The presence of bodily diseases in Derleme Sözlüğü

Yıl 2022, Sayı: 31, 444 - 467, 21.12.2022

Meltem Gül Fatma Yüksel

https://doi.org/10.29000/rumelide.1221879

Cited By: 1

Öz

Language is the most basic means of communication that allows expressing emotions and thoughts, shaping the culture of a society, while at the same time being influenced by it. Human beings have followed different approaches in naming concepts when encountering a situation or event throughout their lives. For this reason, it is important to determine which meanings and ways words have been used in which periods from the past to the present. Derleme Sözlüğü, which is one of the works that attracts attention in this context, is one of the important works due to the rich variety of concepts it contains. The dictionary was created by compiling words from the mouths of the people in different regions of our country. For this reason, Derleme Sözlüğü is one of the important works in terms of being a mirror of the Turkish language. In this study, based on the Compilation Dictionary, which attracts attention with its many concepts in terms of the oral characteristics it reflects, the existence of bodily diseases has been tried to be examined by determining. In the study, the vocabulary of bodily diseases was examined based on the 12-volume Derleme Sözlüğü published by the Turkish Language Institution, and at the same time, historical and contemporary sources related to the subject were scanned and vocabulary assets were tried to be determined. It is indicated in parentheses whether there are the same word entities in the sources used when examining words. If there are the same word entities in the sources, they are shown with (-) signs if (+) is not found. Turkish Dictionary of Turkish It has been determined that some of the vocabulary elements related to physical diseases detected in Derleme Sözlüğü have been used from Old Turkish to Turkish. These identified elements are shown one by one. In the study, all the words related to the disease were identified in Derleme Sözlüğü, and the transcript of the detected words in the dictionary was transferred exactly by taking into account.

Anahtar Kelimeler

Derleme Sözlüğü, söz varlığı, bedensel hastalık, sağlık

Derleme Sözlüğü’nde yer alan beden hastalıkları ile ilgili söz varlığı

Öz

Dil, duygu ve düşünceleri ifade etmeyi sağlayan, bir toplumun kültürünü şekillendirirken aynı zamanda ondan etkilenen en temel iletişim aracıdır. İnsanoğlu yaşamı boyunca bir durum veya olayla karşılaşırken kavramları adlandırmada farklı yaklaşımlar izlemiştir. Bu nedenle geçmişten günümüze kadar sözcüklerin hangi dönemlerde hangi anlam ve şekillerde kullanıldığının belirlenmesi önemlidir. Bu kapsamda dikkat çeken eserlerden biri olan Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, içerdiği zengin kavram çeşitliliği nedeniyle önemli çalışmalardandır. Sözlük, yurdumuzun farklı bölgelerinde halk ağzından sözlerin derlenmesi ile oluşturulmuştur. Bu sebeple Derleme Sözlüğü, Türk dilinin aynası olması bakımından önemli çalışmalardandır. Bu çalışmada yansıttığı ağız özellikleri açısından birçok kavramı barındırması ile dikkat çeken Derleme Sözlüğü’nden hareketle bedensel hastalıkların söz varlığı tespit edilerek incelenmeye çalışılmıştır. Çalışmada Türk Dil Kurumunun yayınladığı 12 ciltlik Derleme Sözlüğü temel alınarak bedensel hastalıkların söz varlığı incelenmiş, aynı zamanda konuyla ilgili tarihî ve çağdaş kaynaklar taranıp söz varlığı saptanmaya çalışılmıştır. Sözcükler incelenirken kullanılan kaynaklarda aynı söz varlığı bulunuyorsa (+) bulunmuyorsa (-) işaretleri konulmuştur. Derleme Sözlüğünde tespit edilen beden hastalıkları ile ilgili söz varlıklarından bazılarının Eski Türkçeden Türkiye Türkçesine kadar kullanılmış olduğu belirlenmiştir. Belirlenen bu unsurlar tek tek gösterilmiştir. Çalışmada Derleme Sözlüğünde beden hastalıkları ile ilgili görevli kelimeler tespit edilmiş, tespit edilen kelimeler kaynak eserdeki yazımına bağlı kalınarak aynen aktarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Derleme Sözlüğü, söz varlığı, bedensel hastalık, sağlık, Derleme Sözlüğü, söz varlığı, bedensel hastalık, sağlık

