Belagat-ı Osmaniyye’nin açıklamalı günümüz Türkçesi çevirisi üzerine eleştiriler

Yıl 2022, Sayı: 26, 675 - 693, 21.02.2022

Ömer Uyan

https://doi.org/10.29000/rumelide.1074026

Öz

İlmî ve siyasi kimliğiyle on dokuzuncu yüzyıla damgasını vuran Ahmet Cevdet Paşa’nın kaleme aldığı Belagat-ı Osmaniyye; klasik belagat geleneğini devam ettiren, bunun yanında konuları çok sayıda Türkçe örnek eşliğinde ele alan önemli bir eserdir. Eser, yazıldığı devirde büyük yankı uyandırmış ve uzun süre devam edecek olan tartışmaların odağında yer almıştır. Başta belagat sahasında çalışanlar ile Türk Dili ve Edebiyatı bölümü öğrencileri ve akademisyenleri olmak üzere birçok kişi bu eserden hâlâ istifade etmektedir. Bu bakımdan gerek yazıldığı dönemde gerekse günümüzde belagat, edebiyat ve kültür tarihimiz açısından Belagat-ı Osmaniyye’nin büyük bir önemi haiz olduğu söylenmelidir. Bu yazıda “üniversite öğrencileri, akademisyenler, aydınlar ve araştırmacılar için anlaşılabilir temel kaynak” olma iddiasıyla hazırlanan ve Belagat-ı Osmaniyye’nin açıklamalı günümüz Türkçesine çevirisini içeren bir çalışmadaki yanlışlar ve özensizlikler tespit edilerek örneklendirilecektir. Çalışmadaki yanlışlar gösterilirken sadece eleştiri yapılmayıp bazı konuların açıklığa kavuşması, okuyucu için yazının daha faydalı olması ve bundan sonra yapılacak başka çalışmalarda benzer yanlışların tekrarlanmaması adına doğruya ve olması gerekene de işaret edilecektir. Doğru bir üslupla ve fayda amacı gözetilerek yapılan eleştiriler sonraki çalışmaların niteliğine olumlu katkılar sağlar. Yazımızın en temel amacı da budur.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Cevdet Paşa, Belagat-ı Osmaniyye, belagat, dil içi çeviri, eleştiri

Criticisms on the annotated contemporary Turkish translation of Belagat-ı Osmaniyye

Öz

Belagat-ı Osmaniyye (The Rhetoric of Ottoman Language), written by Ahmed Cevdet Pasha, who left his mark on the nineteenth century with his scientific and political identity, is an important book that follows the classical rhetoric tradition and also explains the subjects with many Turkish examples. The book had great repercussions at the time it was written and was at the center of discussions taht would continue for a long time. Many people, especially those working in the field of rhetoric and students and academics of the Turkish Language and Literature department, still benefit from this book. In this respect, it should be said that Belagat-ı Osmaniyye has a great importance in terms of our rhetoric, literature and cultural history both at the time it was written and today. In this article, mistakes and carelessness will be identified and exemplified in a study, which was prepared with the claim of being “a basic source that can be understood for university students, academics, intellectuals and researchers” and includes the annotated translation of Belagat-ı Osmaniyye into contemporary Turkish. While the mistakes in the study are being exposed, not only criticism will be made, but also the truth and what should be done will be pointed out in order to clarify some issues, to make the article more useful for the readers and not to repeat similar mistakes in another studies. Criticisms made in a correct style and with the aim of benefit make positive contributions to the quality of subsequent studies. This is the main purpose of our article.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Cevdet Pasha, The Rhetoric of Ottoman Language, rhetoric, intralingual translation, criticism

