George Orwell'in ‘1984’ romanının iki Türkçe çevirisindeki eğretilemeli ifadelerin norm ve eşdeğerlik temelli betimleyici bir incelemesi

Yıl 2022, Sayı: 26, 1191 - 1207, 21.02.2022

Zafer Sarı Ayşe Selmin Söylemez

https://doi.org/10.29000/rumelide.1074534

Cited By: 2

Öz

Çalışmanın amacı, George Orwell tarafından yazılan “1984” adlı romandaki eğretilemeli ifadelerin iki farklı Türkçe çevirisini Gideon Toury ile Eugene A. Nida’nın Çeviri Kuramları ışığında karşılaştırmalı ve betimleyici bir şekilde incelemektir. Bu bağlamda çalışma, Orwell’in romanında yer verdiği eğretilemeli kullanımların çevirmenler tarafından Türkçeye ve Türk kültürüne nasıl aktarıldığını tespit edebilmeyi amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda üç bölümden oluşan kaynak metnin her bölümünden, içerisinde eğretilemeli ifade bulunan üçer tane olmak üzere toplamda dokuz adet metin birimi seçilmiş ve Toury’nin Normlar Kuramı ile Nida’nın Biçimsel ve Devingen Eşdeğerlik Kuramı çerçevesinde çözümlenmiştir. Çalışmada kaynak metin olarak asıl metnin Penguen Kitapları yayınevince 2008 yılında basılan nüshasından; erek metinler olarak da asıl metnin Türkçedeki ilk çevirisi olan 1958 – V. Turhan ve S. Tonguç çevirisi ile Türk okuyucuları arasında en çok rağbet gören 2010 – Celâl Üster çevirisinden yararlanılmıştır. Çalışma, nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi yöntemiyle gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın sonucunda elde edilen bulgular değerlendirildiğinde erek metin çevirmenlerinin iki farklı çeviri yaklaşımı benimsedikleri anlaşılmaktadır. Birinci erek metin çevirmenleri Turhan ve Tonguç’un eğretilemeli ifadeleri çevirirken kimi zaman kaynak metnin oluşturulduğu kültürel normlara kimi zaman da erek dil ve kültürün normlar dizgesine sadık kaldıkları görülmektedir. Dolayısıyla eğretileme çevirileri bağlamında hem “yeterli” hem de “kabul edilebilir” nitelikte çeviriler ortaya koydukları söylenebilir. Bu bağlamda da kaynak metinle çeviri metinleri arasında bazı durumlarda “biçimsel”, bazı durumlarda da “devingen eşdeğerliğin” sağlandığı savunulabilir. Ayrıca çevirmenlerin eğretileme çevirilerinde atlamalara başvurdukları gözlemlendiğinden kısa ve öz bir erek metin oluşturmayı amaçladıkları söylenebilir. İkinci erek metin çevirmeni Üster ise eğretilemeli ifadeleri erek dil ve kültürün normlarına bağlı kalarak çevirme eğilimi göstermiştir. Bu açıdan eğretilemeli ifadelerin çevirisinde “kabul edilebilir” nitelikte bir çeviri yaklaşımı benimsediği ileri sürülebilir. Bu durumda kaynak metinden bazı sapmaların yaşanması da beklenen bir sonuçtur. Kaynak metnin okuyucusunda yarattığı etkinin aynısını kendi okuyucusunda da yaratmayı hedeflediği düşünüldüğünden “devingen eşdeğerliği” sağladığı savunulabilir.

Anahtar Kelimeler

Çeviri analizi, eğretileme çevirisi, kültürel normlar, biçimsel eşdeğerlik, devingen eşdeğerlik

A norm- and equivalence-based descriptive analysis of the metaphorical expressions in two Turkish translations of ‘1984’ by George Orwell

