Klâsik Osmanlı Türkçesi döneminde yazılmış Eski Oğuzca Kısasü’l Enbiyâ

Yıl 2022, Sayı: 30, 74 - 84, 21.10.2022

Zeynep Özkan

https://doi.org/10.29000/rumelide.1190288

Öz

Türk edebiyatında Kısasü’l-Enbiyâ türü Arap ve Fars edebiyatından sonra ortaya çıkmıştır. Türkçe örneğini Harezm sahasında gördüğümüz Kısasü’l-Enbiyâ kısaca peygamberlerin başlarından geçen hadiselerin hikâye edilerek anlatılmasıdır. Türklerin din değiştirmeleri ile beraber tercüme faaliyetleri ve yeni eserler yazma faaliyetleri de beraberinde artmıştır. Bu durum yazı dilinin gelişimine de önemli katkılar sağlamıştır. Türkler, İslâmiyet’e girdikten sonra bu yeni dinin esaslarını öğrenebilmek için birçok eser kaleme almışlardır. Bu makalede de bu amaç için yazılmış bir Kısasü’l-Enbiyâ eser incelenmiştir. Halkı bilinçlendirmek için yazılan, peygamberlerin yaşantılarını ayetler, hadisler ve rivayetler ile destekleyerek anlatan bu Kısasü’l-Enbiyâ mensur olarak kaleme alınmıştır ve 259 varaktan ibarettir. Kısasü’l-Enbiyâ’nın kim tarafından yazıldığı, nerede ve ne zaman kaleme alındığı bilinmemektedir. Eser kapsamının büyük olmasından dolayı incelenen kıssalar arasında en uzun olan kıssa ise Hz. İbrahim kısasıdır. Eserde geçen özelliklerin geçiş dönemi safhasını yansıtıp yansıtmadığı incelenmiştir. İncelemede dudak uyumu, tersine uyumsuzluk, dil uyumuna aykırılık, e> i ses değişiminde görülen ikili şekiller, gelecek zaman ekinin kullanımı gibi özelliklere değinilmiştir. Eserin dil özelliklerinden yola çıkılarak Eski Anadolu Türkçesi döneminin son zamanlarında telif edildiği Klasik Osmanlı Türkçesi döneminde istinsah edildiğini söyleyebiliriz. Bu çalışmayla, Konya İzzeddin Koyunoğlu Şehir Müzesi ve Kütüphanesi’nde 13765 arşiv numaralı Kısasü’l-Enbiyâ tanıtılarak Türk dilinin tarihi gelişimine ve Türk edebiyat tarihine katkı sağlanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kısasü’l-Enbiya, Klasik Osmanlı Türkçesine Geçiş Dönemi, Kıssa, Eski Oğuzca

Kısasü'l Enbiyâ in Old Oghuz language written in the Classic Ottoman Turkish period

Öz

The genre of Kısasü'l-Enbiyâ in Turkish literature emerged after Arabic and Persian literature. Kısasü'l-Enbiyâ, which we see its Turkish example in the field of Harezm is the narration of events that prophets passed through. With the conversion of the Turks, the translation activities and the activities of writing new works also increased. This situation also provided important contributions to the development of written language. Turks wrote many works to learn the principles of this new religion after they converted to Islam. In this article, a product of Kısasü'l-Enbiyâ written for this purpose has been examined. This Kısasü'l-Anbiyâ, which was written to raise awareness of the people and tells the lives of the prophets by supporting them with verses, hadiths and narrations, was written in prose and consists of 259 leaves. There is no information about who wrote the manuscript, where and when it was written. Due to the large scope of the work, the longest parable in the examined parts is Hz. Abraham’s parable. It has been examined whether the features in the manuscript reflect the Transitional Phase. In the examination, some features are mentioned such as labial harmony, reverse incompatibility, contradiction to language harmony, binary shapes seen in sound change between e - i and also use of the future tense suffix. Based on the linguistic features of the work, we can say that it was written in the last days of the Old Anatolian Turkish Period and was copied in the Classical Ottoman Turkish Period. With this study, it is aimed to contribute to the historical development of the Turkish language and the history of Turkish literature by introducing Kısasü'l-Enbiyâ with archive number 13765 in Konya İzzeddin Koyunoğlu City Museum and Library

Anahtar Kelimeler

Kısasü’l-Enbiya, Classical Ottoman Turkish Period, Parable, The Old Oghuz Language

Kaynakça

• Akar, A. (2018). Oğuzların Dili Eski Anadolu Türkçesine Giriş. İstanbul. Ötüken Yayınları.
• Ata, A. (2019). Kısasü’l Enbiya (Peygamber Kıssaları) giriş, metin, dizin. Ankara: TDK Yayınları.
• Budu, M. (2020). Türkçe Kısasü’l-Enbiyâ Tercümeleri ve Ebû İshâk İbrâhîm B. El-Mansûr B. Halefi’l-Müzekkir En-Nisâbûrî’ninKısasü’l-Enbiyâ’sının Türkçe Tercümesi. İstanbul; Türk Dili ve Edebiyat Dergisi, 60, 71-95
• Duman, M. (1999). Klasik Osmanlı Türkçesi Döneminde i/e Meselesi. İstanbul; İlmi Araştırmalar Dergisi, 7, 65-104
• Duman, M. (2004). Eski Anadolu Türkçesine Ait Bazı Metinlerdeki Dil Uyumuna Aykırı Örnekler Üzerine. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili Ve Edebiyat Dergisi, 32, 53-64.
• Gülsevin, G. (2020). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara. TDK Yayınları.
• Karataş, A. (2013). Hindî Mahmûd Kısas-ı Enbiyâ, Peygamber Kıssaları, İstanbul. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Kartallıoğlu, Y. (2011). Klasik Osmanlı Türkçesinde eklerin ses düzeni (16, 17 ve 18. yüzyıllar). Ankara. TDK Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2017). Türk Dili Üzerine Araştırmalar 1-2. Ankara. TDK Yayınları.
• Ölker, P. (2018). Eski Oğuz Türkçesinden Klâsik Osmanlı Türkçesine Birleşik Fiil Tercihi: Kabusname Çevirisi Örneği. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 43, 47-64
• Özkan, A. (2017). Tersine Uyumsuzluk. Türk Dil Bilgisi Toplantıları-Türkiye Türkçesi Ses ve Şekil Bilgisi-Bildiriler (31 Ekim- 1 Kasım 2014). Ankara; TDK Yayınları
• Özkan, M. (2017). Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. İstanbul. Filiz Kitabevi Yayınları
• Şengül, İ. (2002). “Kıssa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.XXV, Ankara
• Yavuz, O. (1991). Türkçe’de Kapalı e. Selçuk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, 6, 271-206.
• Yılmaz, E. (2007). Ana Türkçede Kapalı e Ünlüsü. Türk Dilleri Araştırmaları 1991, s. 151-165