Alâî b. Muhibbî’nin “Netîcetü’s-Sülûk fî-Nasîhatîl-Mülûk” adlı eserine Yûnus adlı müellifin ilaveleri hakkında değerlendirme

Yıl 2022, Sayı: 29, 418 - 443, 21.08.2022

Zehra Öztürk

https://doi.org/10.29000/rumelide.1164176

Öz

Netîcetü’s-Sülûk fî-Nasîhati’l-Mülûk, Gazâlî’nin Nasîhatü’l-Mülûk adlı eserinin Alâî b. Muhibbî tarafından 16. yüzyılda yapılmış Türkçe tercümesidir. Eser, iki makale ve yedi bâbdan oluşur. Alâî, eserin tertibinde Nasîhatü’l-Mülûk’a bağlı kalsa da eser üzerinde ekleme ve çıkarma tasarruflarında bulunur. Alâî’nin esere yaptığı en belirgin eklemeler, birinci makaledeki akaid bölümünü şerh etmesi ve eserin birinci bâbının sonuna bir tarih bölümü ilave etmesidir. Çalışmamız sırasında eserin daha önceki çalışmalarda on iki olarak belirtilen nüshalarından üç tanesinin farklı eserlere ait olduğu tespit edilmiştir. Kalan dokuz nüsha incelendiğinde, eserin beş nüshasında önceki çalışmalarda fark edilmeyen ikinci bir müellifin varlığı anlaşılır. Yûnus adlı bu kişi, kendisi hakkında adından başka bir açıklama yapmadan Alâî’nin eserine müdahil olur. Alâî, Nasîhatü’l-Mülûk’un “Adalet ve Siyaset” başlıklı birinci bâbının sonuna Hz. Âdem’den başlayarak İran’ın İslam orduları tarafından fethine kadar geçen sürede yaşamış meliklerle ilgili bir tarih bölümü ekler. Müellif eserinin hacmini aşacağı için İslam padişahlarına ve devrin hükümdarı Kanuni Sultan Süleyman’a yer vermediğini belirtir. Yûnus adlı müellif esere Alâî’nin bu açıklamasından önce müdahil olur. Yûnus, Sâsânî hükümdarlarının anlatıldığı bölümde Alâî’nin Zafer-nâme’den yaptığı alıntının sonunda kendi adını zikrederek eserin kalan kısmını kendisinin tercüme edeceğini ifade eder. Yûnus, Alâî’nin tertibine uygun olarak eserin Sâsânîler bölümünü tamamlamasının ardından esere bir İslam ve Türk tarihi ekler. Bu eklemeden sonra Nasîhatü’l-Mülûk’un kalan altı bâbını çevirerek eseri tamamlar. Bu çalışmada, Netîcetü’s-Sülûk fî-Nasîhati’l-Mülûk’a Yûnus adlı kişi tarafından -aynı yüzyılda yapıldığı anlaşılan- eklemeler edebiyatımızda intihal ve zeyl tanımları çerçevesinde değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Alâî, Yûnus, Netîcetü’s-Sülûk fî-Nasîhati’l-Mülûk, intihal, zeyl

Evaluation about the additions of the author named Yunus to Alai b. Muhibbi's work "Neticetu's-Suluk fi-Nasihati'l-Muluk

Öz

Neticetu’s-Suluk fi-Nasihati’l-Muluk, Gazali’s work named Nasihatu’l-Muluk it is a Turkish translation made by Alai b. Muhibbî in the 16th century. The work consists of two articles and seven chapters. Although Alai adheres to Nasihatu’l-Muluk in the arrangement of the work, he makes additions and subtractions on the work. The most distinctive additions made by Alai to the work are the annotation of the creed part in the first article and the addition of a history section to the end of the first chapter of the work. During our study, it was understood that three of the copies of the work, which were specified as twelve in previous studies, belong to different works. When the remaining nine copies are examined, it is understood that there is a second author, who was not noticed in the previous works, in the five copies of the work. This person named Yunus gets involved in Alai's work without making any explanation about himself other than his name. Alai, at the end of the first chapter of Nasihatu’l-Muluk titled “Justice and Politics”, Hz. He adds a history section about the kings who lived from Adam to the conquest of Iran by the Islamic armies. The author states that he did not include the Islamic sultans and the ruler of the time, Suleiman the Magnificent, as it would exceed the volume of his work. The author named Yunus gets involved in the work before this explanation of Alai. Yunus states that he will translate the rest of the work by mentioning his own name at the end of Alai's quotation from Zafer-name in the section on Sassanid rulers. After completing the Sassanid section of the work in accordance with Yunus Alai’s arrangement, he adds an Islamic and Turkish history to the work. After this addition, he completes the work by translating the remaining six chapters of Nasihatu’l-Muluk. In this study, the additions of Neticetu’s-Suluk fi-Nasihati’l-Muluk by Yunus -which seems to have been made in the same century- were evaluated within the framework of plagiarism and addition in our literature.

