Hulki Aktunç’un Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla)’nün sözlük bilimi açısından incelenmesi

Yıl 2022, Sayı: 31, 502 - 522, 21.12.2022

Serap Ekşioğlu

https://doi.org/10.29000/rumelide.1221900

Öz

Dillerin söz varlıklarını ortaya koyan ve temel başvuru kaynakları olan sözlükler, hazırlanma amaçlarına ve oluşturulma tekniklerine göre tek dilli veya çok dilli, alfabetik veya tematik sözlükler gibi ele alınan söz varlığının niteliğine göre çeşitli kategorilere ayrılır. Sözlük hazırlama yollarını ve yöntemlerini teknik olarak ele alan bir bilim dalı olan sözlük bilimi, dillerin söz varlığını ortaya koymayı amaçlar ve sözlüklerin nasıl hazırlanması gerektiğini de bilimsel ölçütlerle açıklar. Bu çalışmada Hulki Aktunç’un Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla), sözlük bilimi verilerine ve tekniklerine göre incelenmiştir. Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla), kendinden önce hazırlanan argo sözlüklerine göre daha kapsamlıdır. Yazımı yaklaşık 10 yıl süren bu sözlük için alanında ilk ve tek tanıklı, etimolojik bir sözlük demek mümkündür. Çalışmada Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla), teorik sözlük bilimi çerçevesinde ve sözlükteki temel yapıların kullanıcı-sözlük ilişkisine göre nasıl düzenleneceğiyle ilgili yapılan çalışmalardan hareketle ele alınmıştır. Bütün, bütüncül ve parçacıl yapısı incelenen sözlük; sözcük listesi, amaç/hedef kitlesi, türü, sözlük hazırlanırken yararlanılan kaynaklar, madde başı sıralanışı, madde başı seçimi, madde başı türleri, yazım ve sesletim bilgileri, dil bilgisel bilgi, tanımlar, köken bilgisi, kullanım etiketi, tanıklama/örnekleme, çapraz gönderim, sözlüğü oluşturan dış etmenler başlıkları altında hem biçim hem de içerik yönünden değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sözlük bilimi, Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla), Hulki Aktunç, Sözlük bilimi, Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla), Hulki Aktunç

An examination of Hulki Aktunç's Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla) in terms of lexicography

Öz

Dictionaries, which reveal the vocabulary of languages and are the main reference sources, are divided into various categories according to the quality of the vocabulary considered, such as monolingual or multilingual, alphabetical or thematic dictionaries, according to their preparation purposes and creation techniques. Lexicography, which is a science that deals with the ways and methods of preparing dictionaries technically, aims to reveal the vocabulary of languages and explains how dictionaries should be prepared with scientific criteria. In this study, Hulki Aktunç's Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla) was analyzed according to lexicography data and techniques. Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla) is more comprehensive than the slang dictionaries prepared before it. It is possible to say that this dictionary, which took about 10 years to write, is an etymological dictionary with the first and only witness in its field. In this study, Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla) is discussed within the framework of theoretical lexicography and on the basis of studies on how to organize the basic structures in the dictionary according to the user-dictionary relationship. The dictionary whose whole, holistic and partial structure is examined; word list, purpose/target group, type, resources used in the preparation of the dictionary, order of the head of the article, selection of the head of the article, types of the head of the article, spelling and pronunciation information, grammatical information, definitions, origin information, usage tag, witnessing/sampling, cross reference has been evaluated in terms of both form and content under the headings of external factors that make up the dictionary.

