Anlatılarda “kişi” tartışmaları

Yıl 2023, Sayı: 34, 778 - 792, 22.06.2023

M. Safa Karataş

https://doi.org/10.29000/rumelide.1316228

Öz

Anlatılarda kullanılan kişiler farklı kavramlarla adlandırılmıştır. Tip, kahraman, karakter, başkişi, başrol, baş karakter gibi. Mit merkezli anlatı (masal, destan vb.) araştırmalarında kullanılmaya başlanan bu kavramlar tiyatro, roman ve sonrasında sinema çalışmalarında da yer almış ve bugün de konuyla ilgili incelemelerde hemen aynı biçimlerde geçmektedirler. Akademik ve teorik bir konfor sunsalar da bu kavramlar kimi zaman birbirinin devamı olarak kimi zaman farklı anlamlar yüklenerek kullanılmıştır. Bugün görüyoruz ki edebiyat gibi sinema da sosyolojik ve felsefik tartışmanın elverişli alanıdır. Modern yaşamın tüm ayrıntılarıyla ele alındığı filmler birçok tartışmaya kaynak olmaktadır. Modern hayatı kendine alan seçen romanda ise sanatçı, öngörüsünü kullanarak kişilerini sosyokültürel hayatta eylemlerini gerçekleştirenlerden seçmiştir. Sosyal tipleri derinleştirerek roman “tip”leri yaratmışlardır. Bu tipler, kimi zaman “modern kahraman” kimi zaman “moda insan” bazen “yeni insan” bazen de “çağımızın bir kahramanı” olmuştur. Karakter kavramı ise modern romanda daha çok piyes alt yapısıyla tartışılmış ve araştırmacılar karakter kavramını sorgulasalar da kullanmışlardır. Kavramların birbirinden farklı alanlarda kullanılması ve bu alanlara göre yeni anlamlar yüklenmesi söz konusu terimlerin yükünü ağırlaştırmış, çerçevesini muğlaklaştırmıştır. Üç bölümden oluşan bu makalede girişten sonra kişiyle ilgili kavramların farklı alanlarda ne şekilde kullanıldığı farklı başlıklarla ele alınacaktır. Sonuç bölümünde de romanda ve özellikle sinemada söz konusu kavramların yerine başka terimler teklif edilmesinin gerekliliği ve sınırları tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Anlatı, tip, karakter, kahraman

Kaynakça

• Aktulum, K. (2014). “Folklorik İmgelem Bir Toplumsal İmgeler Rezervuarı Olarak İmgelemin Epistemolojik Temellerine Giriş”, Millî Folklor, 26 (101), s. 277-290.
• Aristoteles. (1987). Poetika. İsmail Tunalı (Çev.). İstanbul: Remzi.
• Baker, U. (2017). Beyin Ekran. İstanbul: Birikim.
• Balzac, H. (2007). “İnsanlık Komedyası Önsöz” Rifat, M. (Haz.) Honore de Balzac: Romancının Evreninden Sahneler. ss.183-193 içinde. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Belge, M. (1998). Edebiyat Üzerine Yazılar. İstanbul: İletişim.
• Berman, M. (1999). Katı Olan Her Şey Buharlaşıyor. Ümit Altuğ ve Bülent Peker (Çev.). İstanbul: İletişim.
• Boratav, P. N. (1982). Folklor ve Edebiyat II. İstanbul: Adam.
• Calvino, I. (2000). “Klasikler Neden Okunmalı?” Enis Batur (Haz.) Modernizmin Serüveni içinde (ss. 15-19). İstanbul: YKY.
• Campbell, J. (1994). Yaratıcı Mitoloji: Tanrının Maskeleri. Kudret Emiroğlu (Çev.). Ankara: İmge.
• Campbell, J. (2007). Mitolojinin Gücü. Zeynep Yaman (Çev.). İstanbul: MediaCat.
• Campbell, J. (2010). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. Sabri Gürses (Çev.). İstanbul: Kabalcı.
• Camus, A. (1988). Sisyphos Söyleni. Tahsin Yücel (Çev.). İstanbul: Adam.
• Carlyle, T. (2004). Kahramanlar. Behzat Tanç (Çev.). İstanbul: Ötüken.
• Chatman, S. (2009). Öykü ve Söylem Filmde ve Kurmacada Anlatı Yapısı. Oğuz Adanır (Çev.) Ankara: De Ki.
• Dostoyevski, F. M. (2010). Budala. Mazlum Beyhan (Çev.). İstanbul: İletişim.
• Egri, L. (1982). Piyes Yazma Sanatı. Suat Taşer (Çev.). İstanbul: Yazko.
• Eliade, M. (2001). Mitlerin Özellikleri. Sema Rifat (Çev.). İstanbul: Om.
• Erhat, A. (1996). Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi.
• Forster, E. M. (2001). Roman Sanatı. Ünsal Aytür (Çev.). İstanbul: Adam.
• Harvey, W. J. (1965). Character and The Novel. London: Chatto & Windus.
• Hauser, A. (2022). Sanatın Toplumsal Tarihi Cilt IV. Duygu Şahin (Çev.). İstanbul: Kırmızı.
• Heidegger, M. (2011). Sanatın Eserinin Kökeni. Fatih Tepebaşılı (Çev.). Ankara: De Ki.
• Kaya, M. (2004). Türk Romanında Destan Etkisi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Kierkegaard, S. (2014). Korku ve Titreme. Nur Beier (Çev.). İstanbul: Pinhan.
• Kundera, M. (2012). Roman Sanatı. Aysel Bora (Çev.). İstanbul: Can.
• Miller, D. A. (2000). The Epic Hero. Baltimore: The Johns Hopkins University.
• Lukacs, G. (2019). Roman Kuramı. Cem Soydemir (Çev.). İstanbul: Metis.
• Luthi, M. “Avrupa Masal Tipleri ve Kişileri”, Çev. Sevengül SÖNMEZ, Millî Folklor, Kış, 1997, s. 73.
• Nutku, Ö. (2001). Dram Sanatı. İstanbul: Kabalcı.
• Parla, J. (2005). “Edebiyatta Karakter ve Tip”, Kitap-lık Dergisi, Sayı:83, s.77. İstanbul.
• Propp, V. (2001). Masalın Biçimi. Mehmet Rifat ve Sema Rifat (Çev.). İstanbul: Om.
• Raglan, L. (1949). The Hero: A Study in Tradition, Myth and Drama. London: The Tkinker’s Library.
• Sakaoğlu, S. (2016). Masal Araştırmaları. Ankara: Akçağ.
• Stanislavski, K. (2012). Bir Karakter Yaratmak. Osman Akınhay (Çev.) İstanbul: Agora.
• Tekin, M. (2016). Roman Sanatı I. İstanbul: Ötüken.
• Williams, R. (2018). Modern Trajedi. Barış Özkul (Çev.). İstanbul: İletişim.
• Yavuz, H. (1977). Türk Romanı ve Roman Kavramı. Ankara: Bilgi.