I. Dünya Savaşı sırasında İstanbul ve Çanakkale’ye gelen heyetin kaleme aldığı “el-Bi‘setu’l-‘İlmiyye ilâ Dar’il-Hilafeti’l-İslamiyye” adlı eserin propaganda açısından incelenmesi

Yıl 2022, Sayı: 27, 658 - 671, 21.04.2022

Halil İbrahim Şanverdi Gürkan Dağbaşı

https://doi.org/10.29000/rumelide.1105581

Öz

Propaganda gerek barış gerekse savaş zamanında ülkelerin milli birliğini korumak adına yaptıkları çeşitli etkinlikleri kapsayan bir girişimdir. Birçok ülke tarafından kamuoyunu yönlendirmek amacıyla kullanılan bu girişim savaş zamanlarında belki de en çok başvurulan yöntemlerden biridir. I. Dünya Savaşı devam ederken çeşitli ülkelerden Osmanlı Devleti lehine ya da aleyhine propaganda yapmak üzere heyetler Osmanlı topraklarına veya savaş cephelerine gelmişlerdir. Osmanlı Devleti de I. Dünya Savaşı sırasında propaganda faaliyetlerinden yararlanmak istemiştir. Bu sebeple bazı heyetlerin ziyaretleri Harbiye Nezareti’nin öncülüğünde Osmanlı Devleti’nin gücünü ve çabasını, ordunun cephelerde canla başla nasıl savaştığını kanıtlamak için organize edilmiştir. Bu heyetlerden biri de Şam bölgesinin mütefekkir ve gazetecilerden oluşan otuz bir kişilik ‘el-Bi’setu’l-‘ilmiyye’ diye bilinen heyettir. Bu heyet I. Dünya Savaşı sırasında Suriye’de görevli olan Ahmet Cemal Paşa tarafından organize edilip, savaşın devam ettiği sıralarda Araplar arasında yayılan kara propagandayı önlemek için gönderilmiştir. Heyet, İstanbul’da belirli bir süre kaldıktan sonra Çanakkale’ye geçerek savaş cephelerini ziyaret etmiş ve ordu karargâhında misafir edilmiştir. Bu heyette bulunan gazeteciler ülkelerine döndükten sonra “el-Bi‘setu’l-‘İlmiyye ilâ Dar’il-Hilafeti’l-İslamiyye” adlı bir gezi-hatıra kitabı kaleme almışlardır. Bu kitapta Osmanlı topraklarında gördüklerini, yaşadıklarını ve devletin savaşa katılmasındaki haklılığını, savaşa olan hazırlığını, Osmanlı devlet yöneticilerinin nasıl çaba sarf ettiğini ve savaş meydanındaki askerlerin ne kadar özveriyle savaştıklarını anlatmışlardır. Bu çalışmada bu heyetin gezi sonrası Arapça olarak kaleme aldığı “el-Bi‘setu’l-‘İlmiyye ilâ Dar’il-Hilafeti’l-İslamiyye” adlı kitabından propaganda amacı taşıdığı düşünülen bölümler doküman analizi yöntemiyle ele alınmıştır. Çalışma kapsamında eserin bir gezi-hatıra kitabı olması sebebiyle eserde yer alan bilgiler tarihsel bilgiler çerçevesinde ele alınmamış, propaganda amacıyla yazıldığını destekler nitelikte örnekler ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Propaganda, I. Dünya Savaşı, el-Bi‘setu’l-‘ilmiyye, el-Bi‘setu’l-‘ilmiyye ilâ Dar’il-Hilafeti’l-İslamiyye

The Propaganda analysis of the work titled "el-Bi'setu'l-'Ilmiyye ila Dar'il-Khilafeti'l-Islamiyye" written by the delegation to Istanbul and Çanakkale during the First World War