Öz

The main purpose of the study is to analyze two different Turkish translations of the metaphorical expressions in the novel "1984" written by George Orwell in a comparative and descriptive way in the light of Gideon Toury and Eugene A. Nida's Translation Theories. In this context, the study aims to determine how the metaphorical expressions in Orwell's novel are translated to Turkish and Turkish culture by translators. For this purpose, a total of nine text units containing metaphorical expressions have been selected equally from each part of the source text, which consists of three parts, and analyzed within the framework of Toury's Theory of Norms and Nida's Formal and Dynamic Equivalence Theory. In the study, as the source text, the copy of the original text published by Penguin Books in 2008; as the target texts, the first translation of the original text in Turkish, 1958 - V. Turhan and S. Tonguç’s translation, and 2010 - Celâl Üster’s translation, which is the most popular one among Turkish readers, have been used. The current study has been carried out using the document analysis method, one of the qualitative research methods. When the findings obtained as a result of the study are evaluated, it is understood that the target text translators have adopted two different translation approaches. It is seen that the first target text translators, Turhan and Tonguç, have sometimes remained faithful to the cultural norms in which the source text was created, and sometimes to the norms system of the target language and culture while translating metaphorical expressions. Therefore, it can be said that they have produced both "adequate" and “acceptable” translations in the context of metaphorical translations. In this regard, it can be argued that "formal equivalence" in some cases and "dynamic equivalence" in other cases have been provided between the source text and the translated text. In addition, it can be said that the translators have aimed to create a brief target text since it has been observed that they have resorted to omissions in their metaphorical translations. The second target text translator, Üster, has tended to translate metaphorical expressions by adhering to the norms of the target language and culture. In this respect, it can be argued that he has adopted an "acceptable" translation approach in the translation of metaphorical expressions. In this case, it is an expected result to experience some deviations from the source text. It can be asserted that he has provided "dynamic equivalence" since it is thought that he has aimed to create the same effect on his readers as the source text does on its readers.

Anahtar Kelimeler

Translation analysis, metaphor translation, cultural norms, formal equivalence, dynamic equivalence

Kaynakça

• Aksoy, B. (2001). Translation as Rewriting: The Concept and Its Implications on the Emergence of a National Literature. Translation Journal, 5(3). Erişim adresi: https://translationjournal.net/journal/17turkey.htm
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2018). Eğitimde Bilimsel Araştırma Yöntemleri (25. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Holmes, J. S. (1988). The Name and Nature of Translation Studies. Translated! Papers on Literary Translation and Translation Studies, 2, 67-80.
• İnce, Ü. (1997). Kuram ve Uygulama Bilgisiyle Çeviri Eleştirisi. Hasan Ali Yücel Anma Kitabı/ Çeviri: Ekinler ve Zamanlar Kavşağı içinde. Yıldız Teknik Üniversitesi Yayını, 253-259.
• Karantay, S. (1993). Çeviri Eleştirisinin Bilimsel Konumu Üzerine Eleştirel Görüşler ve Bir Model Önerisi. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 4, 17-24.
• Kocabıyık, H. S. (2021). Çok Boyutlu Bilimsel Çeviri Eleştirisi Modeli. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Kövecses, Z. (2002). Metaphor: A Practical Introduction. Oxford University Press.
• Lakoff, G., & Johnson, M. (1980). Metaphors We Live by. The University of Chicago Press.
• Munday, J. (2001). Introducing Translation Studies: Theories and Applications. Londra ve New York: Routledge.
• Nida, E. A. (1964). Toward a Science of Translating: With Special Reference to Principles and Procedures Involved in Bible Translating. Leiden: E.J. Brill.
• Nida, E. A., & Taber, C. R. (1982). The Theory and Practice of Translation (Vol. 8). Leiden: E.J. Brill.
• Orwell, G. (1958). Bin Dokuz Yüz Seksen Dört. Çev. V. Turhan ve S. Tonguç. İstanbul: Işık Kitapları Yayınevi.
• Orwell, G. (2008). Nineteen Eighty-Four. Asıl Baskı. İstanbul: Penguin Books.
• Orwell, G. (2010-2021). Bin Dokuz Yüz Seksen Dört. 27-73. Baskılar. Çev. Celâl Üster. Ankara: Can Yayınları.
• Patton, M. Q. (2002). Qualitative Research & Evaluation Methods (3rd ed.). Sage Publications.
• Toury, G. (1995). Descriptive Translation Studies and Beyond. (Vol. 4). Amsterdam ve Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
• Toury, G. (1998). A Handful of Paragraphs on ‘Translation’ and ‘Norms’. Current Issues in Language & Society içinde, 5:1-2, ss. 10-32. Londra ve New York: Routledge. DOI: 10.1080/13520529809615501.
• Toury, G. (2000). The Nature and Role of Norms in Translation. Venuti, L. (Ed). The Translation Studies Reader içinde (ss. 198-211). Londra ve New York: Routledge.
• Toury, G. (2012). Descriptive Translation Studies and Beyond: Revised Edition (Vol. 100). Amsterdam ve Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
• Yazıcı, M. (2005). Çeviribilimin Temel Kavram ve Kuramları. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.