Türkçede bir bulaşma örneği: siktir

Yıl 2022, Sayı: 30, 235 - 242, 21.10.2022

Yasin Şerifoğlu Kaan Yılmaz

https://doi.org/10.29000/rumelide.1192519

Öz

Türkçede ‘kovmak’ amacıyla kullanımı 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren metinlerle tanıklanabilen siktir kelimesiyle ilgili açıklığa kavuşturulması gereken birkaç konu vardır. Bunlardan ilki kelimenin kökeniyle ilgilidir. Türkçenin mevcut köken bilgisi sözlüklerinde kelimenin kökeniyle ilgili bir açıklama bulunamamaktadır. Argo sözlükleri de bu konuda bir açıklama içermez. Kelimeyi madde olarak alan belli başlı (güncel/genel) Türkçe sözlüklerin sadece biri (ÖTS) kökenle ilgili okuyucuyu doğrudan sik- biçimine yönlendirirken diğerleri de kelimenin alfabetik sıralamadaki yeri nedeniyle aynı yönlendirmeyi örtülü olarak yaparlar. Kelimenin ‘kaba’ kullanımı ve bugünkü ses yapısı ise bu yönlendirmeyi sorgulamaya engel olmaktadır. Kelimenin köken olarak sek-’e bağlanması bu yazının sonuçlarından biridir. Bu bağlama işlemi için sek- ve türevi olan biçimlerin Türk dilinin tarihi ve çağdaş diyalektlerindeki, ihtiyacı karşılayan örneklerine başvurulmuştur. Bu doğrultuda sek- kökeniyle temsil olunan temel anlamın ‘(sekerek) kaçmak, (sekerek) koşmak, topallamak’ yan anlamları üzerinden mecazlaşması ve sonunda sik- kelimesinin anlam olarak sek-’e bulaşmasıyla sonuçlanan sürece dikkat çekilmiştir. Açıklığa kavuşturulması gereken bir diğer konu siktir kelimesinin madde olarak sözlükte nasıl kullanılması gerektiğiyle ilgilidir. Kelimenin sözlüklerde sadece isim, sadece fiil veya hem isim hem fiil olarak madde başı yapıldığı tespit edilmiştir. Aslında bir fiil iken donarak anlam unsuru olarak da kullanılır hale gelen kelimenin hem fiil (siktirip gitmek) hem de isim olarak (siktir et-, siktir çek- vb.) sözlükte madde başı yapılmasının gerekliliği bu yazıda vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bulaşma, siktir, sek-, Köken, Sözlük birimi

An example of contamination in Turkish: siktir

Öz

There are a few aspects that need to be clarified about the word siktir “fuck off” in Turkish, whose usage for the purpose ‘to fire’ can be witnessed in texts since the second half of the 19th century. The first of these concerns the origin of the word. No explanation about the origin of the word is available in etymological dictionaries of Turkish. Slang dictionaries also do not provide an explanation on this word. While only one of the major (contemporary/general) Turkish dictionaries (ÖTS) that gives the word as an entry directs the reader to the sik- “to fuck” form, the others implicitly do the same on the basis of the alphabetical order of the word. The 'vulgar' usage of the word and its current sound structure prevent the analysis of the available inclinations. Associating the origin of the word to sek- “to leap, to bound” is one of the results of this article. For this association process, the examples that meet the needs in the historical and contemporary dialects of the Turkish language the forms with sek- and its derivatives were employed. Within this context, attention has been drawn to the process that results in the basic meaning of sek-, which is represented by the root of '(by bouncing), 'running away, (bounce) running, limping' as a metaphor, and finally the meaning of the word sik- “to fuck” is contaminated with sek- “to leap, to bounce”. Another aspect that needs to be clarified is how the word siktir “fuck off” should be given as an entry in the dictionaries. It has been found out that the word is presented only as a noun, only as a verb, or as both a noun and a verb in different dictionaries. In fact, it is emphasized in this article that the word, which has become used as a lexeme by freezing while being a verb, should be given as an entry in the dictionaries both as a verb (siktirip gitmek) and as a noun (siktir et-, siktir çek- etc.)

Anahtar Kelimeler

Contamination, siktir, sek-, Etymon, Lexem

Kaynakça

• Aktunç, Hulki (1998). Türkçenin Büyük Argo Sözlüğü. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Arslan, Mehmet (2004). Argo Kitabı. İstanbul: Kitabevi.
• Ay, Ümran (2020). Abdülhalim Galib Paşa, TDV İslâm Ansiklopedisi. C. Ek-1. Ankara.
• Ayverdi, İlhan (2010). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı İktisadi İşletmesi.
• Clauson, Sir G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon.
• Çağbayır, Yaşar (2007). Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı Ötüken Türkçe Sözlük (müt-tap). C. 4. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Derleme Sözlüğü (1993). C. 10 (S-T) . Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ercilasun, Ahmet Bican ve Ziyat Akkoyunlu (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş - Metin - Çeviri - Notlar - Dizin). Ankara: TDK Yayınları.
• Erdal, Marcel (1991). Old Turkic word formation: a functional approach to the lexicon. Wiesbaden: Harrassowitz.
• Êtimologičeskiy slovar’ tjurkskix jazykov (2003). Obščetjurkskie i mežtjurkskie leksičeskije osnavı na bukvy “L”, “M”, “N”, “P”, “S”. Otvetstvennıj redaktör A. V. Dıbo. Rossijskaya Akademiya Nauk İnstitut Yazıkoznaniya, Moskva.
• Lehçe-i Osmânî (1293). Ahmed Vefik Paşa. İstanbul: Mahmaud Beğ Matbaası.
• Lugât-ı Garîbe (1307). A. Fikri. İstanbul: Alem Matbaası.
• Meninski, Franciscus á Mesgnien Meniński (1680). Thesaurus linguarum orientalium turcicae, arabicae, persicae lexicon turcico-arabico-persicum. C. II. Vienna.
• Mutâyebât-ı Türkiyye (?). Abdülhalim Galip Paşa.
• Paasonen, Heikki (1950). Çuvaş Sözlüğü, İbrahim Horoz Basımevi, İstanbul: TDK Yayınları.
• Redhouse, James William (1987). A Turkish and English Lexicon Shewing in English. Beyrut.
• Starostin, Sergei vd. (2003). Etymological Dictionary of the Altaic Languages: Handbook of Oriental Studies. Leiden-Boston: Brill.
• Kamus-ı Türki (1317). Şemseddin Sami. İstanbul: İkdam Matbaası.
• Tarama Sözlüğü (1996). C. V (O-T). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tietze, Andreas (2019). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati. C. 7, Editörler: Nurettin Demir, Emine Yılmaz, TÜBA Yay., Ankara 2019.
• Tuğlacı, Pars (1985). Okyanus Ansiklopedik Sözlük. C. 8. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Tuna, Osman Nedim (1986). Türk Dilbilgisi Ders Notları. İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Malatya.
• Türkçe Sözlük (2012). Ankara: Dil Derneği Yayınları: 9.
• Türkçe Sözlük (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Zenker, Julius Theodor (1876). Türkisch-Arabisch-Persisches Handwörterbuch. C. II. Leipzig.