16. Yüzyıl şairlerinden Zaîfî’nin Münşeât’ı

Yıl 2022, Sayı: 29, 519 - 567, 21.08.2022

Mehmet Akif Yalçınkaya

https://doi.org/10.29000/rumelide.1164870

Öz

Asıl adı Pîr Muhammed b. Evrenos b. Nûreddin olan Zaîfî, Kanuni Sultan Süleyman dönemi şairlerindendir. Küçük yaşlarda babasının yanında başladığı tahsilini önce Üsküp’te ardından İstanbul’da Sahn-ı Semân medreselerinde sürdürmüştür. Yedi yıl süren mülazımlık devresinden sonra müderrisliğe terfi etmiş, zaman zaman aziller yaşamakla birlikte emekli olana kadar muhtelif medreselerde bu vazifesine devam etmiştir. Kaleme aldığı irili ufaklı on üç eserden birisi de şairin münşeâtıdır. Münşeât-ı Mevlânâ Zaîfî başlığını taşıyan bu eser müellife ait toplam 25 mektuptan oluşmaktadır. Bu mektuplardan 6 tanesi daha önce farklı çalışmalara konu olduğundan bu çalışmada bugüne kadar çalışılmamış 19 mektup ele alınmıştır. Bu mektupların çoğu arz-ı hâl mahiyetinde olup devlet büyüklerine yazılmıştır. Bunun yanı sıra eş dost ve arkadaşlara muhtelif maksatlara binaen yazılmış mektuplar da mevcuttur. Münşeât’ta birkaç mektup hariç bütün mektupların dili Türkçe’dir. Eserde yer yer sade, günlük konuşma dilinde ifadelere rastlanmakla birlikte sanatlı nesir olarak tanımladığımız Arapça ve Farsça kelime ve tamlamaların sıklıkla kullanıldığı, secili ifadelerin geniş oranda yer aldığı ağır bir dil hâkimdir. Metin içinde ayet, hadis, darb-ı mesel, hikaye vb. unsurların yanı sıra bir kısmı bizzat müellifin kendisine ait, bir kısmı ise Arap ve Fars edebiyatlarından muhtelif şairlere ait muhtelif nazım şekillerinde şiirler konunun akışına uygun olarak yer almıştır. Bu çalışmada önce Zaîfî’nin hayatı ve eserleri hakkında bilgiler verilmiştir. Ardından mektuplar dil, üslup ve muhteva yönünden incelendikten sonra eserin çeviriyazılı metni sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, 16. yüzyıl, Zaîfî, münşeât, mektup

Münşeât of Zaîfî, one of the 16th century poets

Öz

The actual name of Zaîfî is Pîr Muhammed b. Evrenos b. Nûreddin; he was one of the poets who lived in the era of Sultan Suleiman the Magnificent. He started his training at very early ages; he firstly took education in Üsküp and then continued his training in Sahn-ı Seman Madrasah in İstanbul. After being a lieutenant for seven years, he was promoted to mudarris (professor). Although he was revoked a few times, he continued serving as a mudarris in different madrasahs until he resigned. He wrote thirteen works throughout his life and one of them is his Münşeât. The work of the writer titled Münşeât-ı Mevlânâ Zaîfî is made of a total of 25 letters written by Zaîfî. As 6 of these letters were previously analyzed in different works, the remaining 19 letters, which weren’t researched before, are analyzed in the scope of this study. The general purpose of most of these letters is to generally present the situation to the statesmen. Besides these, there are letters addressed to relatives and friends. The language of letters in Münşeât is Turkish except for a few ones. There are some daily expressions in the letters and some parts of the work are written in plain language. However, it can be said that the overall language used in the letters is heavy; there are numerous Arabic and Persian words and prepositional phrases in letters, which is called artistic prose. There are verses from Qur’an, hadiths, darb-ı mesel, stories, etc. in the work. Additionally, different kinds of verses are placed in the work in line with the flow of the topic. Information about the life and works of Zaîfî is presented in this study. The letters are analyzed in terms of content, language, and manner in this study, and finally, the text of the work is presented to the readers.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Literature, 16th century, Zaîfî, munsheat, letter

