Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı ve Reşideddin Oğuznamesi’nde eşya simgeciliği

Yıl 2022, Sayı: 27, 559 - 570, 21.04.2022

Şükrü Olcay

https://doi.org/10.29000/rumelide.1104567

Öz

Bu çalışmada, Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı ve Reşideddin Oğuznamesi’ndeki bazı eşyaların, destan kahramanı ve onun devletinin gelişim evrelerinde özel anlam ve işlevlere sahip oldukları savı ileri sürülmüştür. Sözü edilen iki metin, yorumsamacı bir yaklaşımla ele alınmıştır. Eşyaların metnin bağlamında kazandıkları anlamlar ve temsil ettikleri gelişim evreleri bu yöntemle incelenmiştir. Bu bakış açısıyla ele alınan destanda, genellikle metnin bağlamından yola çıkılmıştır. Ayrıca, incelenen destan metinlerinin ortaya çıkış ve yazıya geçiriliş koşulları da göz önünde bulundurulmuştur. Eşyaların simgesel dilini daha iyi anlayabilmek amacıyla bazı eşya isimlerinin etimolojisine de dikkat çekilmiştir. Bu makalede öncelikle çalışmanın genel çerçevesi çizilip inceleme yöntemleri ortaya konmuştur. Ardından yöntem olarak kullanılan yorumsamacılığın tarihi gelişimi hakkında bilgi verilmiştir. Son olarak Oğuz Kağan’ın ve onun toplumunun gelişim süreçlerine paralel olarak değişen ve gelişen eşyalar, -öz bilinç kazanma ve erginleşme, toplumsallaşma, teknolojik gelişme ve kültürel yaratım evrelerinde- incelenmiştir. Sonuç olarak, destan kahramanıyla eşya arasında organik bir bağın bulunduğu saptanmıştır. Söz konusu iki metinde bazı eşyaların Oğuz Kağan’ın/Han’ın ve onun devletinin gelişim evrelerini simgelediği belirlenmiştir. Oğuz Kağan/Han’ın erginlenme ve öz bilincini kazanma evresini ok, yay, kılıç, kalkan ve kargı; toplumsallaşma ve devlet kurma evresini otağ/kurıkan(çadır), bayrak (duğ), hilat ve altın kürsü simgelemiştir. Devletin teknolojik gelişme evresini tekerlek, araba, gemi ve sal; kültür yaratma evresini altın yay, üç gümüş ok; kırk kulaçlık direkler, altın ve gümüş tavuklar ile ak ve kara koyunlar simgelemiştir. Oğuz Kağan/Han ve onun devleti gelişip olgunlaştıkça eşyaların buna paralel olarak basitten karmaşığa, somuttan soyuta bir gelişim gösterdiği saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Oğuz Kağan/Han, Oğuzname, simgecilik, hermeneutik, destan

Object Symbolism in the Oguz Kagan Epic with Uyghur Letters and Reshiddedin Oguzname

Öz

In this study, it is set out from the view that some objects in the Oguz Kagan Epic with Uyghur Letters and the Reshideddin Oguzname have special meanings and functions in the developmental stages of the epic hero and his state. The two texts mentioned are handled with a hermeneutic approach. The meanings of the objects in the context of the text and the developmental stages they represent were examined with this method. The epic handled by this approach is generally based on the context of the text. In addition, the conditions of the emergence and writing of the texts were also taken into consideration. To better understand the symbolic language of the objects, attention was drawn to the etymology of some object names. In this article, first, the general framework of the study was drawn, and the examination methods were revealed. Then, information is given about the historical development of hermeneutics, which is used as a method. Finally, the objects that change and develop in parallel with the development processes of Oguz Kagan and his society -in the stages of self-awareness and maturation, socialization, technological development, and cultural creation- are examined. In this study, it has been concluded that there is an organic connection between the development of the epic hero and the object. In the two texts in question, some objects symbolize the developmental stages of Oguz Kagan/Khan. While the arrow, bow, sword, shield and spear symbolized the phase of initiation and self-consciousness of Oguz Kagan/Khan, the marquee, flag khilat and golden rostrum symbolized the socialization and state-building phase. The wheel, cart, ship and raft symbolized the technological development phase of the state. The golden bow, three silver arrows; forty-fathom poles, golden and silvern chickens and white and black sheeps symbolized the culture creation phase. As Oguz Kagan/Khan and his state developed and matured, it was determined that the objects showed a parallel development from simple to complex, from concrete to abstract.

