Dinî bir eser olarak Birgivî Risâlesi’nde sosyal hayat unsurları

Yıl 2022, Sayı: 27, 475 - 488, 21.04.2022

Nilay Kınay Civelek

https://doi.org/10.29000/rumelide.1104566

Öz

Klasik Türk edebiyatı bir gelenek içinde var olmuş ve süregelmiştir. Bu edebiyatın yabancı geleneklerden beslendiği söylenir. Fakat klasik Türk edebiyatı ürünleri var olduğu toplumun bir parçası olarak yaşadığını göstermiştir. Her şair ve yazarda aynı derecede bulunmayan bu izler kimi sanatçılarda daha yoğun; kimilerinde ise çok yüzeysel şekilde kendini göstermiştir. Dinî hususlar hakkında yazan şairler, yaygın inanışa göre günlük yaşayış ve toplum izlerini eserlerinde çok fazla göstermezler. Fakat âlim bir mutasavvıf olan Birgivî’nin eserinde kültürel hayatın izlerini görmek mümkündür. Aslen Balıkesirli olan fakat Birgi’de medfun Muhammed b. Pir Ali el-Birgivî (929/1523), Arapça ve Türkçe olarak yazdığı çok sayıda eserleri ile velûd bir yazardır. Müderris bir mutasavvıf olan Birgivî aynı zamanda çok sayıda kitap yazmıştır. Yazarlık görevinin yanında müderris bir mutasavvıftır. Eserini yazdığı dönemdeki batıl inançlara, yanlışlıklara, usulsüzlüklere karşı çıkıp insanlara doğruyu göstermek için yazdığı Türkçe eserlerinden biri, daha çok Vasiyyet-nâme olarak bilinen Risâle-i Birgivî’dir. İslam dini ile ilgili her türlü ahlak, itikad, inanış, yaşayış şekilleri ile bilgiler verdiği bu eserinde müellif; ulaşacağı insanların dinî, sosyal ve kültürel hayatında yol göstermeyi amaçlamıştır. Birgivî bu eserde, toplumdan örnekler vermiş, halkın geleneklerine, davranış biçimlerine ait unsurlar kullanmıştır. Dönemin yöneticileri hakkında da bilgiler bulunan bu Risâle’de Birgivî’nin yaşadığı zaman ve toplum yaşantısı hakkında bulgular ortaya konulmuştur. Bu çalışmada; İslam geleneği içerisinde yazılmış eserdeki hem geleneğin izleri hem de sosyal hayatın ilişkisi üzerinde durulmuştur. Birgivî’nin mensur olarak yazdığı metin ile bu mensur metnin Bahtî mahlaslı bir şair tarafından manzum hâle getirilmiş şekli birlikte değerlendirilmiştir. Eserdeki günlük yaşayışa dair özellikler tespit edilip verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Birgivî, Risâle, Vasiyetnâme, sosyal hayat, toplum

Elements of social life in Birgivî’s Pamphlet as a religious work

Öz

Classical Turkish literature has existed and continued in a tradition. Although it is said that this literature is fed by foreign traditions, it has shown that it lives as a part of the society in which it exists. These traces, which are not found in every poet and writer to the same degree, have appeared more intensely in some artists and very rarely in others. According to common belief, it has been examined that the traces of Daily life and society are not seen much in poets who write about religious characteristics. However, it is possible to see the traces of cultural life in the work of Birgivî, who is a scholar and mystic. Originally from Balıkesir, but buried in Birgi, Muhammed b. Pir Ali al-Birgivî (929/1523) is a prolific writer with many works written in Arabic and Turkish. In addition to his role as a writer, he is a professor of mysticism. Risâle-i Birgivî, more commonly known as Vasiyyet-nâme, is one of the Turkish works that he wrote to oppose the superstitions, fallacies and irregularities of the time he wrote his work and to show people the truth. In this work, in which he gives information about the religion of Islam, all kinds of morals, faiths, beliefs, lifestyles, the author intended to guide the religious, social and cultural lives of the people who could read it. In this work, which was written in prose, Birgivî gave examples from the society, and used the elements from the people’s traditions and behavior. In this pamphlet, which also contains information about the administrators of the period, findings about the period in which Birgivî lived and social life were revealed. In this study; both traces of the tradition and the relationship of social life in this work, which was written in the Islamic tradition, were emphasized. The text written by Birgivî in prose and the work written in verse by a poet with the pseudonym Bahtî were examined together. The features of daily life in the work have been determined and presented.