Anahtar Kelimeler

Alai, Yunus, Neticetu’s-Suluk fi-Nasihati’l-Muluk, plagiarism, addition

Kaynakça

• Ahdî (2005). Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâsı. (hzl. S. Solmaz). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Alâî. Netîcetü’s-Sülûk fî-Nasîhatü’l-Mülûk. Almanya Berlin Eyalet Kütüphanesi. Türkçe Yazmaları Ms. or. quart 1720.
• Alâî. Netîcetü’s-Sülûk fî-Nasîhatü’l-Mülûk, Almanya Berlin Eyalet Kütüphanesi. Türkçe Yazmaları Ms. or. quart 1752.
• Alâî. Netîcetü’s-Sülûk fî-Nasîhatü’l-Mülûk. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi. TY 6943.
• Alâî. Netîcetü’s-Sülûk fî-Nasîhatü’l-Mülûk. Süleymaniye Kütüphanesi. Hüsrev Paşa. No. 313.
• Alâî. Netîcetü’s-Sülûk fî-Nasîhatü’l-Mülûk. Süleymaniye Kütüphanesi. Lala İsmail. No. 245.
• Alâî. Netîcetü’s-Sülûk fî-Nasîhatü’l-Mülûk. Süleymaniye Kütüphanesi. Nuruosmaniye. No. 2256.
• Alâî. Netîcetü’s-Sülûk Fî-Nasîhatü’l-Mülûk. Süleymaniye Kütüphanesi. Pertevniyal. No. 1011.
• Alâî. Netîcetü’s-Sülûk fî-Nasîhatü’l-Mülûk. Süleymaniye Kütüphanesi. Pertevniyal No. 423.
• Alâî. Netîcetü’s-Sülûk fî-Nasîhatü’l-Mülûk. Topkapı Sarayı Kütüphanesi. B. 187.
• Altay, A. (2011). Xvı. Yüzyıl Osmanlı Dünyasında Bir İntihal Örneği: Düstûrü’l-Mülk Vezîrü’l-Melik İle Şeyhoğlu’nun Marzubân-mâme Tercümesi Arasındaki Olağan Dışı Benzerliğin Analizi. Turkish Studies, 6/2, 177-186.
• Dokuzlu, E. (2012). ‘Alâî B. Muhibbî Eş-Şîrâzî’nin Düstûru’l-Vüzerâ İsimli Siyâsetnâmesinin Metin Tahlili. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Durmuş, İ. (2000). İntihal. İslam Ansiklopedisi (Cilt 22,s. 347-350). içinde TDV.
• Durmuş, İ. (2013). Zeyil. İslam Ansiklopedisi (Cilt 44, s. 339-342). içinde TDV.
• Gökkaplan, Y. (2019). Netîcetü’s-Sülûk Fî-Terceme-I Nasîhati’l-Mülûk (Metin-İnceleme-Dizin). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hayreddin Ez-Zirikli (2002). Alam. Beyrut: Dâru’l-İlim li’l-Melâyin.
• İzgöer, M. S. (2017). ‘Alâî b. Muhibbî eş-Şîrâzî’nin “Netîcetü’s-sülûk fî-terceme-i nasîhati’l-mülûk” adlı eseri ve siyaset düşüncesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kaplan, H. (2017). Divan Edebiyatında İntihal: Alıntı Mı Çalıntı Mı?. Asos Journal, 40, 39-98.
• Kâtip Çelebi (2017). Keşfü’z-Zunûn I-II-III-IV-V. (çev. R. Balcı). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ömer Rıza Kehhale. Mu‘cemü’l-Müellifîn. Beyrut: Mektebü’l-Müsennâ.
• Öztürk, Z. (2022). Netîcetü’s-Sülûk Fî-Nasîhatü’l-Mülûk (Metin İncelemesi-Tenkitli Metin). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şahin, K. Ş. (2016). Ahmed Feyzi’nin Şatrançnâme-i Rüşdiyyesi Firdevsî-i Rûmî’nin Şatrançnâme-i Kebîr’inden İntihal mi?. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9 (47), 157-168.
• Terzioğlu, D. (2007). Bir Tercüme Ve Bir İntihal Vakası Ya Da İbn Teymiyye’nin Siyâsetü’ş- Şer‘İyye’sini Osmanlıcaya Kim(Ler) Nasıl Aktardı?. Journal of Turkish Studies, 31/2, 247-275.
• Yazar, S. (2011a). Gazâlî’nin XIII-XIX. Yüzyıllar Arasında Batı Türkçesinde Tercüme Edilen Eserleri. Dîvân, XVI (2011/2), 67-156.
• Yazar, S. (2011b). Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme Ve Şerh Geleneği. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı http://www.yazmalar.gov.tr/