Eski Oğuz Türkçesine ait bir tabirname: Kâmilü’t-Ta’bîr

Yıl 2022, Sayı: 27, 123 - 139, 21.04.2022

Sümeyra Taşkın

https://doi.org/10.29000/rumelide.1104154

Cited By: 2

Öz

Gelecekten haberdar olma isteği yüzyıllar boyunca insanoğlunun ilgisini çekmiştir. Bu ilgi nedeniyle çeşitli eserler kaleme alınmıştır. Tabirnameler, bu türden eserlerin bir örneğini teşkil etmektedir. Türk edebiyatında ilk tabirname örneği, XII. yüzyılda Farsça yazılmış Kâmilü’t-Tabîr’dir. Kâmilü’t-Tabîr, Anadolu Selçuklu hükümdarı Sultan İzzettin Kılıç Arslan’ın isteği üzerine Hubeyş bin İbrahim bin Tiflisî tarafından, rüya ilmiyle meşhur olmuş Danyal Peygamber, Ca’fer-i Sâdık, İbn-i Sîrîn gibi pek çok rüya tabircisinin eserleri incelenerek telif edilmiştir. Eser, döneminde çok ilgi görmüş, sonraki dönemlerde istinsahları da yapılmıştır. Osmanlılar döneminde de saray mensuplarının ve devletin ileri gelenlerinin dikkatini çekmiştir. Eser, Çelebi Mehmed, II. Murad, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman dönemlerinde, dört farklı dönemde Oğuz Türkçesine tercüme edilmiştir. Bu tercümelerin yurt içindeki ve yurt dışındaki kütüphanelerde yirmiden fazla nüshası bulunmaktadır. Bizim çalışmamıza konu olan nüsha, Bursa İnebey Kütüphanesi, Genel Koleksiyon, No: 4952’de kayıtlıdır. Bu yazma, II. Murad devrinde beylerbeyi olan Karaca Bey’in isteği üzerine dâileri tarafından tercüme edilen eserin nüshasıdır. Eser, H. 918 (1512-13) yılında istinsah edilmiştir. Eserin söz varlığı Eski Oğuz Türkçesinin özelliklerini yansıtmaktadır. Metinde kullanılan bazı ekler Eski Oğuz Türkçesindeki gibi kullanılırken bazı eklerin uyuma tabi olduğu görülmüştür. Bu çalışmada Kâmilü’t-Ta’bîr tercümesi fonetik ve morfolojik açıdan incelenerek hem Türk diline hem de Türk edebiyatı tarihine katkı sağlanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kâmilü’t-tabîr, rüya tabiri, Eski Oğuz Türkçesi, Klasik Osmanlı Türkçesine geçiş.

A dream interpretation of Old Oghuz Turkish: Kâmilü’t-ta’bîr

Öz

The desire to be aware of the future has attracted the attention of mankind for centuries. Due to this interest, various works have been written. Dream interpretation is an example of such works. The first example of a dream phrase in Turkish literature, XII. it is a Kâmilü’t-Ta’bîr written in Persian in the XVII century. Kâmilü’t-Ta’bîr was compile by Hubeysh bin Ibrahim bin Tiflisi at the request of the Anatolian Seljuk ruler Sultan İzzettin Kılıç Arslan, famous for the science of dreams, the works of many dream interpreters such as Danyal Prophet, Cafer-i Sadık, Ibn-i Sirin were studied and copyrighted. The work attracted a lot of attention during its period, and its copies were also made in the following periods. During the Ottoman period, it attracted the attention of the members of the palace and the notables of the state. The work, Celebi Mehmed, It was translated into Oghuz Turkish in four different periods, during the reigns of II. Murad, Yavuz Sultan Selim and Suleiman the Magnificent. There are more than twenty copies of these translations in libraries at home and abroad. The copy, which is the subject of our study, is registered in Bursa İnebey Library, General Collection, No: 4952. This manuscript, It is a copy of the work translated by prayerful people at the request of Karaca Bey, who was the beylerbey in the reign of II. Murad. The work was copied in H. 918 (1512-13). The vocabulary of the work reflects the characteristics of Old Oghuz Turkish. While some suffixes used in the text are used as in Old Oghuz Turkish, it has been seen that some suffixes are subject to harmony. In this study, it is aimed to contribute to both the Turkish language and the history of Turkish literature by examining the translation of Kâmilü't-Ta'bîr in terms of phonetics and morphology.

Anahtar Kelimeler

Kâmilü’t-ta’bîr, dream interpretation, Old Oghuz Turkish, Transition Period to Ottoman Turkish.

