Klasik Türk şiirinde gönlün bir çocuk olarak ele alınışı: Tıfl-ı dil

Yıl 2022, Sayı: 31, 836 - 856, 21.12.2022

Dilber Yıldız

https://doi.org/10.29000/rumelide.1222130

Cited By: 2

Öz

Klasik Türk şiiri mazmunlar çevresinde oluşan bir geleneğe sahiptir. Şairler mazmun dediğimiz ortak köklerden beslenerek orijinal söyleyişler yakalama çabası içinde olmuşlardır. Klasik Türk şiirinde âşığın belirgin özellikleri bulunmaktadır. Ağlaması, inlemesi, sevgilinin kapısında kul köle olması ile daima aşkında sergilediği kararlılık ve sadakat bu özelliklerin başında gelir. Bazen parça bütün ilgisinden yararlanılarak gönlün âşık yerine kullanıldığı da görülmektedir. Sosyal hayattan beslenen divan şairleri toplumun önemli bir parçasını oluşturan çocuğu oldukça dikkatli bir şekilde gözlemlemişlerdir. Aile ve okul gibi sosyal çevre içindeki durumu; ağlaması, sevinmesi, korkması gibi ruhsal yapısı ile bebeklik, okul çağı gibi gelişimsel dönemleri şairlerin üzerinde durduğu konular olmuştur. Şiirlerde çocuğu bu özellikleri ile anarak farklı söyleyişler elde etmişlerdir. Klasik Türk edebiyatında gönlün bir çocuk olarak düşünüldüğü örnekler oldukça fazladır. Şairlere göre gönül, durmaz, uslanmaz, laf anlamaz, söz dinlemez, istediği şeyde diretir. Biçaredir ve sevgilinin yardımına muhtaçtır. Onun bir gülümsemesiyle mutlu olabileceği gibi eziyetleri karşısında durmadan ağlar ve inler. Bu özellikler bağlamında klasik şairler, gönül ile çocuk arasında benzerlik kurmuşlar ve “tıfl-ı dil”, “dil tıflı” ya da gönül çocuğu gibi ifadelerle gönlü tanımlamışlardır. Çalışmada taranan divanlardan hareketle gönlün çocuğa teşbih edildiği örnek mahiyetindeki beyitler seçilmiştir. Bu beyitler çevresinde gönlün bir çocuk olarak ele alınırken hangi özellikleri düşünüldüğü, şairlerin bunları nasıl ifade ettiği üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tıfl-ı dil, gönül, âşık, Klasik Türk şiiri

The handling of the heart as a child in classical Turkish poetry: Tıfl-ı dil

Öz

Classical Turkish poetry has a tradition formed around mazmuns. Poets have been in an effort to catch original utterances by feeding on common roots that we call mazmun. There are distinctive features of the minstrel in classical Turkish poetry. Crying, groaning, being a slave at the lover's door, the determination and loyalty that he always displays in his love are at the forefront of these features. Sometimes it is seen that the heart is used instead of the lover, by making use of the whole interest of the piece. Divan poets, fed by social life, observed the child, who is an important part of the society, very carefully. The situation in the social environment such as family and school; His spiritual structure such as crying, rejoicing, and fear, and developmental periods such as infancy and school age were the subjects that poets focused on. In the poems, they have obtained different utterances by commemorating the child with these features. There are many examples in classical Turkish literature where the heart is considered as a child. According to poets, the heart does not stop, does not settle, does not understand words, does not listen to words, insists on what it wants. He is desperate and in need of the help of his beloved. She can be happy with a smile of his, and she cries and groans in the face of her torment. In the context of these features, classical poets have established a similarity between the heart and the child and defined the heart with expressions such as “tıfl-ı dil”, “dil tıflı” or the child of the heart. Based on the divans scanned in the study, exemplary couplets in which the heart is commemorated to the child were selected. In these couplets, it will be focused on which features of the heart are considered while being handled as a child, and how poets express them.

