Sovyet döneminde ünlü bir Türkolog’un hikâyesi: B. A. Serebrennikov

Yıl 2022, Sayı: 30, 218 - 234, 21.10.2022

Fatma Ataklı Saçak

https://doi.org/10.29000/rumelide.1192518

Öz

Hint – Avrupa, Fin-Ugor ve Türk Dilleri alanında dünyanın önde gelen uzmanları arasında gösterilen Sovyet Dilbilimci Boris Aleksandroviç Serebrennikov’un dilbilim alanında yürüttüğü araştırmalar, günümüzde etkin olarak gelişen toplumdilbilim, kültürdilbilim, ruhdilbilim, bilişsel dilbilim gibi alanların kuramsal temellerinin oluşmasında önemli bir rol oynar, söz konusu alanlar için zengin bir hazine sunar. Kırk yıllık çalışma hayatına 350’den fazla makale, 11 kitap sığdıran ünlü dilbilimcinin bilimsel hayatı, fırtınalı bir yaşamı yansıtır. Sovyet dilbiliminde kaotik bir atmosfer yaratan Nikolay Yakovleviç Marr’ın yeni dil öğretisi karşısında klasik dilbilimi savunur, inandığı ilkelerinden ödün vermez, tüm yıldırma politikalarına karşın her fırsatta söz konusu öğretinin hatalı yönlerini eleştirir. Çocukluğundan beri dillere karşı sonsuz bir merakı olan ve çok yönlü bir araştırma isteği duyan Serebrennikov, Hint-Avrupa dillerinin yanı sıra Fin-Ugor ve Türk dilleri ile de ilgilenir, söz konusu alanlara büyük bir ivme kazandırır, önemli fikirler ortaya atar. Türkoloji alanında önemli araştırmalarda bulunan bilim insanının bazı eserlerinden son dönemde yararlanıldığı tespit edilse de ülkemizde yeterince tanınmadığı anlaşılmıştır. Bu sebeple Serebrennikov’un şahsiyetini, onun bilimsel anlayışını ve eserlerini, yaşadığı Sovyet döneminin sosyal, siyasi ve bilimsel yapısını ortaya koyan bir çalışmaya rastlanmamış olması bizi bu çalışmaya sevk etmiştir. Araştırma kaynakları çerçevesinde Serebrennikov’un kaleme aldığı kitaplar, makaleler, editörlüğünü üstlendiği derlemeler, onunla ilgili bilgiler sunan makaleler ve çeşitli eserlerle birlikte yeni dil öğretisini açıklayan Marr’ın eserleri ve diğer bilimsel kaynaklar incelenmiştir. Çalışmamızda betimsel yöntemle ünlü dilbilimcinin başlıca eserlerinin, bilimsel anlayışının, görüşlerinin ve Türkoloji çalışmalarının incelenmesiyle birlikte XX. yy. Sovyet dilbiliminde Stalin’in gölgesinde gelişen ve Serebrennikov’un yaşadığı dönemi yansıtan, bilimsel eserlerini etkileyen yeni dil öğretisi karşısındaki tutumuna değinilmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Serebrennikov, Türkoloji, XX. yüzyıl Sovyet Dilbilimi, Yeni Dil Öğretisi, Rus Dilbilimi

The Story of a Famous Turcologist in the Soviet Period: B. A. Serebrennikov

Öz

Soviet Linguist, Boris Alexandrovich Serebrennikov, carried out research in the field of linguistics and is accepted as one of the world's leading experts in Indo-European, Finno-Ugric, and Turkic languages. His research plays a vital role in the theoretical foundations of actively developing fields such as sociolinguistics, cultural linguistics, psycholinguistics, and cognitive linguistics. The scientific life of the famous linguist, who has more than 350 articles and 11 books in his forty-year working life, reflects a stormy life. Marr's new doctrine of language created a chaotic atmosphere in Soviet linguistics. Serebrennikov defends classical linguistics against this teaching; does not compromise on the principles it believes in; despite all the intimidation policy, he criticizes the faulty aspects of the doctrine at every opportunity. Serebrennikov had an endless interest in languages since childhood and had a multi-faceted research desire. He was also interested in Finno-Ugric and Turkic languages as well as Indo-European languages, he has given a great impetus to these areas and introduced essential ideas. Although researchers recently used pieces from his enormous contribution to Turcology, we realized that he is not sufficiently known in our country. The fact that no study reveals Serebrennikov's personality, his scientific understanding and works, and the social, political, and scientific structure of the Soviet period in which he lived has led us to this study. Books, articles, and compilations edited by B. A. Serebrennikov within the framework of research resources; Marr's works and other scientific sources, which explain the new doctrine of language, have been examined, along with articles and various pieces that provide information about him. Our study aims to explore the main works, scientific understanding, and views of the famous linguist with a descriptive method. Besides that, it is aimed to refer to Serebrennikov's Turcology studies and his attitude towards the new doctrine of languages which devoloped in Stalin’s shadow in 20th-century Soviet linguistics and reflected the period in which Serebrennikov lived and influenced his scientific works.