Kaynakça

• Akar, A. (2018). Oğuzların Dili Eski Anadolu Türkçesine Giriş. İstanbul: Ötüken.
• Ateş, A. (1945). Hicrî VI-VIII. (XII-XIV.) Asırlarda Anadolu’da Farsça Eserler, Türkiyat Mecmuası, İstanbul: 2-3 (2), 95-136.
• Balaban, A. (2014). Türkçe Yazma Tabirnameler. Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 9. 112-132.
• Banguoğlu, T. (2011). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Başdaş, C. (2014). Türkçede Üçüncü Şahıs İyelik Eki ve Zamir N’si. The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science, 30, 147-161.
• Duman, M. (1997). İbrahim Bey’in Mi’râc-nâmesi, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 27, 169-238.
• Ercilasun, A. B. (2015). Başlangıçtan Yirmi Birinci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ.
• Ercilasun, A. B. (2011). Türkçede Emir ve İstek Kipi Üzerine. Türk Gramerinin Sorunları Bildiriler I-II (61-72) içinde. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ergin, M. (1950). Bursa Kitaplıklarındaki Türkçe Yazmalara Arasında. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 4(1-2), 107-132.
• Ergin, M. (2013). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak.
• Gülsevin, G. (2017). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Gülsevin, G., Boz, E. (2013). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara. Gazi Üniversitesi Yayınları.
• Hammer, J. (1983). Büyük Osmanlı Tarihi II. Cilt (Çev. M. Çevik, E. Kılıç). İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• Hacıgökmen, M. A. (2011), Hubayş Bin İbrahim Et-Tiflisi Ve Tıp Alanındaki Çalışları. Büyük Selçuklu Devletinden Türkiye Selçuklu Devletine Mehmet Altay Köymen Armağanı (239-248) içinde. Konya: SÜ Basımevi.
• Hoca Saadettin Efendi. (1979). Tacü’t-Tevârih (2. Cilt), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• İzgi, C. (1998). Hubeyş et-Tiflisi. İslam Ansiklopedisi (Cilt 18, 268-270). https://islamansiklopedisi.org.tr/hubeys-et-tiflisi (erişim: 25/01/2022).
• Kâmilü’t-Ta’bîr. Bursa Yazma Eserler Kütüphanesi, Genel Koleksiyon, Demirbaş Numarası: 4952.
• Karaağaç, G. (2016). Türkçenin Dil Bilgisi, Ankara: Akçağ.
• Kartallıoğlu, Y. (2011). Klasik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni (16, 17 ve 18. Yüzyıllar). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Kaya, A. (2008). Selçuklular Dönemi Sivas’ta İlmî Hayat Ve İlim Adamları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(2), 212-242.
• Korkmaz, Z. (1959). Türkçede -acak/-ecek Gelecek Zaman (Füturum) Ekinin Yapısı Üzerine. Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 16 (1-2), 159-168.
• Korkmaz, Z. (2017). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Korkmaz, Z. (2013). Türkiye Türkçesinin Temeli Oğuz Türkçesinin Gelişimi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Köymen, M. A. (1993). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi Cilt: I Kuruluş Devri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Memmedli, Ş. (2010). Konya Selçuklular Sarayındaki Tiflisli Âlim. Turan Stratejik Araştırmaları Merkezi Dergisi, 2(7), 100-105.
• Nağisoylu, M. (2021). Kevamil Et-Tabir Eserinde Farsçadan Tercüme Yoluyla Kelime Üretimi. VIII. Uluslararası Türk Dili Kurultayı (2. Cilt) (1921-1936) içinde. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ölker, P. (2019). Nazmizâde Murtaza’nın Kâbusname Çevirisi. Konya: Palet.
• Özdamar, Ö. (2019). Doğu Türkçesi İle Yazılmış Bir Kitâb-ı Ta’bîr-Nâme: Dil İncelemesi-Metin-Türkiye Türkçesine Aktarım-Dizi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, İstanbul.
• Öztürk, E. (2017). Eski Anadolu Türkçesi El Kitabı. Ankara: Akçağ.
• Öztürk, N. (2013). Aşıkpaşazade Tarihi [Osmanlı Tarihi (1285-1502)]. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Poraz, M. (2018). Hubeyş Et-Tiflîsî’nin Hayatı: Biyografi Denemesi. Akademik-Us, 2(1), 65-102.
• Rukancı, F. (2012). Yazma Eserlerde Niteleme. Erdem Dergisi, 63, 169-204.
• Şahin, H. (2018). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Akçağ
• Timurtaş, F. K. (2012). Eski Türkiye Türkçesi, İstanbul: Kapı.
• Turan, O. (1998). Selçuklular Zamanında Türkiye Siyasi Tarih Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye (1071-1328). İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Türk, V., Doğan Ş., Şerifoğlu, Y. (2018). Eski Türkiye Türkçesi Dersleri. İstanbul: Kesit.
• Unay, F. R. Köymen, M. A. (1957). Kitâb-ı Cihan-Nümâ Neşrî Tarihi (2. Cilt). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Tarihi (1. Cilt). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Yaldız, H. (2020). EskiOğuz Türkçesiyle Yazılmış Bir Fıkıh Metni: Levh-i Mübârek. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 48, 83-103.
• Yıldız, O., Yalkın, A. O. (2021). Tarihî Türk Lehçeleriyle Karşılaştırmalı Eski Anadolu Türkçesi. Ankara : Akçağ
• Yılmaz, B. (2019). Mähmud Häsäniy Tarafından Özbek Türkçesine Tercüme Edilen Hüsäyn İbn-i İbrâhim Muhämmäd Ättäflisiy’nin Kâmilü’t-Tä’bir/Mükämmäl Tuş Tä’birnâmäsi (7-61. Sayfalar Arası) (Transkripsiyon-İnceleme-Aktarı-Dizin). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, İstanbul.