Kaynakça

• Afyoncu, E. (2008). Rüstem Paşa. İslâm Ansiklopedisi (C. 35, s. 288-290). İstanbul: TDV.
• Akarsu, K. (1989). Za’îfî Divanı (Metin, Tahlil ve Sistematik Endeks). Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Alpay Tekin, G. (1978). Zaifi Külliyatının Yeni Bir Nüshası Hakkında. Journal of Turkish Studies, 2, 107-125.
• Aydın, A. (2019). Kanuni Döneminde Bir Vezirazam: Pargalı İbrahim Paşa. Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Büyükkarcı Yılmaz, F. (2013). Za’îfî, Pîr Muhammed. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü.
• http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/zaifi-pir-muhammed (Erişim tarihi: 10.06.2022).
• Coşkun, V. S. (2013). Zaîfî. İslam Ansiklopedisi (C. 44, s. 103-104). İstanbul: TDV.
• Çakır, M. (2008). Rumelili Şair Za’îfî’nin Eşine Yazdığı Mektuplar. Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, 20, 115-131.
• Deniz, S. (2008). Kadızâde Mehmed İlmî’nin Sultan IV. Murad İçin Yazdığı Manzum Duânâme’si, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 1, 9-40.
• Derdiyok, İ. Ç. (1994). XV. Yüzyıl Şâirlerinden Mesîhî’nin Gül-i Sad-berg’i. Doktora Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi.
• Derdiyok, İ. Ç. (1997). Eski Edebiyatımızdan Günümüze Mektuplarda Biçim. Türk Kültürü, 415, 665-671.
• Derdiyok, İ. Ç. (1999). Osmanlı Devrinde Mektup Yazma Geleneği. Osmanlı Ansiklopedisi Kültür ve Sanat, (C. 9, s. 731-740). Ankara: Yeni Türkiye.
• Ebu Gudde, A. (1408). Kıymetü’z-zamân. Riyad: Mekteb el-Matbûât el-İslamiyye.
• Emecen, F. (2000). İbrâhim Paşa, Makbul. İslâm Ansiklopedisi (C. 21, s. 333-334). İstanbul: TDV.
• Emecen, F. (2001). Kara Ahmed Paşa. İslâm Ansiklopedisi (C. 24, s. 357-358). İstanbul: TDV.
• Emecen, F. (2010). Süleyman I. İslâm Ansiklopedisi (C. 38, s. 62-74). İstanbul: TDV.
• Gökyay, O. Ş. (1974). Tanzimat Dönemine Değin Mektup. Türk Dili Mektup Özel Sayısı. 30, 39-41.
• Gültekin, H. (2015). Türk Edebiyatında İnşa. Ankara: AKM.
• Kanar, M. (2011). Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Say.
• Koçin, A. (2005). Za’îfî Gülşen-i Mülûk. Ankara: Akçağ.
• Küçükdağ, Y. (2007). Pîrî Mehmed Paşa. İslâm Ansiklopedisi (C. 34, s. 280-281). İstanbul: TDV.
• Mehmed Süreyyâ (1996). Sicill-i Osmânî. (Haz. Nuri Akbayar). (C. 3, C. 4). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Şahin, H. (2013). Yahya Efendi, Beşiktaşlı. İslâm Ansiklopedisi (C. 43, s. 243-244). İstanbul: TDV.
• Redhouse, J. W. (2006). A Turkish and English Lexicon. İstanbul: Çağrı.
• Tarama Sözlüğü II (1943). Ankara: Cumhuriyet Basımevi.
• Uyar Akalın, B. (2001). Zaîfî Gülşen-i Sî-murg (İnceleme-Tenkitli Metin). Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Uzer, T. (1987). Makedonya Eşkiyalık Tarihi ve Son Osmanlı Yönetimi. Ankara: TTK Basımevi.
• Yalçınkaya, M. A. (2006). Arap Dili ve Edebiyatı Açısından Hz. Peygamber’in Mektuplarının Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Yalçınkaya, M. A. (2019). 16. Yüzyıla Ait Mensur Bir Nasihatnâme: Zaîfî’nin Kitâb-ı Sabru’l-Mesâyib’i. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 3/1, 104-119.
• https://sozce.com/nedir/39570-belek.......................
• https://www.kuranmeali.com/...........................................
• https://www.ttk.gov.tr/tarih-cevirme-kilavuzu/..........................
• https://tureng.com/tr/turkce-ingilizce ...................................