Anahtar Kelimeler

Serebrennikov, Turcology, 20th-century Soviet Linguistics, The new doctrine of language, Russian linguistics

Kaynakça

• Alpatov, V. M. (2004). İstoriya odnogo mifa: Marr i Marrizm. Moskva: Editorial URSS.
• Burıkin, A.A., Nasilov, D. M. (2018). “Serebrennikov kak tyurkolog – komparativist i problemı altaistiki”. Teoretiçeskaya i prikladnaya lingvistika. 4 (3), s. 5-17.
• Dohman, Ü. (2018). “Söz Mirasının Koruyucusu: D. N. Uşakov”. Z. B. Özer, F. Yapıcı, Ş. Aktay (Editörler). Bilim ve İnsan, Şahsiyetini İnşa Edenler. Ankara: Gazi Kitabevi, 179-191.
• Georgiyeva-Angelova, V. H. (2018). “Yafetiçeskaya teoriya semi yazıkov i ee sozdatel”. s. 180-188. Tendentsii razvitiya sovremennoy nauki i obrazovaniya: traditsii, opıt, innovatsii. Sbornik nauçnıh statey po materialam Vserossiyskoy nauçno-praktiçeskoy konferentsii. Сборник научных статей. Respublika Başkortostan, Sibay.
• Marr, N. Ya (1933). “Osnovnıye dostijeniya yafetiçeskoy teorii”. // İzbrannıye rabotı. Etapı razvitiya yafetiçeskoy teorii. T. 1., s. 197-216. Leningrad: Gaimk.
• Meşaninov, İ. İ. (1929). Vvedeniye v yafetidologiyu. Leningrad: Priboy.
• Özer, Z. B. (2004). Rus Dilinin Gelişme Evreleri. Ankara: Çetin Ofset.
• Postovalova, V. İ. (2017a). “Oteçestvennaya lingvistika XX veka i ee korifei. B. A. Serebrennikov: jizn i tvorçestvo”. Voprosı psiholingvistiki. 1 (31), s. 238-253.
• Postovalova, V. İ. (2017b). Oteçestvennaya lingvistika XX veka i ee korifei. B. A. Serebrennikov: uçeniye o yazıke.” Voprosı psiholingvistiki. 2 (32), s. 226-241.
• Serebrennikov, B. A., Harkova, S.S. (1983a). “O nekotorıh effektivnıh metodah issledovaniya problemı rodstva tyurskih i mongolskih yazıkov”. Sovetskaya Tyurkologiya. 5, s. 46-56.
• Serebrennikov, B. A. (1983b). O materialistiçeskom podhode k yzıkovım yavleniyam. Moskva: Nauka.
• Serebrennikov, B. A. (1970a). Obşee yazıkoznaniye. Formı suşestvovaniya, funktsii, istoriya yazıka. Moskva: Nauka.
• Serebrennikov, B. A. (1970b). “O nekotorıh çastnıh detalyah protsessa obrazovaniya affiksa mnojestvennogo çisla –lar v tyurskih yazıkah. Sovetskaya Tyurkologiya. 1, 49-53.
• Serebrennikov, B. A. (1972a). Obşee yazıkoznaniye. Vnutrennyaya struktura yazıka. Moskva: Nauka.
• Serebrennikov, B. A. (1972b). “K istorii suffiksa denominativnıh glagolov –la v tyurskih yazıkah”. Sovetskaya Tyurkologiya. 5, s. 64-68.
• Serebrennikov, B. A. (1975). “İstoriçeskiye zagadki glagolnogo affiksa –styr v tyurskih yazıkah”. Sovetskaya Tyurkologiya. 3, s.17-22.
• Serebrennikov, B. A. (1977). “Proishojdeniye affiksov zvukopodrajatelnıh glagolov v tyurskih yazıkah”. Sovetskaya Tyurkologiya. 1, s. 3-7.
• Serebrennikov, B. A. (1979). “O nekotorıh trudnıh problemah istoriçeskoy grammatiki tyurskih yazıkov”. Sovetskaya Tyurkologiya. 3, s. 3-11.
• Serebrennikov, B. A. (1982). “O proishojdenii nekotorıh affiksov v tyurkskih yazıkah”. Sovetskaya Tyurkologiya. 4, s.3-13.
• Hajiyeva, N. Z, Serebrennikov, B. A (1986). Sravnitelno-istoriçeskaya grammatika tyurskih yazıkov. Sintaksis. Moskva: Nauka.
• Serebrennikov, B. A. (1988). Rol çeloveçeskogo faktora v yazıke: Yazık i mışleniye. Moskva: Nauka.
• Serebrennikov, B. A., Kubryakova, E. S, Postovalova, V. İ., Teliya, V. N. Ufimtseva, A. A. (1988). Rol çeloveçeskogo faktora v yazıke: Yazık i kartina mira. (ed. Sererennikov, B.A.). Moskva: Nauka.
• Serebrennikov, B. A., Vinogradov V. V. (1952). Predisloviye (ed.: B. A. Serebrennikov, V. V. Vinogradov) . Protiv vulgarizatsii i izvraşeniya marksizma v yazıkoznanii. Moskva: Akademii nauk SSSR.
• Serebrennikov, B. A. (1952). “Kritika uçeniya N. Ya. Marra o edinstve glottogoniçeskogo protsessa” (editörler: Serebrennikov, B. A ve Vinogradov V. V.) Protiv vulgarizatsii i izvraşeniya marksizma v yazıkoznanii. Moskva: Akademii nauk SSSR.
• Turkin, A. İ. (1998). Serebrennikov Boris Aleksandroviç // Komi yazık. Entsiklopediya. (ed. Fedyuneva, G. V.). Moskva: DiK, s. 421-422.
• “Boris Aleksandroviç Serebrennikov” (1989). Vestnik Moskovskogo universiteta. 9 (4). Moskva.
• Krasuhin, K. G. (2003). “Boris Aleksandroviç Serebrennikov”. (ed.: Berezin, F. M.) Oteçestvennıye lingvistı XX veka. Seriya Teoriya i İstoriya yazıkoznaniya. (Ç: 2. M-S). Moskva: İNİON RAN.
• Şilkov, Yu. M. (2004). “Yafetiçeskaya filosofiya yazıka N. Ya. Marra”. Veçe. Almanah Russkoy filosofii i kulturı. SPB: Sankt-peterburgskiy gosudartsvennıy universitet, fakultet filosofii i politologii.