Kaynakça

• Akar, A. (2009a). Ağız Sözlükleri: Yöntem ve Sorunlar - I. Turkısh Studies, 4/4, 1-11.
• Akar, A. (2009b). Ağız Sözlükleri: Yöntem ve Sorunlar - II. Turkısh Studies, 4/8, 214-224.
• Ata, A. (2000). Derleme Sözlüğünde Geçen En Eski Türkçe Kelimeler. Türkoloji Dergisi, XIII (1), 67 - 99.
• Arat, R. R. Kutadgu Bilig-III-Indeks, (1979). İstanbul Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü.
• Büyük Sanat Terimleri Sözlüğü, (2012). http:// www.tdk.org.tr.,Eriş.Tr.11.10.2022
• Atalay, B. (1999). Divânü Lügati’t-Türk-Dizini, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Caferoğlu, A. (2011). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth - Century Turkısh, Oxford.
• Develioğlu, F. (2009). Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Doğan, A.T. (2017). Türklerin Dünyasından Uzaklaşan Türkçe Tıp Terimleri: Eski Anadolu Türkçesinden Türkiye Türkçesine. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 42, 37-57.
• Derleme Sözlüğü (1993). I-XII. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. (2009). Türk Dili Tarihi 7. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Erdem, M.D. (2013). Ağız Sözlükçülüğü Üzerine Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. s. 95-102
• Erdem, S. (2011). Derleme ve Tarama Sözlüklerindeki Ortak Maddelerin Karşılaştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erdoğan, S. (2022). Türkiye’de “Derleme Sözlüğü” ile İlgili Yapılan Çalışmalar Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi. Rumelide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi.
• Ertaş, M. Y. (2011). Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Hastalıklar. Pamukkale Üniversitesi Enstitüsü Dergisi.
• Gülensoy, T. (1998). “Anadolu Ağızları Derleme Sözlüğü'ne Katkılar”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Cilt I, Sayı 553, Ocak, s. 14- 16.
• Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü-Etimolojik Sözlük Denemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Güneş, A. ve Baybağ, T. (2007). Psikiyatrik Semptomlar ve Halk Dilindeki Karşılıkları - I. Türk Aile Hekimliği Dergisi.
• Güncel Büyük Türkçe Sözlük (2012). http://www.tdk.org.tr, Eriş.Tr.11.10.2022
• Kalay, E. (2004). “Edirne İli Ağızlarından Derleme Sözlüğüne Katkılar – II”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Cilt LXXXVIII, Sayı 633, Eylül.
• Karaca, G. (2002). Derleme Sözlüğünde Divânü Lugâti’t- Türk’ten Fiiller, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karaörs, M. (1994). “Derleme Sözlüğüne Katkılar: Kayseri, Isparta, Adana İllerimizden Derlemeler”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Cilt I, Sayı 505, Ocak, s. 65-67.
• Kaya, Y. (2020). “Derleme Sözlüğü’nde psikolojik hastalıklar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of International Social Research Cilt: 13 Sayı: 73
• Kılıç, A. (1990). Anadolu Ağızlarında Fiil Kökleri, Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Korkmaz, Z. (2000). ‘Türkiye’de Ağız Sözlükleri’ Türk Dili, 583. 7-14.
• Özgül, A. (2021). Derleme Sözlüğü’nde Geçen “Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklar”la İlgili Söz Varlığı Unsurları Üzerine. Turkish Studies – Language, 1351
• Özkaya, H. (2018), Arap Harfli Türkçe Tıp Yazmaları Çalışmalarında Derleme Sözlüğünden Faydalanmak. Rumelide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 4, 179-191.
• Öztek, Z. (1992). Halk Dilinde Sağlık Deyişleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Seçkin, P. & Seçkin, K. (2015). Halk Dilindeki Sağlık Deyişleri Üzerine Bir İnceleme. Uluslararası Söz, Sanat, Sağlık Sempozyumu, (21-23 Ekim 2015), 443-447.
• Şanlı, C. (1997). “Kırklareli, Erzurum ve Artvin İllerimizden Derleme Sözlüğü'ne Katkılar – I”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Cilt II, Sayı 552, Aralık, s. 542-547.
• Şanlı, C. (1999). “Anadolu ve Rumeli Ağızlarından Derleme Sözlüğü'ne Katkılar – II”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Cilt II, Sayı 572, Ağustos, s. 670- 680.
• Tahiroğlu, B. T. (2010). “Bilgisayar Destekli Sözlük Bilimi Çalışmalarında Derleme Sözlüğü Veri Tabanı Örneği”, Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tekin, A. (2007). Sağlık-Hastalık Olgusu ve Toplumsal Kökenleri (Burdur Örneği), Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı, Isparta.
• Tekcan, M. (1990). Derleme Sözlüğünün Ağız Hususiyetleri ve Mana Değişmeleri Üzerine Bir Çalışma “D” Maddesi, Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tokat, F. (2104). Çavdar ağzından derleme sözlüğüne katkılar. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 3 (1), 153-166.
• Tokat, F. (2012). Karakalpak Türkçesinde Tıp Terimleri. Pamukkale University Journal of Social Sciences İnstitue.
• Toparlı, R. Vural, H. Karaatlı, R. (2007). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Topçu, Ç. (2006). Dîvânü Lügâti’t Türk Ve Anadolu Ağızlarının Söz Varlığında Ortaklaşan Fiiller, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Türkçe Sözlük, (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uçar, İ. (2010). Türkçede Eş Anlamlılık ve Eski Anadolu Türkçesi Tıp Yazmalarında Eş Anlamlı Kelime Kullanımı.
• Zülfikar, H. (2020). Gündemi meşgul eden sağlık terimleri. Türk Dili Dergisi.