Anahtar Kelimeler

Sözlük bilimi, Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla), Hulki Aktunç

Kaynakça

• Akar, A. (2014). Türk Sözlükbiliminde Tanımsız Bir Alan: Sövgü Sözleri. Dil Araştırmaları, 14, 27- 33.
• Aksan, D. (2009). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dil bilim. Ankara: TDK.
• Aktunç, H. (2002). Türkçenin Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla). İstanbul: Yapı Kredi.
• Aslan, E. (2017). Sözlükbilimsel İnceleme Yöntemi: Eser-i Şevket Örneği. Journal of Turkish Studies, 12(20), 35-70.
• Atkins, B.T.S., Rundell, M. (2008). The oxford guide to practical lexicography. New York: Oxford University Pres.
• Baskın, S. (2012). Eş-şüzûrü’z-zehebiyye ve’l-kıtai’l-ahmediyye fî’l-lugati’t-türkiyye (sözlükbilimsel bir inceleme). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Samsun: On dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Baskın, S. (2014). Türkiye ve dünyada sözlük bilimi: tanımı, kapsamı ve diğer bilimlerle ilişkisi. International Journal of Language Academy, 2 (4), 445-457.
• Boz, E. (2011). Leksikografi Teriminin Tanımı ve Türkçe Karşılığı Üzerine. Dil Ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 9-14.
• Bozkurt, F. (2017). Sözlükselleşme: Genel Sözlükler İçin Sözlük Birim Seçimi. İstanbul: Kesit.
• Gencer Kamacı, D. (2018). TDK Türkçe Sözlük’te Eskimiş Kullanım Etiketi Üzerine. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergis, 6 (15), 232-240.
• Gökter Gençer, B. (2018). Tek Dilli Genel Sözlüklerde Tanım. Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hartmann, R. K. ve James, G. (1998). Dictionary of Lexicography. London: Routledge.
• Hengirmen, M. (1999). Dil Bilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Engin.
• Jackson, H. (2016). Sözlükbilime Giriş (Çeviren: Mehmet Gürlek-Ellen Patat). İstanbul: Kesit.
• Janssen, Maarten; Jansen, Frank ve Verkuly, Henk (2003), “The Codification of Usage by Labels”, A Pratical Guide to Lexicography, Ed. Piet van Sterkenburg, Amsterdam: John Benjamin Pub., ss. 297-311.
• İmer, K., Kocaman, A. Özsoy, A. S. (2011) Dilbilim Sözlüğü, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Kilgarrif, Adam (2013). Using Corpora as Data Sources for Dictionaries. The Bloomsbury Companion to Lexicography, Ed. Howard Jackson, London: Bloomsbury, ss. 87-90.
• Kocaman, A. (1998). Dilbilim, Sözlük ve Sözlükçülük. Kebikeç, 6, 111-113.
• Korkmaz, Z. (2007). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK.
• Maclaren Ağbaba, G. (2007). Türkçe Sözlüklerdeki tanımlarda eylemden türemiş sözcüklerin üye ve rol yapısının yeri. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ölker, G. (2011). Sözlük türleri ve kelime sıklığı sözlüğü üzerine. Dil Araştırmaları, 9, 45-60.
• Sert, G.(2021). “Sözlükbilim Terimleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Uluslararası Disiplinler Arası Dil Araştırmaları (DADA) Dergisi, Sayı: 2021/3, Aralık, s. 61- 78.
• Sterkenburg, P. van (2003). The dictionary: definition and history, A practical guide to lexicography (Ed. Piet van Sterkenburg). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company
• Topaloğlu, A. (1989). Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ötüken.
• Usta, H. İ. (2006). Türkçe sözlük hazırlamada yöntem sorunları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Dergisi, 46(1), 223-242.
• Uysal, İ. N. (2018). Sözlükler Tanıklarla Daha Zengin, Daha İşlevsel: Türkçe Sözlük’e Tanıklar. Türk Dili Dergisi, CXIV/793, 39-46.
• Usta, H. İbrahim (2010). Sözlükçülük ve Sözlük Araştırmacılığı. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, (7)2, 92-101.
• Ülkü, V. (1991). Yabancı kelimeler-Yerlileşmiş Kelimeler ve Uluslararası Kelimeler. Türk Dili Dergisi, 476, 81-87
• Vardar, Berke (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual
• Yüksekkaya Sağol, G. (2016). “Argo Sözlükleri”. Argo. (Ed. Emine Gürsoy Naskali ve Gülden Sağol Yüksekkaya). İstanbul: Ka Kitap, 89-112.