Kültürü çevirmek: Fettâne Hâcc Seyyid Cevâdî’nin Bâmdâd-ı Humâr romanının Aşk Sarhoşluğunun Sabahı adlı çevirisi

Yıl 2022, Sayı: 28, 590 - 609, 21.06.2022

Esin Eren Soysal

https://doi.org/10.29000/rumelide.1132600

Öz

Yaşamın her alanında etkisi olan kültür, toplumdan topluma farklılık gösterir. Bir topluma ait olan gelenek görenekler, ritüeller, yaşam biçimi bir başka toplumda farklı bir görünüşte karşımıza çıkar. Toplumlar arası var olan bu kültür farklılıklarına iletişimi sağlayan çeviri esnasında da karşılaşılır ve bu kültür farklılıkları çevirmene çeviri sürecinde birtakım kararlar aldırır. Her iki dile, her iki kültüre hâkim olması beklenen çevirmen aldığı bu kararlarla ya kaynak metne bağlı kalır ya da erek metinde yeni bir metin oluşturma eyleminde bulunur. Bu yeni metin oluşturma sürecinde çevirmen birtakım çeviri stratejileri uygular. Bu çalışmanın amacı, İranlı yazar Fettâne Hacc Seyyid Cevâdî’nin 1995 yılında yayımlanan Bâmdâd-ı Humâr adlı eserinin Saliha Aydoğan tarafından Aşk Sarhoşluğunun Sabahı adıyla Türkçeye yapılan çevirisinde kaynak metinde yer alan kültürel öğelerin çevirisinde kullanılan çeviri stratejilerini ortaya koymaktadır. Çevirmenin aktardığı kültürel öğeler Peter Newmark’ın sınıflandırmasına göre çevresel unsurlar, maddi kültür, sosyal kültür, kuruluşlar/gelenekler/faaliyetler/süreçler/kavramlar, gelenek ve görenekler, deyim ve ifade kalıpları şeklinde sınıflandırılmıştır. Sınıflandırılan kültürel öğeler aktarma, doğallaştırma, kültürel eşdeğerlik, işlevsel eşdeğerlik, betimleyici eşdeğerlik, anlam çözümlemesi, eş anlamlılık, öykünme/alıntılama, yer değiştirme, değiştirme, kabul gören çeviri, ödünleme, redaksiyon-genişletme, açımlama, notlar, eklemeler, açıklamalar gibi çeviri stratejileri bağlamında incelenmiştir. Yapılan karşılaştırmalı incelemenin sonucunda, çevirmenin tek bir çeviri stratejisi kullanmadığı, farklı stratejileri kullanarak çeviri işlemini gerçekleştirdiği ve iki kültür arasındaki farklılıklardan kaynaklanan zorlukları bu şekilde aştığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Çeviri stratejisi, kültürel öğeler, Peter Newmark, Fettâne Hacc Seyyid Cevâdî, Bâmdâd-ı Humâr

Translating culture: Translation of Aşk Sarhoşluğunun Sabahı as Drunkard Morning novel by Fettâne Hacc Seyyid Cevâdî

Öz

Culture, which has an impact on every aspect of life, differs from society to society. Traditions, rituals, lifestyles belonging to one society appear in a different way in another society. These cultural differences between societies are also encountered during the translation that provides communication, and these cultural differences require the translator to make some decisions. The translator, who is expected to have a command of both languages and cultures, either adheres to the source text or re-creates the target text with these decisions. In this re-creation, it is necessary to apply some translation strategies. The aim of this study is to reveal the translation strategies used in the translation of cultural elements in Iranian writer Fattaneh Haj Seyed Javadi’s Drunkard Morning in 1995 as the name Aşk Sarhoşluğunun Sabahı by Saliha Aydoğan from Persian to Turkish. The cultural elements conveyed by the translator are classified as ecology; material culture; social culture; organizations, customs, Ideas, procedures, and concepts; gestures and habits in accordance with Peter Newmark’s categorization of cultural elements. The classified strategies such as transference, naturalization, cultural equivalent, functional equivalent, descriptive equivalent, componential analysis, synonymy, through-translation/calque/loan translation, shift/transposition, modulation, recognized translation, compensation, reduction-expansion, paraphrase, notes, additions, glosses are examined in the context of translation strategies. As a result of the descriptive and comparative analysis, it was found out that the translator did not use one single translation strategy. Instead, he used different translation studies during the translation process and this way overcame the difficulties raised due to cultural elements.

