Abbâsî dönemi mucûn şairlerinden Ebû Nuvâs ve ḫamriyyât (şarap) şiirlerinde tekrar

Yıl 2023, Sayı: 34, 994 - 1014, 22.06.2023

Recep Çinkılıç

https://doi.org/10.29000/rumelide.1316239

Öz

Bu çalışmada Abbâsî dönemi mucûn şairlerinden Ebû Nuvâs’ın (146-198/763-814) divanındaki ḫamriyyât (şarap) şiirleri incelenerek bu şiirlerde geçen tekrarlara ilişkin örnekler sunulmuştur. Bu araştırmada Ebû Nuvâs ve divanının seçilmiş olmasının sebebi onun ḫamriyyât şiirlerinde dikkat çekecek düzeyde tekrar sanatının mevcut olmasındandır. İncelememizde teorik çalışmalardaki tanımlayıcı araştırma yöntemi ile uygulamalı çalışmalardaki analitik inceleme teknikleri esas alınmıştır. Araştırmamız neticesinde Muhammed Enîs Mehrât’ın tahkikini yaptığı Dâru Mehrât Li’l-ʿUlûm Yayınevi’nin Hıms (2009) baskısı ile Ahmed Abdulmecîd el-Gazâlî’nin tahkikini yaptığı Matbaatu Mısr Yayınevi’nin Kâhire (1953) baskısının çok iyi bir şekilde tahkik edilmiş nüshalar olduğunu tespit ettik. Her iki baskı da iyi olmakla birlikte ḫamriyyât şiirleri içerisinde tekrar sanatı için delil olarak getirdiğimiz beyitlerin teyidi hususunda birkaç yerde Dâru Mehrât baskısını, bunun dışındaki yerlerde ise Matbaatu Mısr baskısını tercih ettik. Çalışmamızda Ebû Nuvâs’ın yaşamış olduğu Abbâsî döneminin tarihî, sosyal ve kültürel arka plânı hakkında kısa bir kesit sunularak tekrar kavramı ve çeşitleri üzerinde durulmuş, şairin hayatı, edebî kişiliği ve ḫamriyyât şiirlerinin özellikleri hakkında bilgi verilerek bu şiirlerde geçen harf, kelime ve cümle tekrarlarına ilişkin örnek beyitler sunulmuş, ayrıca bu tekrarların gerekçeleri ve üslûp özellikleri açıklanmıştır. Bu çalışma neticesinde, Ebû Nuvâs’ın Arap edebiyatındaki klasik şiirin nazım şeklinde yaptığı yenilikler dolayısıyla yenilikçi şairlerin lideri olarak kabul edildiği sonucuna ulaşılmıştır. Ebû Nuvâs’ın divanında harflerin, kelimelerin ve cümlelerin tekrarı olmak üzere tekrar sanatını üç değişik şekilde kullandığı tespit edilmiştir. Tekrarın estetiği, şairin söylemek istediği anlamın pekiştirilmesi, tekrar edilen şeyden keyif alma veya muhatabın azarlanması şeklinde ortaya çıkmıştır. Ebû Nuvâs’ın ḫamriyyâtında şarabın vasıflarını büyük bir keyifle zikrettiği ve şarabı kötüleyenlere ağır bir dille karşılık verdiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Arap dili ve edebiyatı, Ebû Nuvâs, ḫamriyyât, şarap şiirleri, tekrar