Anahtar Kelimeler

Oguz Kagan/Khan, Oguzname, symbolism, hermeneutics, epic

Kaynakça

• Aça, M. (2009). Oğuz Kağan ve Arı Haan Destanları Uygarlaşma Süreci Açısından Nasıl Okunabilir?. Milli Folklor (82). s. 59-75.
• Âşık Paşazade. (2003). Osmanoğulları’nın Tarihi (Haz.: Kemal Yavuz ve M. A. Yekta Saraç), İstanbul: K Kitaplığı.
• Bang, W. & Rahmeti, R. (1936). Oğuz Kağan Destanı. İstanbul: Burhaneddin Basımevi.
• Bauman, Z. (2017). Hermenötik ve Sosyal Bilimler. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Campbell, J. (2010). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. İstabul: Kabalcı Yayınevi.
• Cevizci, A. (1999). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Ergin, M. (2004). Dede Korkut Kitabı I: Giriş - Metin – Faksimile. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Gadamer, H. G. (1995). Hermeneutik. Hermeneutik Üzerine Yazılar (İçinde). (Der. ve Çev: Doğan Özlem), İstanbul: Ark Yayınevi.
• Gümüş, İ. (2020). Mitik Destan: Oğuz Kağan Destanı’nda Mitolojik Unsurlar. Mitoloji Araştırmaları II. İstanbul: Paradigma Akademi. s. 133-148.
• Kaplan, M. (2019). Oğuz Kağan Destanı ile Dede Korkut Kitabı’nda Eşya ve Aletler. Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 1 İstanbul: Dergah Yayınları. s. 74-97.
• Kaşgarlı, M. (1986). Divânu Lugâti't-Türk Dizini. (Çev.: Besim Atalay), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Lvova, E. L. & Oktrabskaya, İ. V. & Sagalayev, U. (2013). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri (Çev.: Metin Ergun), Konya: Kömen Yayınları.
• Ögel, B. (1993). Türk Mitolojisi: (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar) (Cilt 1). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ögel, B. (1995). Türk Mitolojisi: (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar) (Cilt 2). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ögel, B. (2000a). Türk Kültür Tarihine Giriş VI: Türklerde Tuğ ve Bayrak. Ankara: T.C Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ögel, B. (2000b). Türk Kültür Tarihine Giriş VII: Türklerde Ordu, Ordugâh ve Otağ. Ankara: T.C Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Öztürk, E. (2020). Hermeneutiğin Öyküsü. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (Cilt 2). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi.
• Tekin, T. (2019). Orhun Yazıtları (3. bs.). Ankara: 2019.
• Togan, A. Z. (1982). Oğuz Destanı: Reşideddin Oğuznamesi, Tercüme ve Tahlili (2. bs.). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Zimmermann, J. (2020). Hermeneutik. İstanbul: Say Yayınları.
• Hermeneutic. (t.y.) Online Etymology Dictionary. https://www.etymonline.com/search?q=hermeneutic adresinden alındı. (Erişim tarihi: 17.02.2022)
• Nişanyan, S. (2020). Bayrak. Nişanyan Sözlük. https://www.nisanyansozluk.com/kelime/ota%C4%9F adresinden alındı. (Erişim tarihi: 04.03.2022).
• Nişanyan, S. (2020). Otağ. Nişanyan Sözlük. https://www.nisanyansozluk.com/kelime/ota%C4%9F adresinden alındı. (Erişim tarihi: 04.03.2022).