Türk epik felsefi düşüncesi ve Nizami Gencevi'nin Sırlar Hazinesi mesnevisi

Yıl 2022, Sayı: 31, 1022 - 1029, 21.12.2022

Ülkər Bahşıyeva

https://doi.org/10.29000/rumelide.1222215

Öz

Nizami Sırlar Hazinesi’ne adlı mesnevisinde folklor ürünlerini ve halk yaratıcılığını yaygın olarak kullanmıştır. Manevi ve ahlaki değerlere adanmış yirmi sohbetin ve kaleme aldığı hikayelerin neredeyse tamamında, halk arasında dolaşan efsane ve anlatılardan faydalanmıştır. Sırlar Hazinesi, “Nuşiravan ile Baykuşların Sohbeti”, “Sultan Sencer ile Yaşlı Kadının Hikayesi”, “Bir Şehzadenin Hikayesi”, “Harnel Reşid ile Berberin Hikayesi” şiirleri, “Avcı Köpek ve Kürk Masalı”, “Firidun ve Geyik Masalı” gibi eserleri doğrudan Azerbaycan folklorunun, efsanelerinin izlerini taşımaktadır. Sırlar Hazinesi adlı eserinin her sohbetinde (makalatında) ahlaki ve manevi bir tema sunulur. Sohbetlerdeki ana konular insan, evren, hayat, maneviyat gibi konuları kapsamaktadır. Sohbetlerinde okuyuculara tavsiyelerde bulunurken, hikayelerinde de bu tavsiyeleri estetik bir yapıda desteklemekte ve doğrulamaktadır. Benzer anlatımları, folklor anıtımız Dede Korkut destanında da görebilmekteyiz. Bilindiği gibi Dede Korkut, hikayelerinin mukaddimesinde verdiği tavsiyeleri, hikayelerinde de öğretici şekilde karşımıza çıkarmaktadır. Sırlar Hazinesi adlı eserin şiirsel yapısının destan geleneğiyle ilişkilendirilmesinin nedeni, Nizami’nin yaşadığı dönemde, sözlü edebiyat geleneğinden güç alan, sözel kültüre dayalı yazılı edebiyat örneklerinin varlığıyla ilişkilendirilebilir. Nizami folkloru yaratıcı bir yaklaşımla ele almış, kullandığı tüm folklor metinlerini yeni edebi ve estetik fikirler süzgecinden geçirmiştir. Bu şekilde folklor kalıplarına yeni fikirler, anlamlar yüklemiştir. Nizami için Türk destanları, Türk milli kimliğinin, devlet tarihinin ve milli ruhun tükenmez bir hazinesidir.

Anahtar Kelimeler

Türk edebiyatı, şiir, Nizami, folklor

Turkish epic philosophical thought and Nizami Ganjavi's masnavi of Treasury of Secrets

Öz

Nizami widely used folklore and folk creativity in his “Treasure of Secrets” masnavi . Almost all of the stories written by the artist in each of the 20 articles dedicated to spiritual and moral volues are taken from legends and narratives circulating among the people. Folklore penetrated into the poetic spirit of the “Treasure of Secrets”. In the poem “Treasure of secrets” “ The Conversation of Nushiravan and the owls” , “The Story of Sultan Sanjar and old woman” , “ The tale of a Prince” ,”The tale of Harunel Rashid and the Fool” , “The tale of the hunter, the dog and the fur” , “The tale of Firidun and the deer” , “ The saga of two doctors fighting each other” and others “were created directly from the folklore of Azerbaijan, especially its oldest sources of myths and legends”. In each article of “Treasure of Secrets” , a moral and spiritual theme is presented and this theme is artistically confirmed in the story related to it. The topics in the articles cover such issues as man the universe ,life and sprituality. Articles are advices stories are stories that artistically confirm those advices.This point can be found in our folklore monument “Kitabi-Dada Gorgud” epic.Thus in the introduction part of the epic , the advice given by Dada Gorgud’s language is confirmed in the form of stories. The reason why the poetic structure of “Treasure of Secrets” is related to the epic folklore tradition can be related to the formation of written literature samples on oral literature traditions during the Nizami period. Nizami had a creative approach to folklore , subordinating all the folklore texts he used to his new literature and aesthetic ideas, creativity changing them, loading new ideas into folklore patterns. For Nizami the Turkish epic was an inexhaustible treasure of Turkish national identity , history of statehood and national spirit.

Anahtar Kelimeler

Türk edebiyatı, şiir, Nizami, folklor

Kaynakça

• Araslı, H. Nizami Gəncəvi / N.Gəncəvi. Sırlar Hazinesi Bakı: Elm, 1981.
• Əliyev, R. Nizami Gəncəvi və onun “Sirlər xəzinəsi” poeması (ön söz) / N.Gəncəvi. Sirlər xəzinəsi. Fars dilindən tərcümə edənlər Süleyman Rüstəm və Abbasəli Sarovlu. – Bakı: Yazıçı, – 1981, – s.5-18
• Ələkbərov, M. Nizami Gəncəvi və Azərbaycan xalq yaradıcılığı / Transliterasiya edən, nəşrə hazırlayan və ön sözün müəllifi Əzizağa Nəcəfzadə / M.Ələkbərov. – Bakı: Elm və təhsil, – 2021, – 130 s.
• Xalisbəyli, T. Nizami Gəncəvi və Azərbaycan qaynaqları / T.Xalisbəyli. – Bakı: Azərnəşr, – 1991, – 295 s.
• Paşayev, S. Nizami və xalq əfsanələri / S.Paşayev. – Bakı: Gənclik, – 1983, 128 s.
• Путилов, Б.Н. Очерк «Вариант» / Б.Н.Путилов, Х.Штробах / Свод этнографических понятий и терминов. Народные знания, фольклор, народное искусство, вып. 4. – Москва: Наука, – 1988, – с. 28-29.
• Путилов, Б.Н. Очерк «Сказитель» / Свод этнографических понятий и терминов. Народные знания, фольклор, народное искусство, вып. 4. – Москва: Наука, – 1988, – с.113-114.
• Штробах, Х.Очерк «Вариатовность» / Свод этнографических понятий и терминов. Народные знания, фольклор, народное искусство, вып. 4. – Москва: Наука, – 1988, – с.29.