçme Denemeler (Sabahat Emir, Der.), İstanbul: Emir Yayınları.
• Kaplan M. (1998). Hâtırat üzerine, Edebiyatımızın içinden (s. 137-140), İstanbul: Dergah Yayınları
• Kavcar C.& Oğuzkan F. (1999). Yazılı ve sözlü anlatım. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Kaya D. (2012). Âşık Edebiyatında yaşnâmeler, (Ed.) H. Bacanlı, Ş. Işık Terzi Yetişkinlik ve Yaşlılık Gelişimi ve Psikolojisi (s. 573-605), İstanbul: Açılım Kitap.
• Kocaoğlu T. (1970). Kutadgu Bilig’de pişmanlık duygusu, Türk Dünyası Dergisi, 4(16), 20-21.
• Ksenophon. (1962). Anabasis I-II. (Hayrullah Örs, Çev.). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Ksenophon. (1994). Sokrates'ten anılar (Canan Şentuna, Çev.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Le Coq von A. (1941). Huastuanift. (S. Himran, Çev.). Ankara: Ulusal Matbaa.
• Nalbant M. V. (2016). Yaşnâme geleneği içinde Kutadgu Bilig ve Kutadgu Bilig’de yaş konusu, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 13(4), 179-191.
• Naskali G. E. (2007). Hediyelik kelimeler, Hediye Kitabı. (s. 233-239). (Editörler: Emine Gürsoy Naskali, Aylin Koç). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Okay O. (1997). Hâtırat, İslam ansiklopedisi, (C. 16, s. 445-449), İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları
• Olgun İ. (1972). Anı türü ve Türk edebiyatında anı, Türk Dili Dergisi, Anı Özel Sayısı, 25(246), 403-427.
• Özbay B. (2014). Huastuanift. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özdemir E. (1981). Yazı ve yazınsal türler, İstanbul: Karacan Yayınları.
• Rasanen M. (1969). Versuch eines etymologischen wörterbuchs der Türksprachen, Volume: I, Helsinki: Suomalais Ugrilainen Seura.
• Ross D. (2011). Aristoteles. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Sinan Paşa. (1971). Tazarru’nâme. (Mertol Tulum, Haz.). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Şen M. (2007). Eski ve Orta Türkçede hediye kelimeleri, Hediye Kitabı, (s. 240-259), (Editörler: Emine Gürsoy Naskali, Aylin Koç), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Şirin H. (2016). Eski Türk yazıtları söz varlığı incelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin T. (1997). Yusuf Has Hâcib ve Cahit Sıtkı Tarancı’da gençlik, yaşlılık ve ölüm, Çağdaş Türk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış, Nevin Önberk Armağanı, (s. 343-350). Ankara. Simurg Yayınları.
• Teres E. (2008). Ertüt~ belek sözcükleri üzerine, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 3/1, 367-370.
• Uluğlar E. B. (2006). 1918–1928 yılları arası Türk Edebiyatında hatıra türü, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Yavuz K. (2008). Yusuf Has Hacib ve Kutadgu Bilig, İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 36, 137-180.