Anahtar Kelimeler

Tıfl-ı dil, gönül, âşık, Klasik Türk şiiri

Kaynakça

• Akpınar, Şerife (2017). Âgâh Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55914,agah-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 25.10.2022).
• Aksoyak, İ. Hakkı (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali- divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 25.10.2022).
• Aktaş, Hasan (2012). “Klasik Ve Modern Türk Şiirinde Anne Ve Çocuk İmgesi”, İdil Dergisi, C.1, S.4: 126-144.
• Arı, Ahmet (2018). Sâkıb Dede Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59860,sakib-dede-divanipdf.pdf?0, (Erişim Tarihi: 25.10.2022).
• Arslan, Mustafa (2020). Muhyî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/78626,muhyi-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 25.10.2022).
• Aslan, Üzeyir (2017). Nehcî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55752,nehci-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 25.10.2022).
• Avşar, Ziya (2017). Revânî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56143,revani-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 25.10.2022).
• Aydemir, Yaşar (2017). Ravzî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56190,ravzi-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 25.10.2022).
• Aydemir, Yaşar (2018). Behiştî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56445,ramazan-behisti-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 25.10.2022).
• Aydın, Gamze (2019). Bosnalı Sâbit Dîvânı’nın Bağlamlı Dizini ve İşlevsel Sözlüğü, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
• Başpınar, Fatih (ty). Beyânî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10598,beyani-apdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 25.10.2022).
• Bilgin, Azmi (2017). Nigârî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55757,nigari-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 25.10.2022).
• Çelebioğlu, Amil (1985). “Türk Edebiyatında Yaşnâmeler”, Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türklük Araştırmaları Dergisi, 1: 151-286.
• Deniz, Sebahat (2004). “Klasik Türk Şiirinde “Yetim” “, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 11: 87-110.
• Ekrem, Bektaş (2017). Muvakkit-zâde Muhammed Pertev Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55973,pertev- divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 25.10.2022).
• Erişen Yazıcı, Gülgün (2017). Kâmî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55977,kami-divani-pdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 25.10.2022).
• Erünsal, İsmail (2018). Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59332,taci-zade-cafer-celebi- divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 25.10.2022).
• Gürgendereli, Müberra (2017). Mostarlı Hasan Ziyâ’î Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56211,mostarli-hasan-ziyai- divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 25.10.2022).
• Harmancı, Esat (2017). Süheylî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55750,suheyli-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 25.10.2022).
• Kaplan, Yunus ve Yakup POYRAZ (2010). Divan Şiirine Kaynaklık Etmesi Bakımından Oyunlar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.3, S.15 (Klasik Türk Edebiyatının Kaynakları Özel Sayısı ) –Prof. Dr. Turgut KARABEY Armağanı-
• Karaköse, Saadet (2017). Nev’îzâde Atâyî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55734,nevi-zade-atayi-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 25.10.2022).
• Kaya, Bayram Ali (2017). Azmi-zâde Hâletî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56159,azmizade-haleti-divanipdf.pdf? 0 (Erişim Tarihi: 25.10.2022).
• Kesik, Beyhan (2018). Cenâbî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59983,cenabi-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 25.10.2022).
• Kılıç, Filiz (2018). Şâhî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59394,sahi-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 25.10.2022).
• Kurnaz, Cemal (1995). “Ferhad”. TDV İslam Ansiklopedisi. C: 12: 383. https://islamansiklopedisi.org.tr/ferhad (Erişim Tarihi: 25.10.2022).
• Küçük, Sabahattin (ty). Bâkî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10596,bakidivanisabahattinkucukpdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 25.10.2022).
• Pala, İskender (2011). Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Saraç, M. A. Yekta (ty). Emrî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10606,giris-emridivanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 25.10.2022).
• Şentürk, Ahmet Atilla (2017). Osmanlı Şiiri Kılavuzu, C.2 . İstanbul: OSEDAM.
• Taş, Hakan (2010). Vusûlî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10660,vusuli-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 25.10.2022).
• Tavukçu, Orhan Kemal (2020). Dede Ömer Rûşenî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/73031,dede-omer-ruseni- divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 25.10.2022).
• Ünsal Topçu, Gamze (2021). “Fasîh’in Beyitlerinde Söz Anlam İlişkisi Bakımından Edebî Sanatlar”, Külliyat, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 14(Ağustos), 83-100.
• Tökel, Dursun Ali (2005). “Eskilerde Çocuk Eğitimi: Çocuk Edebiyatı Gözüyle Eskiye Bakmak”, Hece Dergisi Çocuk Edebiyatı Özel Sayısı 104-105: 76-88.
• Türkçe Sözlük (2011). Ankara: TDK Yayınları.
• Üst, Sibel (2018). Edirneli Nazmî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57766,edirneli-nazmi-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 25.10.2022).
• Üstüner, Kaplan (2017). Enderunlu Hasan Yâver Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55748,yaver-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 25.10.2022).
• Yenikale, Ahmet (2017). Sünbül-zâde Vehbî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56212,sunbulzade-vehbi- divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 25.10.2022).