A’mâk-ı Hayâl romanında “Mise En Abyme”

Yıl 2022, Sayı: 31, 722 - 734, 21.12.2022

Nihayet Arslan Esengül Sağlam Can

https://doi.org/10.29000/rumelide.1222105

Öz

Arma biliminde, büyük bir kalkanın içindeki aynı nişanı taşıyan daha küçük kalkanı tarif etmek için kullanılan “mise en abyme”in kelime anlamı “sonsuz bir uçuruma koymak”tır. Mise en abyme’i, hanedan armalarının görsel düzenlenişindeki yansıma ve derinlik etkisinden ilham alarak edebiyata kazandıran André Gide, kavramın çerçevesini “resim içinde resim” ve “oyun içinde oyun” gibi farklı bağlamlarla genişletmiş, Kalpazanlar romanında edebî bir teknik olarak mise en abyme’e örnekler sunmuştur. Roman sanatına yeni açılımlar kazandırmak isteyen Gide’in bütünü temsil eden/yansıtan daha küçük birimleri anlatıya yerleştirmesi ve romanın yazılış sürecini bir tema olarak kurguya dâhil etmesi Yeni Romancılar ile postmodernist yazarların edebî görüşlerini de etkilemiştir. Claude-Edmonde Magny, Lucien Dällenbach ve Marcus Snow gibi pek çok araştırmacının çalışmaları ise mise en abyme’in farklı karakteristik özelliklerinin ortaya çıkmasını ve kavramsal çerçevesinin genişlemesini beraberinde getirmiştir. Bu çalışmada, Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi’nin A’mâk-ı Hayâl romanında, edebî bir terim olarak mise en abyme’in izi sürülmüş, yapısı ve muhtevası itibariyle helezonik bir düzene sahip olan romandaki mikro yapıların makro yapıyla bağlantısı incelenmiştir. İç huzurunu arayan Râci’nin içine düştüğü inanç buhranından kurtulmak üzere çıktığı hakikat yolculuğunu anlatan roman; yansıma, tekrarlama, benzeme ve parça-bütün ilişkisi kurma gibi mise en abyme’in farklı özellikleri göz önünde bulundurularak ele alınmış, Ahmed Hilmi’nin, A’mâk-ı Hayâl’in merkezine/kalbine yerleştirdiği yapılar çözümlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mise en abyme, André Gide, Kalpazanlar, Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi, A’mâk-ı Hayâl

“Mise En Abyme” in A’mâk-ı Hayâl

Öz

In heraldry “mise en abyme” is described as a smaller shield bearing the same ensign inside the big one, and it literally means “to put in the infinite abyss”. André Gide introduced mise en abyme to literature inspired by the effect of reflection and depth in the visual arrangement of heraldic. He expanded the framework of the concept with different contexts of “picture within a picture” and “play within a play” and provided examples of mise en abyme as a literary technique in his novel The Counterfeiters. Gide's placement of smaller units representing/reflecting the whole in the narrative and his inclusion of the process of writing the novel as a theme in the fiction also influenced the literary views of the New Novelists and postmodernist writers. The works of many researchers such as Claude-Edmonde Magny, Lucien Dällenbach and Marcus Snow have brought about the emergence of different characteristics of mise en abyme and the expansion of its conceptual framework. In this study, the traces of the term mise en abyme in Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi's novel A’mâk-ı Hayâl, are followed. The connection between microstructures and macrostructure in the novel, showing a helispherical organisation in terms of its form and content, has been analyzed. The novel, telling the story of Râci's journey to the truth to get rid of the crisis of faith into which he falls, is analyzed by considering the different features of mise en abyme such as reflection, repetition, resemblance and a part-whole relationship. The structures setting by Ahmed Hilmi in the centre/heart of A’mâk-ı Hayâl are analyzed.

Anahtar Kelimeler

Mise en abyme, André Gide, Kalpazanlar, Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi, A’mâk-ı Hayâl

Kaynakça

• Aktulum, K. (2000). Metinlerarası İlişkiler. 2. bs. Ankara: Öteki Yayınevi.
• Birinci, N. (1989). A’mâk-ı Hayâl. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 2. s. 555-556.
• Boyacıoğlu, F. (2006). André Gide’de Erken Anlatı (Mise en Abyme) Tekniği. Konya: Kitabevi Yayınları.
• Campbell, J. (2013). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu (Çev. S. Gürses). İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Dällenbach, L. (1989). The Mirror in the Text (Trans. J. Whiteley with E. Hughes). Chicago: The University of Chicago Press.
• Erkan, M. (2016). Hayalin Derinliklerine Yolculuk: Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi’nin A’mâk-ı Hayâl’i. A’mâk-ı Hayâl (Haz. S. Yılmaz). Konya: Çizgi Kitabevi.
• Foucault, M. (2001). Kelimeler ve Şeyler (Çev. M. A. Kılıçbay). Ankara: İmge Kitabevi.
• Gide, A. (1997). Günlük (Çev. F. Pekin). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kıran, A. E. ve Kıran, Z. (2011). Yazınsal Okuma Süreçleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Koçak, A. (2021). Şehbenderzâde Ahmet Hilmi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde- detay/ahmet-sehbenderzade [Erişim Tarihi: 07.10.2022]
• Noyan, S. (2019). A’mâk- Hayal Romanında Tasavvuf, Budizm, Hinduizm ve Zerdüştîlik Açısından Vahdet-i Vücûd Karşılaştırması. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. S. 66. s. 177-211.
• Shakespeare, W. (1983). Hamlet (Çev. S. Eyüboğlu). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Snow, M. (2017). Into the Abyss: A Study of the mise en abyme. Unpublished doctoral dissertation. London Metropolitan University.
• Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi (2014). A’mâk-ı Hayâl. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Uçman, A. (2010). Şehbenderzâde Ahmed Hilmi. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 38. s. 424-425.
• Yıldız, A. (2014). Önsöz. A’mâk-ı Hayâl. İstanbul: Kaknüs Yayınları. s. 7-19