Düşman kavramının Türkiye Türkçesi atasözleri örnekleminde çözümlenmesi

Yıl 2023, Sayı: 34, 38 - 47, 22.06.2023

Esra Tarhan

https://doi.org/10.29000/rumelide.1316124

Öz

Atasözleri, Türk kültürü içerisinde uzun bir zaman dilimi sonucunda edinilen bilgiler ışığında oluşmuş halk edebiyatı ürünleridir. Halkın edindiği tecrübeler atasözlerinin oluşum sürecinde doğrudan rol oynamaktadır. Yaşanılan olayların sonuçlarından elde edilen deneyimlere göre atasözleri meydana gelmiş ve kuşaktan kuşağa aktarılarak günümüze kadar ulaşmıştır. Atasözlerinin temel düşüncesi kendilerinden sonra gelen nesle çeşitli konularda öğütler vermek ve yol gösterici olmaktır. Böylece neslin devamını sağlayacak olan bireyler, atalarının deneyimlerini yansıtan atasözlerinin ışığında bir yaşam sürmektedirler. Atasözleri Türk halk felsefesinin en önemli yapı taşlarından birini meydana getirmektedir. Çünkü atasözleri Türk halkının atalarının duygu ve düşünce dünyasını yansıtmaktadır. Türk insanının yaşantısına dair çeşitli konulardaki birikimleri üzerinde düşünüp fikirler ortaya koymuş ve bu fikirlerini atasözleri vasıtasıyla kalıcı hale getirmiştir.Atasözlerinin hemen hemen her konuda örneklerinin olduğu görülmüştür. Bu çalışmanın konusunu ise Türkiye Türkçesindeki atasözlerinde yer alan düşman kavramı oluşturmuştur. Düşman ve düşmanlıkla ilgili atasözlerinin sayı bakımından fazlalığı dikkat çektiğinden bu çalışmanın yapılabileceği düşünülmüştür. Çalışmada düşman algısı, atasözlerindeki düşman kavramının özelikleri esas alınarak düşmanlıkla ilgili atasözlerinin tasnif edilmesi ve çözümlenmesi amaçlanmıştır. İçerisinde düşman kelimesinin doğrudan yer aldığı kırk üç adet atasözü tespit edilmiş ve söz konusu atasözleri içeriklerine göre tasnif edilmiştir. Ömer Asım Aksoy’un “Atasözleri Deyimler Sözlüğü I Atasözleri Sözlüğü”, Metin Yurtbaşı’nın “Sınıflandırılmış Atasözleri Sözlüğü” ve Prof. Dr. Özkul Çobanoğlu’nun “Türk Dünyası Atasözleri Sözlüğü”nde Türkiye Türkçesine ait atasözleri incelenmiş ve çalışmada yer alan atasözleri için bu üç kaynak esas alınmıştır. Düşman kelimesinin içerisinde bulunduğu atasözleri bu çalışmanın kapsamını oluşturmuştur. Çalışma kapsamında belirlenen atasözlerinin içerik analizi gerçekleştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kültür, halk bilgisi, halk edebiyatı, atasözü, düşman kavramı

Kaynakça

• Aça, M. ve Ercan, Aktan M. (2005). “Atasözü”, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayıncılık.
• Aksoy, Ö. A. (2015). Atasözleri Deyimler Sözlüğü 1 Atasözleri Sözlüğü, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Aktaş, E. (2020). Hakas Atasözleri, Ankara: Kömen Yayınları.
• Albayrak, N. (2004), Ansiklopedik Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, İstanbul: L&M Yayınları.
• Albayrak, N. (2012). Halk Edebiyatı, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Avcı, C. (2014). Türk Atasözlerinde Borç ve Borçluluk. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 28.
• Boratav, P. N. (1969). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Çelik Şavk, Ü. (2002). Kırgız Atasözleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2003). “Atasözleri”. Türk Dünyası Halk Edebiyatı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2004). Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Çotuksöken, Y. (1992). Atasözlerimiz. İstanbul: Özgül Yayınları.
• Dursun, A. (2015). Türkiye Türkçesi Atasözlerinde Sözlü Hukuk. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research, Cilt:8, Sayı: 38.
• Elçin, Ş. (1997). Halk Edebiyatı Araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gürsu, U. (2017). Kazak Atasözleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kaya, D. (2007). Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Keskin, A. (2019). İyiden Ad Kalır Kötüden Pas: Türk Halk Felsefesinde İyi(lik) ve Kötü(lük) Algısının Atasözleri Örnekleminde Çözümlenmesi. Motif Uluslararası Genç Halkbilimciler ve Türk Dünyası Kongresi Bildiri Tam Metinleri Kitabı, Eskişehir.
• Özdemir, M. (2013). Aşk ve Kahramanlık Konulu Türk Halk Hikâyelerinde Düşman Tipi Üzerine Bir Araştırma. Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Giresun.
• Öztürk, G. (1993). Azerbaycan Atasözleri ve Deyimleri (Metin-Tercüme-İndeks). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Tergip, A. (2014). Türk Atasözleri ve Deyimlerinde Kötüleme İfadeleri. Folklor/Edebiyat, Cilt: 20, Sayı: 80.
• Türkçe Sözlük (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yurtbaşı, M. (2013). Sınıflandırılmış Atasözleri Sözlüğü. İstanbul: Doğan Ofset Yayıncılık ve Matbaacılık.