Halk şairlerinin şiirlerinde geçen isnat grupları: Karacaoğlan ve Dadaloğlu örneği

Yıl 2022, Sayı: 31, 1007 - 1021, 21.12.2022

Uğur Özgür

https://doi.org/10.29000/rumelide.1222181

Öz

İsnat grubu, sıfatların isimden sonra gelmesiyle oluşan ve bazıları zamanla kalıplaşan kelime grubu olarak karşımıza çıkmaktadır. İsnat grupları, cümle içerisinde farklı oluşumlarla görülmektedir. 1. İsnat grubunun birinci unsuru ekli olanlar. 2. İsnat grubunun birinci unsuru eksiz olanlar. 3. İsnat grubunun birinci unsuru çoğunlukla organ adlarından oluşanlar. 4. İsnat grubu yapısındaki kelime grupları çoğunlukla sıfat olarak kullanılır. 5. İsnat grubu yapısındaki kelime gruplarının zarf olarak yer aldığı örnekler bulunmaktadır. 6. Kalıplaşmış birleşik isim olarak da kullanılmaktadır. Çalışmada, İsnat grupları hakkında araştırmacılar tarafından makale ve gramer kitaplarında yapılan açıklamalara yer verildikten sonra halk şairlerinin şiirlerinde geçen isnat grupları tespit edilmiştir. Halk şairleri, şiirlerinde az sözle çok şey ifade edebilmek ve anlatımı kuvvetlendirmek için deyim ve atasözlerinin yanında sıklıkla isnat gruplarını da kullanmışlardır. Sevgilinin güzelliklerini anlatmak için “boyu uzun, beli ince, kaşı keman, yanakları kırmızı, ağzı şeker, yüzü çifte benli, kaşları kara, gözü sürmeli, yanağı gamzeli, göğsü nakışlı, gerdanı bir karış benli vb.” isnat gruplarına başvurmuşlardır. Halk şairlerinin hepsine bir makalede yer vermek mümkün olamayacağı için sınırlamaya gidilmiştir. Sadece Karacaoğlan ve Dadaloğlu’nun şiirlerindeki isnat grupları tespit edilmiştir. Tespit edilen isnat gruplarının, şiir içerisindeki kullanımına yer verilmiştir. Ayrıca tespit edilen isnat gruplarının oluşum şekilleri üzerinde durulmuştur. Sonuç bölümünde de isnat gruplarının niçin kullanıldığı ile ilgili çıkarımlarda bulunulmuş ve günümüzde yaygın kullanılan isnat grupları örneklerine de yer yerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Halk şairi, halk şiiri, dilbilgisi, dilin sözvarlığı, isnat grupları, Folk poet, folk poetry, grammar, vocabulary of language, attribution groups

Imputation groups in the poems of folk poets: The case of Karacaoğlan and Dadaloğlu

Öz

The imputation group emerges as a group of words that are formed by adjectives coming after the noun and some of them become stereotypes over time. The imputation groups are seen with different formations in the sentence: 1. Those with first element of imputation group attached. 2. Those without the first element of the imputation group. 3. The first element of the imputation group consists mostly of organ names. 4. Word groups in the structure of imputation group are mostly used as adjectives. 5. There are examples where word groups in the structure of the imputation group are used as adverbs. 6. It is also used as a stereotyped compound noun. In this study, after the explanations made by the researchers about the imputation groups in the articles and grammar books, the imputation groups in the poems of the folk poets were determined. Folk poets often used imputation groups as well as idioms and proverbs in order to express a lot with few words and to strengthen the expression in their poems. In order to describe the beauties of the lover, “She is tall, thin at the waist, eyebrows violin, her cheeks are red, her mouth is sugar, her face is double moles, her eyebrows are black, her eyes must be rubbed, her cheeks are embroidered, her neck is a span of moles, etc.” They applied to imputation groups. Since it would not be possible to include all of the folk poets in one article, a limitation was made. Only imputation groups in the poems of Karacaoğlan and Dadaloğlu have been identified. The usages of the determined imputation groups in the poem are given. In addition, the formation forms of the determined imputation groups were emphasized. In the conclusion part, inferences are made about why imputation groups are used and examples of imputation groups that are widely used today are also included.

Anahtar Kelimeler

Halk şairi, halk şiiri, dilbilgisi, dilin sözvarlığı, isnat grupları, Folk poet, folk poetry, grammar, vocabulary of language, attribution groups

Kaynakça

• Adalı, O. (1973). Dadaloğlu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Alplaçin, O. (1971). Dadaloğlu. İstanbul: Yalçın Ofset Yayınları.
• Altun, M. (2011). Türkçede Kelime Grupları Çözümlemeleri. İstanbul: MVT Yayıncılık.
• Banguoğlu, T. (2015). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Beserek, A. (1991). Türkçede Cümle Yapısı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Cemiloğlu, İ. (2018). Dede Korkut Hikâyeleri Üzerine Söz Dizimi Bakımından Bir İnceleme. Ankara: TDK Yay.
• Cumhur, M. (1985). Karacaoğlan. Ankara: Kültür ve turizm Bakanlığı Yay.
• Demiray, K. (1980). Türkçe Dilbilgisi. İstanbul: Dergâh Yay.
• Eker, S. (2006). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Ergin, M. (2000). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Dağıtım.
• Ergun, S. N. (1948). Karacaoğlan, Hayatı ve şiirleri. İstanbul: Marif Kitaphanesi Yay.
• Fuat, M. (2002). Dadaloğlu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gencan, T. N. (1981). Dilbilgisi. İstanbul: Kanaat Yay.
• Görkem, İ. (2006). Yeni Bilgiler Işığında Dadaloğlu Bütün Şiirleri. İstanbul: E Yayınları.
• Güleç, Z. (2004). Dadaloğlu Bütün Şiirleri. İstanbul: Eflatun Yayıncılık.
• Hatiboğlu, V. (1982). Türkçenin Sözdizimi, Ankara: DTCF Yayınları.
• Hengirmen, M. (1999). Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Engin Yayınevi.
• Karaağaç, G. (2013). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karahan, L. (2016). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Koç, N. (1996). Yeni Dilbilgisi. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Korkmaz, Z. (2008). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Köprülü, M. F. (2004). Saz Şairleri. Ankara: Akçağ Yay.
• Kükey, M. (1975). Uygulamalı Örneklerle Türkçenin Sözdizimi. Ankara: Kardeş Matbaası.
• Nalbant, M. V. (2002). “Kutadgu Bilig’de Kısaltma Grupları”, Türkbilig- Türkoloji Araştırmaları, 2002/3,53-62.
• Özgür, U. (2020). Filoloji Alanında Akademik Çalışmalar-2/İsnat Grubunun Oluşumu Ve Dede Korkut Metinlerinde Geçen İsnat Grubu Örnekleri. 147-161. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Öztelli, C. (1987). Karacaoğlan Yaşamı ve Bütün Şiirleri. Ankara: Özgür Yayın Dağıtım.
• Sakaoğlu, S. (1993). Dadaloğlu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uyguner, M. (1990). Dadaloğlu/Yaşamı, Sanatı, Şiirlerinden Seçmeler. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Zülfikar, H. (2001). “Türkçede Cümle”, Türk Dili ve Kompozisyon Bilgileri. Ankara: Yargı Yayınevi.