A language study on the prose work entitled İblîs Hakkında Risâle

Yıl 2022, Sayı: 31, 682 - 705, 21.12.2022

Mehtap Alper

https://doi.org/10.29000/rumelide.1222099

Öz

In this study, it is aimed to examine and introduce the writing, sound, form and vocabulary of the prose work İblîs Hakkında Risâle. İblîs Hakkında Risâle is registered in the Collection of Kütahya Vahidpaşa Provincial Public Library, under the name Treatise on the Iblis at 43 Va 2179. In İblîs Hakkında Risâle, there is no information about the author and the record of copying. İblîs Hakkında Risâle. which is written in a regular and legible naskh calligraphy, the letters are shown with gestures regularly. Vowels in words are written using both letters and vowels. İblîs Hakkında Risâle is one of the stand-alone stories written about Iblis in Turkish literature. Stories with similar themes can also be included in various religious works written in Turkish literature. The work has been translated from Arabic to Turkish. In the Risale, who came to visit Prophet Muhammad (sav), He answers the questions of Muhammad (sav) about his ummah. In the work, there are conversations about what Iblis likes and dislikes in general. In the work, which has a religious content, mostly Arabic words are used for religious terms. In İblîs Hakkında Risâle, some suffixes used in Old Oghuz Turkish and found to be used in later periods were used. Although there are examples out of harmony in the work, it has been seen that the examples that have entered into harmony are in the majority. Although İblîs Hakkında Risâle is a short text, many spelling, sound and stylistic features that can be studied in a voluminous work can be exemplified. In the text, she can exemplify the religious terms of Turkish, the old words of Turkish and the richness of idioms. This study will make important contributions to Turkish prose language.

Anahtar Kelimeler

İblîs Hakkında Risâle, risâle, dil özellikleri, ses ve biçim bilgisi, Eski Oğuz Türkçesi.

İblîs Hakkında Risâle adlı mensur eser üzerinde bir dil incelemesi

Öz

Bu çalışmada İblîs Hakkında Risâle adlı mensur eserin yazım, ses, biçim ve söz varlığının incelenmesi ve tanıtılması amaçlanmıştır. Yazma, Kütahya Vahidpaşa İl Halk Kütüphanesi Koleksiyon’unda 43 Va 2179 numarada İblîs Hakkında Risâle adıyla kayıtlıdır. Eserde müellif ve istinsah kaydına dair herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Düzenli ve okunaklı bir nesih hattıyla yazılan eserde harflerin harekelerle gösterilişi düzenlidir. Kelimelerdeki ünlüler, hem harf ve hareke kullanılarak yazılmıştır. İblîs Hakkında Risâle, Türk edebiyatında İblîs Hakkında yazılmış olan müstakil hikâyelerden biridir. Benzer konulu hikâyeler, Türk edebiyatında kaleme alınmış çeşitli dinî içerikli eserler içerisinde de yer alabilmektedir. Eser, Arapçadan Türkçeye tercüme edilmiştir. Risale'de; Hz. Muhammed'i (sav) ziyarete gelen İblis, Hz. Muhammed (sav)'in ümmetiyle ilgili sorularını yanıtlamıştır. Eserde genel olarak İblis'in neyi sevip neyi sevmediğini anlatan konuşmalara yer verilmiştir. İblîs Hakkında Risâle’de Eski Oğuz Türkçesinde kullanılan ve daha sonraki dönemlerde de kullanıldıkları tespit edilen bazı ekler kullanılmıştır. Eserde uyum dışı örnekler bulunmakla birlikte artık uyuma girmiş örneklerin çoğunlukta olduğu görülmüştür. İblîs Hakkında Risâle kısa bir metin olmasına rağmen hacimli bir eserde incelenebilecek pek çok yazım, ses ve biçim özellikleri örneklenebilmektedir. Dinî içerikli olan eserde dinî terimler için çoğunlukla Arapça kelimeler kullanılmıştır. Metinde Türkçe dinî terimler ile Türkçenin eski kelimeleri ve deyim zenginliğiyle ilgili kullanımlar örnekleyebilmektedir. Bu çalışma Türk nesir diline önemli katkılar sağlayacak niteliktedir.