Kaynakça

• Ahmet Cevdet (1310). Belagat-ı Osmaniyye (Mekteb-i Hukuk Talebesine Takrir Olunan Derslerin Hülasasıdır), İstanbul: Nişan Berberyan Matbaası.
• Ahmet Cevdet Paşa (2000). Belagat-ı Osmaniyye, haz. Mehmet Atalay, Turgut Karabey, Ankara: Akçağ.
• Ahmet Cevdet Paşa (2016). Belagat-ı Osmaniyye, haz. Mehmet Gümüşkılıç, İstanbul: Kapı.
• Akdemir, Hikmet (2016). Belagat: Meani-Beyan-Bedi, İstanbul: Nizamiye Akademi.
• Akın, Mehmet (2016). Rusçuklu M. Hayri’nin Belagat’i: İnceleme-Metin-Terimler Dizini, (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Altıntop, Selim (1999). Belagat-ı Osmaniyye’deki Edebî Terimlerin Tanımları ve Tasnifi Üzerine Bir Araştırma, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Aydoğan, Saliha (2007). Sait Paşa: Mizanü’l-Edep (İnceleme-Metin-Dizin), (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Aytaç, Gürsel (1991). “Eleştiri Üzerine”, Millî Kültür, 85, 50-51.
• Ayverdi, İlhan (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük (Kubbealtı Lügati), C. 2, İstanbul: Kubbealtı.
• Bulut, Ali (2015). Belagat Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İFAV.
• Çaldak, Süleyman (2004). “Belagat”, Felsefe Ansiklopedisi, C. 2, ed. Ahmet Cevizci, 245-252, İstanbul: Etik.
• Demirciler, Ahmet Zahid (2019). “Anlam ve Edebiyat Teorilerine Dair Türkçe Literatürü Tasnif Denemesi”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 23 (1), 1-27.
• Emiroğlu, İbrahim ve Altunya, Hülya (2018). Örnekleriyle Mantık Sözlüğü, İstanbul: Litera.
• Filizok, Rıza ve Akdeniz, Safiye (tsz.). “Belagat Terimlerimiz: Ahmet Cevdet Paşa’nın Belagat-ı Osmaniyye’de Kullandığı Terimler”, http://www.ege-edebiyat.org/docs/608.pdf (11.01.2022).
• Filizok, Rıza (tsz.). “Yüzyılımızı Aydınlatan Bir Bilim Dalımız: Belagat”, http://www.ege-edebiyat.org/modules.php?name=News&file=article&sid=247 (11.01.2022).
• Gökyay, Orhan Şaik (2007). Destursuz Bağa Girenler, İstanbul: Kabalcı.
• Harputlu İshak Efendi (2015). “Sual-i İsaguci”, Mantık Risaleleri, haz. İbrahim Çapak, Mesud Öğmen, Abdullah Demir, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Karamollaoğlu, Serap (2013). Kur’an Işığında Belagat Dersleri: Meani İlmi, İstanbul: İşaret.
• Karasoy, Yakup (2005). “Eleştiri Nedir, Bağa Destursuz Girenler Nasıl Eleştirilmelidir?”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 17, 1-13.
• Karataş, Ahmet (2017). “Müderris-Müftü Mehmed Kemaleddin Harputi’nin Kaside-i Tantaraniyye Şerhi”, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6 (12), 49-96.
• Kavruk, Hasan (haz.) (2001). Şeyhülislam Yahya Divanı (Tenkitli Metin), Ankara: MEB.
• Ladikli Mehmet Çelebi (2015). “Zübdetü’l-Beyan”, Mantık Risaleleri, haz. İbrahim Çapak, Mesud Öğmen, Abdullah Demir, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Orak, Kadriye Yılmaz (2013). Belagat Geleneğimiz ve Belagat-ı Lisan-ı Osmani, İstanbul: Kitabevi.
• Özyıldırım, Ali Emre (2011). “Garîb Ma‘nâlar, Acîb Hayâller: Latifî ve Âşık Çelebi Tezkirelerinden Hareketle Belagat Terimi Olarak ‘Garîb’ Sıfatı”, Âşık Çelebi ve Şairler Tezkiresi Üzerine Yazılar, drl. Hatice Aynur, Aslı Niyazioğlu, 147-165, İstanbul: Koç Üniversitesi.
• Saraç, M. A. Yekta (2011). Klasik Edebiyat Bilgisi: Belagat, İstanbul: Gökkubbe.
• Şemseddin Sami (2007). Kamus-ı Türki, Tıpkıbasım, İstanbul: Çağrı.
• (Sadüddin) Teftazani (2019). el-Mutavvel (Şerhu Telhisi Miftahi’l-Ulum): Belagat İlimleri 1 (Meani), çev. ve haz. Zekeriya Çelik, İstanbul: Litera.
• Tekdemir, Mehmet (2012). Mehmet Abdurrahman’ın Belagat-ı Osmaniyye Adlı Eseri (Metin- İnceleme), (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi), Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• Tünbel, Aydın (2010). Mehmet Rifat’ın Mecamiü’l-Edep İsimli Eserinin İkinci Kitabı Olan İlm-i Meani’nin Latin Harflerine Aktarılması ve İncelenmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Uyan, Ömer (2018). “Mihalicî Mustafa Efendi’nin Zübdetü’l-Beyan İsimli Belagat Kitabı (Tahlil-Metin)”, Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 4 (2), 473-522.
• Uyan, Ömer (2021). “Ahmet Cevdet Paşa ve Belagat-ı Osmaniyye’sinin Bir Müdafaası: Hacı İbrahim Efendi’nin Temyiz-i Talikat’ı (Tahlil-Metin)”, Edebî Eleştiri Dergisi, 5 (2), 387-419.
• Yetiş, Kazım (2006). Belagattan Retoriğe, İstanbul: Kitabevi Yayınları.