Yazınsal yapıtta yanmetinler ve işlevleri

Yıl 2023, Sayı: 33, 890 - 903, 26.04.2023

Erdal Ördek , Türkan Soman Çelik

https://doi.org/10.29000/rumelide.1286188

Öz

Yazınsal yapıtların oluşum öncesi, sırası ve sonrasına; yazarın anılan süreçlerdeki zihinsel, ruhsal ve duygusal durumlarına ve diğer toplumsal, tarihsel, fiziksel koşullara dair bilgiler kimi yazarlar tarafından yapıtın içerisindeki önsöz, sonsöz, tanımlık ve dipnotlarda ya da yayımlanmasından sonra yapıta eklenen açıklamalar aracılığıyla okura sunulur. Anametnin dışında kalan bu ögeler yazınbilim çerçevesinde yanmetin olarak nitelenir. Kuşkusuz yazarın/şairin yapıta dair çeşitli bilgileri metin dışı bazı yollarla okura açıklamasında belli amaçları vardır. Alman şair ve düşünür Johann Wolfgang von Goethe’nin “Batı-Doğu Divanı” (“West-östlicher Divan”) adlı yapıtı ile Nazım Hikmet’in “Simavne Kadısı Oğlu Şeyh Bedreddin Destanı” adlı yapıtı anılan yanmetinsel ilişkiler için iyi birer örnek teşkil etmektedir. Her iki şair de yapıtlarının oluşumuna etki eden öncel ve güncel metinleri ve metin dışı kaynakları, yapıtlarına ekledikleri açıklamalarla okura sunma gereği duymuşlardır. Bu çalışmada yazar ile yapıt ilişkisi üzerine çeşitli araştırmacıların ve kuramcıların görüşlerine yer verildikten sonra, anılan yapıtlardaki yanmetinlerin anlamları ve yapıt üzerindeki işlevleri değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Goethe, Batı-Doğu Divanı, Nazım Hikmet, Şeyh Bedreddin Destanı, yanmetinsel ilişkiler

Kaynakça

• Aktulum, K. (1999). Metinlerarası İlişkiler. Ankara: Öteki Yayınevi.
• Aktulum, K. (2011). Metinlerarasılık / Göstergelerarasılık. Ankara: Kanguru Yayınları.
• Aktulum, K. (2018b). Metinlerarasılık Görüngüsünde Gerçeklik ya da Metnin Göndergeselliği. Bilig, 233-256.
• Bahtin, M. (2016). Söylem Türleri ve Başka Yazılar. İstanbul: : Metis Yayınları.
• Barthes, R. (2006). Das Rauschen der Sprache (Kritische Essays IV). Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag.
• Berndt, F., & Tonger-Erk, L. (2013). Intertextualität. Eine Einführung. Berlin: Erich Schmidt Verlag.
• Bülbül, M. (2005). İmgesel İletişim. Konya: Çizgi.
• Bülbül, M. (2015). Bir Öykü Üzerinden Yazınsal Dil ve Yazınsallık. KKEFD, 1-11.
• Dronsch, K. (2007). Text und Intertextualität. Versuch einer Verhältnisbestimmung auf interdisziplinärer Grundlage. K. Herrmann, & S. Hübenthal içinde, Intertextualität. Perspektiven auf ein interdisziplinäres Arbeitsfeld (s. 26-39). Aachen: Shaker Verlag.
• Freud, S. (2022, 10 18). Der Dichter und das Phantasieren. Projekt Gutenberg-DE: https://www.projekt-gutenberg.org/freud/kleine1/Kapitel12.html adresinden alındı
• Goethe, J. W. (1974). West-östlicher Divan. Frankfurt am Main: Insel Verlag.
• Hafis, M. S. (1812). Der Diwan. Erster Theil. Stuttgart und Tübingen: Cottaische Buchhandlung.
• Hikmet, N. (2014). Bütün Şiirleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Köppe, T., & Winko, S. (2013). Neuere Literaturtheorien, eine Einführung. Stuttgart: : Verlag J.B. Metzler.
• Kula, O. B. (2016). Yazınsal Yapıt ve Ahmet Ümit Nasıl Okunabilir? İstanbul: Everest Yayınları.