Anahtar Kelimeler

İblîs Hakkında Risâle, risâle, dil özellikleri, ses ve biçim bilgisi, Eski Oğuz Türkçesi.

Kaynakça

• Akar, M. (2014). Mevlevî Şair Dervîş Niyâzî‟nin Bir Mesnevisi: Resûl-i Ekrem Salla‟llâhu „Aleyhi Ve‟-Sellem İblis „Aleyhi‟l-La‟neye Su‟âl İtdügin Bildürür. VIII Milletlerarası Türkoloji Kongresi (İstanbul, 30 Eylül-04 Ekim 2013) Bildiri Kitabı III, İstanbul: Göksu Ofset, s.s.1-18.
• Atalay, B. (1986). Divanü Lugâti't-Türk. Cilt-I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aydoğdu, Ö. (2009). Divanü Lûgati’t-Türk’te geçen Türk boyları ve boylara ait dil özellikleri. Zeitschrift für die Welt der Türken/Journal of World of Turks, 1(1), 55-81.
• Battal, A. (1997). İbn-i Mühennâ Lûgati. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Borovkov, A. K. (2002). Orta Asya'da bulunmuş Kur'an Tefsirinin Söz Varlığı, XII.-XIII. Yüzyıllar. Çev. Usta, H. İ., ve Amanoğlu, E., Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Caferoğlu, A. (2011). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. 2. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çelebi, İ. (2010). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV.
• Develi, H. (2001). XVIII. Yüzyıl İstanbul Hayatına Dair Risâle-i Garîbe. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Dilçin, C. (1983). Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Dilben, T. (2021). Şeytan hikâyesi’nin mensur bir nüshası ve müstensihin konuşma diline ait kullanımların bazı sözlüklerdeki karşılığı. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi 5.4 (2021): 2322-2368.
• Doğan, Ş. (2012). Bir Eski Oğuz Türkçesi Metni Hikâye-i Fâtıma ve Dil Özellikleri. Akademik Bakış Dergisi, (32), 1-20.
• Eckmann, J. (1998). Harezm Türkçesi, Tarihi Türk Şiveleri, (Çev. Mehmet Akalın), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Eckmann, J. ( 2017). Çağatayca El kitabı. Çev. Karaağaç, G., Ankara: AKDTYK Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Efe, K. (2018). Hamza Nigârî Divanında Deyimler. Iv Beynəlxalq Həmzə Nigari Azərbaycan Cümhuriyyətinin Quruluşunun 100-Cü İlində Türkiyə-Azərbaycan Əlaqələri Simpoziumu: 71.
• Ergin, M. (1988). Üniversiteler için Türk dili. İstanbul: Bayrak Basım Dağıtım.
• Ersoylu, H. (1996). Kız Destanı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ertekinoğlu, S. (2017). “Yılbız” Sözcüğü Üzerine. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 34.34: 99-108.
• Gabain, A. Von. (1988). Eski Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları 332.
• Gökçe, A. (2009). Eski Anadolu Türkçesinden Osmanlı Türkçesine Dudak Uyumu ve Ünsüz Uyumu. Electronic Turkish Studies, 4.3.
• Görmüş, Y. (2021). Yunus’un Dilinden Günümüze Ulaşan Deyimler. Yunus Emre’nin Vefatının 700. Yıl Dönümü Anısına Uluslararası Türkçenin Anadolu’da Yazı Dili Oluşu Sempozyumu 12-14 Temmuz 2021 Ankara.
• Gözler, H.F. (1983). Örnekleriyle Türkçemizin Açıklamalı Büyük Deyimler Sözlüğü, AZ. İstanbul: Inkilâp ve Aka Kitabevleri.
• Günşen, A. (2013). Eski Türkiye Türkçesinin Kurucularından Ahmed Fakih ve Kitabu Evsafı Mesacidi 'ş-Şerîfe'nin Dili Üzerine. Uluslararası Eski Anadolu Türkçesi Çalıştayı,1-2 Aralık 2010. İstanbul Üniversitesi Yayın No: 5068 Edebiyat Fakültesi Yayın No: 3451.
• Gülsevin, G., ve Boz, E. (2004). Eski Anadolu Türkçesi, Ankara: Gazi Kitabevi.
• İblîs Hakkında Risale, Kütahya Vahidpaşa İl Halk Kütüphanesi, 43 Va 2129.
• İlhan, N. (2021). Yunus Emre Divan’ında “El” ve “Ayak” Kelimeleriyle İlgili Deyimler ve Kullanım Özellikleri. Yunus Emre’nin Vefatının 700. Yıl Dönümü Anısına Uluslararası Türkçenin Anadolu’da Yazı Dili Oluşu Sempozyumu 12-14 Temmuz 2021 Ankara.