Kaynakça

• Alici, N. (2019). İç Mekânda Renk ve Renklerin İnsan Psikolojisine Etkileri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Apak, A. (2010). Şuubiyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 39, s. 244-246). İçinde İstanbul: TDV.
• Ayyıldız, E. (2020). Ebû Nuvâs’ın Şarap (Ḫamriyyât) Şiirleri. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18/18, 147-173.
• ʿAzze Bint ʿAbdirraḥîm Âle Suleymân. (2011). el-Mufaṣṣal Fi’t-Tecvîd. Ḳâhire: Dâru’l-Kutubi’l-Mıṣriyye.
• Brockelmann, C. (1964). İslâm Milletleri ve Devletleri Tarihi I. (2. bs.). (Çev. Çağatay N.). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• el-Curcânî, es-Seyyid eş-Şerîf Ebu’l-Ḥasen ʿAlî b. Muḥammed b. ʿAlî el-Ḥuseynî el-Curcânî el-Ḥanefî. (2003). et-Taʿrîfât. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye.
• Çelebi, İ. (2006). Nazzâm. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 32, s. 466-469). İçinde İstanbul: TDV.
• Çınar, M. (2015). Arap Edebiyatında Mucûn (Müstehcen) Şiirleri ve Şairleri Üzerine Bir İnceleme, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (15), 17-30.
• Ḍayf, Ş. (2003). Târîḫu’l-Edebi’l-ʿArabî el-ʿAṣru'l-Câhilî. (24. bs.). Ḳâhire: Dâru’l-Maʿârif.
• Ḍayf, Ş. (2004). Târîḫu’l-Edebi’l-ʿArabî el-ʿAṣru'l-ʿAbbâsî el-Evvel. (16. bs.). Ḳâhire: Dâru’l-Maʿârif.
• Demirayak, K. (1998). Abbâsi Edebiyatı Tarihi. Erzurum: Şafak Yayınevi.
• Durmuş, İ. Öztürk M. Pala İ. (2001). Kafiye. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 24, s. 149-153). İçinde İstanbul: TDV.
• Dursun, H. (2021). Arap Dilinde Hurûfu’l-Me’âniler ve Çok Anlamlılığa Etkisi (Necm Suresi İlk Yirmi Üç Ayet Örneği). Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 12, 225-244.
• Ebû Nuvâs. (2009). Dîvânu Ebî Nuvâs. thk. Muḥammed Enîs Mehrât. Ḥımṣ. Dâru Mehrât Li’l-ʿUlûm.
• Ebû Nuvâs, el-Ḥasen b. Hâniʾ. (1953). Dîvânu Ebî Nuvâs el-Ḥasen b. Hâniʾ. thk. Aḥmed ʿAbdulmecîdel-Ġazâlî. Ḳâhire: Matbaʿatu Mıṣr.
• Eminoğlu, A. (2017). Şekil ve Muhteva Yönünden Muʿallakât Kasideleri. Konya: Aybil Yayınları.
• el-Fâḫûrî, Ḥannâ. (2005). el-Câmiʿ Fî Târîḫi'l-Edebi'l-ʿArabî el-Edebu'l-Ḥadîs. Beyrut: Dâru'l-Cîl.
• Ferrûḫ,ʿUmar. (1981). Târîḫu’l-Edebi’l-ʿArabî el-ʾAʿṣuru'l-ʿAbbâsiyye. (4. bs.). Beyrut: Dâru’l-ʿİlmi Li’l-Melâyîn.
• Goldzıher, I. (2012). Klasik Arap Literatürü. (Çev. Er R. ve Yüksel A.) Ankara: Vadi Yayınları.
• İbn ʿAsâkir, Ebu’l-Ḳâsim ʿAli b. el-Ḥasen İbn Hibetillâh b. ʿAbdillâh eş-Şâfiʿî. (1995). Târîḫu Medîneti Dımaşḳ. thk. Muḥibbu’d-Dîn Ebî Saʿîd ʿUmar İbn Ġarâme el-ʿAmravî. (Cilt 13). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Ebi’l-İṣbaʿ el-Mıṣrî. (t.y.). Taḥriru't-Taḥbîr Fî Ṣınâʿati'ş-Şiʿri ve'n-Nes̱r ve Beyâni İʿcâzi’l-Ḳurʾân. thk. Ḥıfnî Muḥammed Şeref. (Cilt 2). el-Cumhûriyyetu’l-ʿArabiyyetu’l-Muttaḥide el-Meclisu’l-Aʿlâ Li’ş-Şuûni’l-İslâmiyye Lecnetu İḥyâi’t-Turâsi’l-İslâmî.
• İbn Manẓûr. (h. 1414). Lisânu’l-ʿArab. (3. bs.). (Cilt 5). Beyrut: Dâru Ṣâdir.
• İbn Reşîḳ el-Ḳayrevânî el-Ezdî, Ebû ʿAlî el-Ḥasen. (1981). el-ʿUmde Fî Meḥâsini’ş-Şiʿri ve Âdâbih. (5. bs.). thk. Muḥammed Muḥyiddîn Abdulḥamîd. (Cilt 2). Beyrut: Dâru’l-Cîl.
• ʿÎd, Yûsuf. (2008). Defâtir ʿAbbâsiyye. Trablus/Lübnan: el-Muessesetu’l-Ḥadîse Li’l-Kitâb.
• Karaarslan, N. Ü. (1994). Ebû Nüvâs. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 10, s. 205-207). İçinde İstanbul: TDV.
• el-Maