Yaşayan halk hekimleri ve halk hekimliği uygulamaları: Arabacıbozköy örneği

Yıl 2023, Sayı: 33, 486 - 499, 26.04.2023

Şule Gümüş

https://doi.org/10.29000/rumelide.1283691

Cited By: 1

Öz

Günümüzde ilgi odağı hâline gelen halk hekimliği Türk kültüründe önemli bir yere sahiptir. Modern tıbbın gelişim göstermediği dönemlerde hastalıkları önlemek / sağaltmak için doğanın sunduğu olanaklar ve hayat tasavvurunun meydana getirdiği inanışlar halk hekimliği uygulamalarının ortaya çıkmasında ve gelişmesinde etkili olmuştur. Anadolu’da halk hekimliği etrafında şekillenen belli bir kültür söz konusudur. Bu kültür halk hekimliğinin temel kurumu olan ocaklar aracılığıyla kuşaktan kuşağa aktarılmakta, gelenekten geleceğe devam ettirilmektedir. Halk hekimliği kültürünün sürdürülebilirliği halk hekimi olan ocak/ocaklılar tarafından sağlanmaktadır. Ocaklılar sadece bir hastalığa bakabileceği gibi birden çok hastalığı da sağaltabilmektedir. Günümüzde ocakların / ocaklıların sayısı git gide azalmaktadır. Bu durumun çeşitli nedenleri vardır. Modern tıp imkânlarının gelişmesi ve tıbbi hizmetlere ulaşma imkânlarının kolaylaşması, inanca dayalı olan halk hekimliği uygulamalarının batıl olarak değerlendirilmesi, doğal yöntemlerin iyileştirici gücüne inanılmaması, çeşitli nedenlerden dolayı gençlerin halk hekimliğini yapmak istememeleri bunlardan bazılarıdır. Bu çalışmada halk hekimliği kültürünü sürdüren ve gelecek kuşaklara aktarmada önemli roller üstlenen halk hekimlerinin günümüzdeki varlığı ve halk hekimliğine yönelik gerçekleştirdikleri uygulamalar Akhisar / Arabacıbozköy örneği üzerinden değerlendirilmiştir. Çalışmada derleme ve tahlil yöntemi kullanılmıştır. Yaşayan halk hekimlerinin güncel uygulamaları tespit edilmiştir. Bu uygulamalardan büyük bir kısmının gelenekten gelen uygulamalar olduğu, bazılarınınsa günümüze uyarlandığı görülmektedir. Arabacıbozköy’de tespit edebildiğimiz on ocak bulunmaktadır. Önceki yıllarda ocak sayısının daha fazla olduğu, günümüze doğru gittikçe azaldığı gözlemlenmiştir. Çalışmanın amacı UNESCO’nun “kültürün sürdürülebilirliği” politikasından hareketle yaşayan halk hekimlerini ve güncel halk hekimliği uygulamalarını kayıt altına alarak gittikçe kaybolan bir geleneği görünür kılmak, halk hekimliği üzerine yapılacak karşılaştırmalı çalışmalara yeni bir kaynak sunmaktır.

Anahtar Kelimeler

Kültür, Halk hekimliği, Ocak / ocaklı, Arabacıbozköy, Yaşayan halk hekimleri

Kaynakça

• Acıpayamlı, O. (1969). “Türkiye folklorunda halk hekimliği ve özellikleri". AÜDTCF dergisi, 26, 1-2.
• Altan, S. (2000). Manisa tıp folkloru/Manisa Yörük köylerinde bilinen halk tedavileri. İzmir: Emek Matbaası.
• Alptekin, A. B. (2005). "Türk halk hikâyelerinde halk hekimliği", Millî Folklor, 86, 5-19.
• Artun, E. (2005). Türk halk bilimi, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Atnur, G. (2010). "Sibirya’daki bazı Türk boylarının destanlarında halk hekimliği uygulamaları". Bilig, 55, 51-70.
• Başaran U. (2021). “Geleneksel sağaltma yöntemlerinde toprağın kullanımı üzerine”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 53, 1-10.
• Baytop, T. (1985). Türk eczacılık tarihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Boratav, P. N. (1997). 100 soruda Türk folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Çıblak, N. "Çukurova’da halk hekimliği ve ilgili uygulamalarda eski Türk inançlarının izleri”. Türk Kültürü, 507-508, 199-214.
• Durbilmez, B. “Anadolu’da yaşayan halk hekimi kamlar / şamanlar: ocaklılar”. Türkmen Bilgesi Fikret Türkmen Armağanı. (hzl. İ. Dilek- F. Türker), Ankara: TKAE Yayınları.
• Durbilmez, B. (2018). Âşık edebiyatı ve Taşpınarlı halk şairleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Duvarcı, A. (1990). “ Halk hekimliğinde ocaklar”, Millî Folklor, 7, 34-38.
• Eliade, M. (1999). Şamanizm. (çev. İsmet Birkan), İstanbul: İmge Kitabevi.
• Ergun, P. (2004). Türk kültüründe ağaç. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Gökçen, İ. (1946). 16. ve 17. asır sicillerine göre Saruhanʼda Yürük ve Türkmenler. İstanbul: Marifet Basımevi.
• Hufford, D. J. (20007). "Halk Hekimleri". (çev. Mustafa Sever), Millî Folklor, 73, 73-80.
• Köse, N. (2004). "Kırgızların halk hekimliği ile ilgili bazı pratikleri hakkında". Prof. Dr. Abdurrahman Güzel’e Armağan. Ankara: Gazi Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları.
• Ocak, A. Y. (1992). Menakıpnameler. Ankara: TTK Yayınları.
• Roux, J. P. (1998). Türklerin ve Moğolların eski dini. (çev. Aykut Kazancıgil), İstanbul: İşaret Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (1986). “Şifalı bitkiler ve Erzurum’da bir baharatçı”. Türk Folkloru Araştırmaları, Ankara: G.Ü. Basım-Yayın Yüksekokulu Basımevi, 161-174.
• Seyidoğlu, B. (2002). Mitoloji üzerine araştırmalar / metinler ve tahliller. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Yaylagül, Ö. (2014). "Anadolu’da yaşayan halk hekimliği uygulamalarının eski ve orta Türkçe tıp metinlerindeki temelleri". Millî Folklor, 103, 48-58.
• Zorluer, S. (2018). Çayıralan (Yozgat) yöresinde halk hekimliği ve halk inançları. Kayseri: ERÜ SBE YLT.
• KK1: Feride Sarıyol, 60 yaşında, İlkokul Mezunu, 19 Ağustos 2022, Manisa / Akhisar Arabacı-bozköy.
• KK2: Fatma Cambaz, 67 yaşında, İlkokul Mezunu, 19 Ağustos 2022, Manisa / Akhisar Arabacı-bozköy.
• KK3: Ümmühan Doğru, 72 yaşında, İlkokul Mezunu, 19 Ağustos 2022, Manisa / Akhisar Arabacı-bozköy.
• KK4: Hatice Gezer, 93 yaşında, İlkokul Mezunu, 22 Ağustos 2022, Manisa / Akhisar Arabacı-bozköy.
• KK5: Hüsnü Onur, 55 yaşında, İlkokul Mezunu, 20 Ağustos 2022, Manisa / Akhisar Arabacı-bozköy.
• KK6: Mürşide Dinç, 69 yaşında, İlkokul Mezunu, 20 Ağustos 2022, Manisa / Akhisar Arabacı-bozköy.
• KK7: Rabia Karakum, 83 yaşında, İlkokul Mezunu, 21 Ağustos 2022, Manisa / Akhisar Arabacı-bozköy.
• KK8: Aysel Doğru, 48 yaşında, İlkokul Mezunu, 22 Ağustos 2022, Manisa / Akhisar Arabacı-bozköy.
• KK9: Mehmet Erten, 73 yaşında, İlkokul Mezunu, 21 Ağustos 2022, Manisa / Akhisar Arabacı-bozköy.
• KK10: Kaynak kişi kimliğini vermek istemediği için açık kimlik bilgisi yazılmamıştır.