• Karadoğan, A. (2001). Eski Anadolu Türkçesinde Yuvarlaklaşan Ekler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 49, 170-180.
• Kartallıoğlu, Y. (2011). Klâsik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni(16,17 ve 18. yüzyıllar). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kaya, R. (2003). Kur’an-ı Kerim’de İnsan - Şeytan İlişkisi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12, 2.
• Keskin, H. (2002). Kur'an'da Meleklerin Hz. Âdem'e Secdesinin Yorumu. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(2), 107-126.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2013). Türkiye Türkçesinin Temeli. Oğuz Türkçesinin Gelişimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2017). Marzubân-nâme Tercümesi (Destûr-ı Şâhî),Terceme eden: Şeyhoğlu Sadre'd-dîn Mustafâ, Girişİnceleme-Metin-Günümüz Türkçesine Aktarma-Sözlük ve Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kur’an-ı Kerim Meali, (2009). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kuyma, E. (2019). Eski Anadolu Türkçesi Kur'an Tercümelerinde Esmâ-i Hüsnâ'yı Karşılayan Söz Varlığı. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18(36): 399-438.
• Mansuroğlu, M. (1998). Eski Osmanlıca, Tarihi Türk Şiveleri, (Çev: Mehmet Akalın), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Nāsiĥāt-ı İblîs, Milli Kütüphane 06 Mil YzA 8893/1.
• Özkan, M. (2013). Eski Anadolu Türkçesinde Yapılan Sure Tefsirleri ve Üveys b. Hoca Osmân b. Emîr İlyâs b. Evliyâ’nın Amme Cüzü Tefsiri. Uluslararası Eski Anadolu Türkçesi Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri. ed. Mustafa Özkan-Enfel Doğan, 315, 368.
• Sami, Ş. (2010). Kamus-ı Türkî, Haz. Paşa Yavuzarslan. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sarıkaya, E. (2021). Müellifi Bilinmeyen Bir Eser:“Resûl Ḥażretine Şeyṭân ՙAleyhi’l-Laՙne Geldügin Beyân İder”. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 469-491.
• Şahin, H. (2015). Eski Anadolu Türkçesi, Ankara: Akçaǧ Yayınları.
• Tarama Sözlüğü, I-VI (2009). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Timurtaş, F.K. (1976). Küçük Eski Anadolu Türkçesi Grameri. Türkiyat Mecmuası, 18, 331-368.
• Timurtaş, F.K. (1994). Eski Türkiye Türkçesi XV. Yüzyıl (Gramer-Metin-Sözlük), İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Türk, V. (2009). Bahrü’l-Hakâyık, Giriş-Metin-Dizin, Hatboğlu, İstanbul: Haz. Vahit Türk.
• Türkçe Sözlük, (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uyanıker, N. (2022). Yazma Eserlerde Konu Edilen İblisin “Kötülük Kahramanı Oluşu Bakımından İncelenmesi. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi [Journal Of Old Turkish Literature Researches], 5(1), 56-82.
• Yeldan, F. (2019). Risále-i Suǿál-i İblįs. Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya.
• Yelten, M. (1998). Tarih-i İbn-i Kesir Tercümesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yeşilyurt, T. (2018). Kur’an’da cin, melek, şeytan. Kastamonu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(1), 9-21.
• Yılmaz, O. (2013). Gelenekten deyişe klasik türk ve fars edebiyatlarının ortak ifade biçimlerinden “başa toprak saçmak”. TÜRÜK Uluslararası Dil Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, 1(2), 336-350. DOI: 10.12992/TURUK79.
• Yüce, N. (1993). Mukaddimetü’l-Edeb, Ħvârizm Türkçesi ile Tercümeli Şuster Nüshası, Giriş, Dil Özellikleri, Metin, İndeks. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.