Anahtar Kelimeler

Translation strategy, cultural elements, Peter Newmark, Fattaneh Haj Seyed Javadi, Drunkard Morning

Kaynakça

• Aksoy, N.B. (2002). Geçmişten günümüze yazın çevirisi. Ankara:İmge Kitapevi.
• Arı, S. (2016). Çeviri ve kültürel semboller. İstanbul: Değişim.
• Baykan, A. (2005). “Sosyal-kültürel faktörlerin çevirideki rolü”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 14, s. 177-197.
• Erten, A. (1993). “Çeviride kültürel etkenler”, Hacettepe Üniversitesi Çeviribilim Uygulamaları Dergisi. 70-75.
• Gedik, Ü. (2020). “Kültürel unsurların çevirisinde eşdeğerlik sorunu: Farsça ta’âruf cümleleri”. Çeviriye Kültürel Bakış, (ed. Esra Uluşahin). Ankara: Nobel yayın.
• Gezer, G., & CAN, M. Z. (2019). “Kültürü çevirmek: kültür aktarımı kapsamında çeviri”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (17), 355-370.
• Göktürk, Akşit (2010). Çeviri:dillerin dili. İstanbul:Yapı Kredi.
• Gürsel, N. (1978). “Çeviri etkinliği ve kültür”. Türk Dili Aylık Dil ve Yazın Dergisi Çeviri Sorunları Özel Sayısı, Yıl: 27, Cilt XXXVIII, S. 322, 21-26.
• Hacc Seyyid Cevâdî, F. (1374/1995). Bâmdâd-ı Humâr.Tahran: Elburz Yayın.
• ________________, F. (2010). Aşk Sarhoşluğunun Sabahı. (çev. Saliha Aydoğan). İstanbul: Kaknüs.
• Morsy, T. A. (2019). “Newmark'ın çeviri yöntem ve stratejileri bağlamında teneke romanının Arapça çevirilerinde yerel kültür unsurlarının aktarımı üzerine bir inceleme”. Electronic Turkish Studies, 14(4).
• Newmark, P. (1988). A Textbook of translation. Oxford: Pergamon Press.
• Özcan Dost, B.; Güvendi Yalçın E. (2020). “Kültürü çevirmek: Ayşe Kulin’in Veda: Esir Şehirde Bir Konak romanının Fairwell: A Mansion in Occupied İstanbul başlıklı çevirisi”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (21), 1017-1030. DOI:10.29000/rumelide.843739.
• Suçin, M.H. (2013). Öteki dilde var olmak. İstanbul: Say.
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2011). Çevirinin ABC’si. İstanbul: Say.
• Taş, S. (2017). “Kültürel unsurların çevirisi ve çeviri stratejileri”. HUMANITAS-Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 5(10), 1-14.
• Tekalp, S. (2017). “James Joyce’un “The Sisters” adlı kısa hikâyesinin türkçe çevirilerinde kültürel unsurlar ve çeviri stratejileri”. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 7 (2/1), 182-191. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/buyasambid/issue/33194/324196
• Tural, S. (1992). Kültürel kimlik üzerine düşünceler. Ankara: Ecdad Yayınları.
• Türkçe Sözlük. (2011) Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Uluşahin, E. (2018). “Orhan Kemal’in Bereketli Topraklar Üzerinde, Müfettişler Müfettişi, Üçkâğıtçı, adlı yapıtlarında kültürel unsurların çevirisi üzerine karşılaştırmalı bir inceleme”. HUMANITAS-Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 6(11), 11-31.
• Yalçın, P. (2003). “Jean Louis Mattei den örneklerle çeviride kültürel unsurlar sorunu”. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(1).
• Yazıcı, M. (2005). Çeviribilimin temel kavram ve kuramları. İstanbul:Multilingual
• Yıldırım, C. (2015). “Amin Maalouf’un Afrikalı Leo ve Semerkant romanlarında kültürel unsurların çevirisi üzerine bir inceleme”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi (The Journal of International Social Research) C. 8 S. 39 Volume: 8 Issue: 39 ss. 221- 232