Türk atasözleri ve deyimlerinde iş kavramı

Yıl 2023, Sayı: 34, 102 - 114, 22.06.2023

Cemre Murçak

https://doi.org/10.29000/rumelide.1316136

Öz

Bir dilin söz varlığını, sözcükler, deyimler, atasözleri, kalıplaşmaya uğramış sözler ve terimler oluşturmaktadır. Söz varlığı yalnızca seslerden oluşan kavramlar değil, aynı zamanda toplumun kültürel belleği için güçlü taşıyıcıları içinde barındıran; inançları, değerleri, sosyal ve felsefi temelleri yansıtan önemli unsurlardır. Türk dilinin söz varlığı içinde yer alan deyimler ve atasözleri; dili zenginleştiren, güçlü kılan, toplumun kültürünü, inançlarını, dünya görüşünü yansıtan en önemli yapılardır. Bu yapılar Orhun Yazıtlarından itibaren söz varlığında bulunan özlü sözlerdir. Deyimler ve atasözleri, yan yana gelen kelimelerin gerçek anlamı dışına çıkarak farklı bir anlamın ortaya çıkması sonucu kalıplaşmaya uğrayan sözlerdir. Konuşma ve yazı dilinde oldukça sık kullanılan bu kalıp sözler, belli durumlar karşısında söylenmek isteneni, karşı tarafa en az çaba ile anlatmayı sağlamaktadır. Çalışmanın konusunu “iş” kavramını içeren deyim ve atasözleri oluşturmaktadır. İş kavramının sözlük anlamı “çalışmak, güç harcayarak yapılan etkinlik, bir sonuç elde etmek, günlük yaşayışı sağlayıcı her türlü çalışma” olarak geçmektedir. Ancak yapılan araştırma sonucunda ortaya çıkan deyimler ve atasözlerinde kelimenin ilk anlamı dışında, başka birçok anlamda da kullanıldığı görülmüştür. Tarama çalışmasında kaynak olarak Türkçe Sözlük (TDK) ile Ömer Asım Aksoy’un Deyimler ve Atasözleri Sözlüğü kullanılmıştır. Sözlüklerde iş kavramı ile ilgili 107 deyim ve 35 atasözü tespit edilmiştir. Tespit edilen bu sözler anlamları ile birlikte ele alınmıştır. Yapılan araştırmalar sonucunda deyim ve atasözü çalışmalarında iş kavramı üzerine bir çalışma olmadığı görülmüştür. Bu çalışma ile alandaki boşluk giderilmeye çalışılıp alana katkı sağlamak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Söz Varlığı, Kalıp Sözler, Deyimler, Atasözleri, İş Kavramı

Kaynakça

• Abdelaal, N. & Alazzawie, A. (2019). Translation strategies in the translation of idioms in Shakespeare’s Romeo and Juliet. Utopía y Praxis Latinoamericana. 24(5), 275-290.
• Aksan, D. (2006). Anadilimizin söz denizinde. Bilgi Yayınevi.
• Aksoy, Ö. A. (2019a). Deyimler sözlüğü. İnkılâp Kitabevi.
• Aksoy, Ö. A. (2019b). Atasözleri sözlüğü. İnkılâp Kitabevi.
• Altaylı, S. (2010). Atasözleri ve deyimler arasındaki farklar. Karadeniz Araştırmaları Dergisi 25, 125-134.
• Brenner, G. (2011). Webster’s new world american idioms handbook. Houghton Mifflin Harcourt.
• Çelik, Y. (2017). Türkiye Türkçesinde duyu organlarıyla kurulan deyimler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 10(50), 72-79.
• Çotuksöken, Y. (1992). Deyimlerimiz. Özgül Yayınları.
• Demir, E. (2013). Atebetü’l-Hakâyık’ta geçen deyimler, atasözleri ve özdeyişler. Türkiyat Mecmuası. 23, 37-52.
• Geldiyev, G. & Karayunusoğlu, Y. (2017). Deñeşdirmeli Türkmen nakyllary we atalar sözı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gökdayı, H. (2020). Türkçede kalıp sözler. Kriter Yayınevi.
• Kanmaz, A. (2021). Türkçe deyimler üzerine yazılan makaleler hakkında bir kaynakça. Hars Akademi Uluslararası Hakemli Kültür-Sanat-Mimarlık Dergisi. 7, 170-231.
• Kurmanalı, A., Botagoz, S., Kuralay, A., Zhanagul, T. & Bakhytgül, S. (2018). Analysis of the proverbs related to the lexemes tongue / language. Portal de Revistas Cientificas y Humanisticas de la Universidad del Zulia. 34(85)-2, 97-115.
• Kutlar, H. (2020). Anlamın bir parçası olarak Türk atasözleri ve deyimlerindeki kişi adları. The Journal of Turkic Language and Literature Surveys (TULLIS). 5(1), 56-113.
• Murphy, P., Shallice, T., Robinson, G., Macpherson, S.E., Turner, M., Woollett, K., Bozzali, M. & Cipolotti, L. (2013). Impairments in proverb interpretation following focal frontal lobe lesions. Neuropsychologia. 51, 2075-2086.
• Oğuz, M.Ö., AÇA, M., Ekici, M. & Yılmaz, A. M. (2016). Türk halk edebiyatı el kitabı – Anonim halk edebiyatı. Grafiker Yayınları.
• Otabekova, S. M. & Ibragimova, G. M. (2022). Expression of ethnic and cultural identity in English and Uzbek proverbs. Akademicia: An International Multidisciplinary Research Journal. 12(1), 171-175
• Özdağ, Y. K. (2022). Sözlüksel işteşlik bildiren deyimler. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. 11(2), 538-553.
• Saraçbaşı, E. & Minnetoğlu, İ. (2002). Örnekli ve açıklamalı Türkçe deyimler sözlüğü. Bilge Kültür Sanat Yayınevi.
• Szczepaniak, R. & Lew, R. (2011). The role of imagery in dictionaries of idioms. Applied Linguistics. 32(3), 323-347.
• Şen, S. (2017). Eski Türkçenin deyim varlığı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (2022). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü. Erişim Tarihi: 24.11.2022. https://sozluk.gov.tr/
• Türkçe Sözlük. (2019). Türk Dil Kurumu Yayınları (TS).
• Usmonova, D. & Samijonov, M. (2022). Interactive appointments of the idioms in English and their alternatives in Uzbek. Central Asian Academic Journal of Scientific Research. 2(5), 536-543.