Anahtar Kelimeler

Birgivî, Pamphlet, Testament, social life, community Giriş

Kaynakça

• Akgündüz, A. ve Öztürk, S. (2000). Bilinmeyen Osmanlı. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Arslan, A. T. (1994) İmam Birgivî Hayatı, Şahsiyeti ve Eserleri. İmam Birgivî Sempozyumu, (haz. Mehmet Şeker). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 16-23.
• Aydın, M. (1995). Fal. TDV İslam Ansiklopedisi, (Cilt 12, s. 134-138).
• Buyruk, İ. E. (2015). Bağdatlı Rûhî Divanı’nda Sosyal Hayat. (Tez No:422528) [Doktora tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Çelebioğlu, A. (1998). Türk Edebiyatında Manzum Dinî Eserler, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, (s. 349-365).
• Demir, H. (2017). Birgivî’nin “Risâle-i Birgivî” Adlı Eseri Üzerine İncelemeler. Balıkesir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3, 2, 197-259.
• Karaman, F. (2006). Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Kiraz, S. ve Bilgin, E. (2022). Nesirden Nazma Aktarma Geleneği ve Abdî’nin Hz.Peygamber ile Hz. Hatice’nin Evlenmelerini Anlatan Mesnevisi: Hikâyet-i Tezvîc-i Sultân-ı Enbiyâ. Dil ve Edebiyat Araştırmaları (DAE), Bahar (25) 495-528.
• Köksal, M. F. (2005). “Klasik Türk Şiirinde Güneş Tutulması Ve Bununla İlgili İnanış ve Âdetler”, Klasik Türk şiiri araştırmaları. Akçağ Yayınları. 353-367.
• Levend, A. S. (1984). Divan Edebiyatı, Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar. Enderun Kitabevi.
• Mengi, M. (2000). Divan Şiirinin Arka Bahçesi. Akçağ Yayınları.
• Özcan, N. (1994). Dinî Mûsiki. TDV İslam Ansiklopedisi. (Cilt 9, s. 359-360).
• Özkan, Ö. (2007). Divan Şiirinin Penceresinden Osmanlı Toplum Hayatı. Kitabevi Yayınları.
• Öztoprak, N. (2010). Divan Şiirinde Giyim Kuşam Üzerine Bir Deneme, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 4, s. 103-154.
• Özyaşamış Şakar, S. (2005). Birgivî Muhammed Efendi’nin Manzum Vasiyyetnâmesi (eleştirili metin-dil incelemesi-sözlük) (Tez no. 188352) [Doktora tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Pala, İ. (2000). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. Ötüken Yayınları.
• Sefercioğlu, N. (2017). Divan Şiiri İncelemeleri ve Hocam Âmil Çelebioğlu İçin Yazdıklarım. Hiperyayın.
• Sofuoğlu, M. C. (1994). Birgivî’nin Vasiyetnâmesi Üzerine Bazı Düşünceler, İmam Birgivî Sempozyumu (haz. Mehmet Şeker), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 73-77.
• Şentürk, A. A. (1993). Klasik Osmanlı Edebiyatı Işığında Eski Âdetler Ve Günlük Hayattan Sahneler. Türk Dili Dergisi 500, 211-223.
• Toprak, S. (1994). İmam Birgivî ve Bid’atlere Karşı Tutumu. İmam Birgivî Sempozyumu (haz, Mehmet Şeker), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 69.