Reinhold Gräter’in askerler için hazırlamış olduğu iki dilli Türkçe öğretim kitabı

Yıl 2022, Sayı: 30, 243 - 285, 21.10.2022

Beytullah Bekar

Öz

Türklerin Avrupa topraklarına girmeye başlamaları ve buraları yurt edinmeleriyle birlikte Avrupalılar Türkleri tanımak, Türkçe öğrenmek ve misyonerlik faaliyetlerinde bulunmak amacıyla çeşitli eserler kaleme almaya başlamışlardır. Genellikle iki dilli olarak hazırlanan bu eserlerin üç dilli ve dört dilli olanları da bulunmaktadır. Bu eserlerin içerisinde Türkçenin dil bilgisi kurallarıyla ilgili bilgilere, sözlüklere, farklı konularla ilgili konuşma metinlerine, Türklere ait atasözlerine, Nasreddin Hoca fıkralarına, değişik şairlere ait şiirlere, dua metinlerine ve resmî yazışma örneklerine rastlamak da mümkündür. Bunlardan ilki tespitler ışığında Hans Schiltberger’in Reisebuch adlı eseridir. Eser, 1427 yılında yazılmış fakat 1460 yılında Augsburg’da basılmıştır. Meninski’nin 1680’de Viyana’da yayımladığı Thesaurus Linguarum Orientalium Turcicae, Arabicae [et] Persicae […]: Lexicon Turcico-ArabicoPersicum[…]& Grammatica Turcica ve 1687’de yine Viyana’da yayımladığı Complementum Thesauri Linguarum Orientalium seu Onomasticum Latino-Turcico-Arabico-Persicum adlı eserleri, Camilla Ruziçka Ostoiç’in 1789 yılında Viyana’da yayımladığı Türkisch-Deutsches Wörterbuch mit Transcription des Türkischen adlı eseri iki dilli, üç dilli ve dört dilli eserlere verilebilecek en güzel örneklerdendir. Türkler ile Avrupalılar arasındaki ilişkilerin değişmesi ve gelişmesiyle birlikte bu eserlerin özellikleri de değişmeye başlamıştır. Reinhold Gräter tarafından hazırlanan Das nötigste Türkisch: kurze Grammatik und Sammlung der gebräuchlichsten Wörter; für den Feldgebrauch zusammengestellt adlı eser de Birinci Dünya Savaşı’nda Türklerle birlikte savaşan Alman askerlerine Türkçe öğretmek ve onların günlük hayatta ihtiyaç duyabilecekleri en önemli kelimeleri derlemek amacıyla hazırlanmıştır. Eser, Almanca-Türkçe olarak hazırlanmış olup iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde dil bilgisi kurallarına, ikinci bölümde ise tematik olarak hazırlanmış sözlüğe yer verilmiştir. Makalede, eserin sözlük bölümündeki söz varlığı ortaya konulmuş ve kelimelerde görülen ses özellikleri değişiklikleri tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Reinhold Gräter, Almanca-Türkçe sözlük, Birinci Dünya Savaşı, Türkçe öğretimi

Bilingual Turkish teaching book for soldiers by Reinhold Gräter

Öz

With the Turks entering the European lands and acquiring their homeland, Europeans began to write various works in order to get to recognize the Turks, learn Turkish and exist in missionary activities. These works, which are generally bilingual, also have trilingual and quadlingual ones. In these works, it is possible to come across information about the grammar rules of Turkish, dictionaries, speech texts on different subjects, Turkish proverbs, Nasreddin Hodja anecdotes, poems by different poets, prayer texts and official correspondence samples. The first of these is Hans Schiltberger's Reisebuch in the light of determinations. The work was written in 1427 but was published in Augsburg in 1460. Meninski's named Thesaurus Linguarum Orientalium Turcicae, Arabicae [et] Persicae […]: Lexicon Turcico-ArabicoPersicum[…]&Grammatica Turcica, published in Vienna in 1680 and Complementum Thesauri Linguarum Orientalium seu Onomasticum Latino-Turcico-Arabico-Persicum published in Vienna in 1687 His works and the work of Camilla Ruziçka Ostoiç named Türkisch-Deutsches Wörterbuch mit Transcription des Türkischen, published in Vienna in 1789, are among the best examples of bilingual, trilingual and quadlingual works. With the increase and development of relations between Turks and Europeans, the characteristics of these works began to change. Das nötigste Türkisch: kurze Grammatik und Sammlung der gebräuchlichsten Wörter by Reinhold Gräter; The work für den Feldgebrauch zusammengestellt was prepared in order to teach Turkish to German soldiers who fought with the Turks in the World War I and to compile the most important words that they may need in daily life. The work is prepared in German-Turkish and it consists of two parts. It includes in the first part, grammar rules; in the second part, the thematically prepared dictionary. In the article, the vocabulary in the dictionary section of the work has been revealed and the sound caracteristics seen in the words have been determined.

Anahtar Kelimeler

Reinhold Gräter, German-Turkish dictionary, World War I, Turkish teaching

Kaynakça

• Bekar, B. (2018). P. J. Pıgure’ün Grammatik Der Türkisch Osmanischen Umgangssprache Adlı Eserindeki Türk Atasözleri. TKHBVD 25/86, 133-152.
• Dilaçar, A. (1970). 1612’de Avrupa’da Yayımlanan İlk Türkçe Gramerinin Özellikleri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten 18, 197-210.
• Gräter, R. (1916). Das nötigste Türkisch: kurze Grammatik und Sammlung der gebräuchlichsten Wörter; für den Feldgebrauch zusammengestellt. Leipzig: Eduard Heinrich Mayer Verlagsbuchhandlung.
• Güngör, O. C. (2020). Türkisch-Deutsches Wörterbuch mit Transcription des Türkischen. Ankara: Sonçağ Akademi Yayınları.
• Meninski, F. M. (1680). Thesaurus Linguarum Orientalium, Turcicae, Arabicae, Persicae […]. Viennae Austriae.
• Meninski, F. M. (1687). Complementum Thesauri Linguarum Orientalium seu Onomasticum Latino-Turcico-Arabico-Persicum. Viennae Austriae.
• Öztürk, A. (2019). Kuman, Ermeni Harfli Kıpçak ve Karay Türkçelerinin Ortak Söz Varlığı Üzerine. Karadeniz Araştırmaları XVI/61: 78-92.
• Steuerwald, K. (1993). Almanca Türkçe Sözlük. İstanbul: ABC Kitabevi.
• Steuerwald, K. (1993). Türkçe Almanca Sözlük. İstanbul: ABC Kitabevi.
• URL 1: https://www.archivportal-d.de (erişim tarihi: 30.08.2022)
• URL 2: https://www.deutsche-biographie.de/home (erişim tarihi 30.08.2022)