Öz

Propaganda is an initiative that covers various activities that countries do to protect their national unity in both peace and wartime. This initiative, which is used by many countries to direct public opinion, is perhaps one of the most used methods in times of war. During the First World War, delegations from various countries came to the Ottoman lands or to the war fronts to make propaganda in favor of or against the Ottoman Empire. The Ottoman Empire also wanted to benefit from propaganda activities during the First World War. For this reason, the visits of some delegations were organized under the leadership of the Ministry of War to prove the power and effort of the Ottoman Empire, and how the army fought hard on the fronts. One of these delegations is the thirty-one delegation known as 'el-Bi'setu'l-'ilmiyye', consisting of thinkers and journalists from the Damascus region. This delegation was organized by Ahmet Cemal Pasha, who was on duty in Syria during the First World War, and was sent to prevent the black propaganda spreading among the Arabs during the war. After staying in Istanbul for a certain period of time, the delegation went to Çanakkale, visited the war fronts and was hosted at the army quarters. The journalists in this delegation wrote a travel-memoir called "el-Bi'setu'l-'Ilmiyye ila Dar'il-Hilafeti'l-Islamiyye" after returning to their countries. In this book, they wrote about what they saw and experienced in the Ottoman lands, the justification of the state's participation in the war, its preparation for the war, how the Ottoman state administrators made efforts and how devotedly the soldiers on the battlefield fought. In this study, the parts that are thought to have propaganda purposes from the book "el-Bi'setu'l-'İlmiyye ila Dar'il-Hilafeti'l-Islamiyye", which this committee wrote in Arabic after the trip, were analyzed by document analysis method. Within the scope of the study, since the work is a travel-souvenir book, the information in the work was not handled within the framework of historical information, and examples were presented that support that this work was written for propaganda purposes.

Anahtar Kelimeler

Propaganda, World War I, al-Bi, al-Bi

Kaynakça

• Avşar, S. (2003) Çanakkale savaşlarında İstihbarat ve Propaganda. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı Yıl: 1, Mart 2003, Sayı: 1, s. 64-102. http://canakkalesavaslari.comu.edu.tr/makaleler/detay/38/canakkale-savaslarinda-istihbarat-ve-propaganda. Erişim tarihi:05.10.2015.
• Berkes, N. (1942) Propaganda Nedir?, Ankara.
• Çanakkale Savaşı, http://www.canakkalesavasi.gen.tr/ e.t: 15.06.2016.
• el-Bâkir, Muhammed; Kürd Ali, Muhammed; el-Habbâl, Hüseyin; el-Unsî, Abdulbasit. (1916) “El-Bi‘setu’l-‘ilmiyye ilâ Dari’l-Hilafeti’l-İslamiyye”, Beyrut. (Orijinal Metin-Arapça).
• el-Bâkir, Muhammed; Kürd Ali, Muhammed; el-Habbâl, Hüseyin; el-Unsî, Abdulbasit. (2015) “İlmi Heyetin İstanbul ve Çanakkale’ye Seyahati” (Çev. Şanverdi H.İ., Dağbaşı G.), TYB Yayınları, Ankara.
• Erdemir, L., “Suriye İlmi (Edebi) Heyeti’nin İstanbul ve Çanakkale Seyahati”, TYB Akademi, Mayıs 2015, Sayı:14, s.147-162.
• Erdemir, L., (2009), Çanakkale Savaşı Siyasi, Askeri ve Sosyal Yönleri, Gökkubbe Yay., İstanbul.
• Oskay, Ü. (1992) Kitle Haberleşme Teorilerine Giriş, İstanbul.
• Öz, A. (2012) Genelkurmay'ın Sansürlediği Fotoğrafın Hikayesi, http://www.timeturk.com/tr/2012/09/21/genelkurmay-in-sansurledigi-fotografin-hikayesi.html. e.t.: 11.12.2015.
• Pehlivanlı, H., “Çanakkale Muharebeleri Sırasında Müttefiklerin Propagandası ve Karşı Propaganda” http://www.atam.gov.tr/dergi/sayi-21/canakkale-muharebeleri-sirasinda-muttefiklerin-propagandasi-ve-karsi-propaganda e.t.: 24.02.2016.
• Sağır, Y., “Üryanizade Ali Vahid’in Çanakkale Cephesinde Duyup Düşündüklerim (Kitap Çevirisi)” adlı eseri”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Bahar 2013, sayı:14, ss.159-178.
• Soy, H. B., “Birinci Dünya Savaşı Osmanlı Devletini Parçalamak İçin mi Yapıldı? Savaşın Çıkış sebeplerine Osmanlı Devleti bağlamında yeniden Bir Bakış”, Savaş Tarihi Araştırmaları Uluslararası Kongresi, 100.Yılında 1.Dünya Savaşı ve Mirası (Bildiriler), Çanakkale-2015, Cilt:1, s.27-41.
• Sürmeli, S., “Çanakkale Cephesi’nde Arap İlmi Heyeti ve Uryanizade Ali Vahid Efendi’nin Anıları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XVIII, sayı 53, Temmuz 2002.
• Wach, E. ve Ward, R. (2013). Learning about qualitative document analysis.
• Yılmaz, E. A., “I. Dünya Savaşı Süresince İtilaf Devletleri Tarafından Uygulanan Propaganda Yöntemleri”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Ağustos 2015, Sayı:35, ss.65-74.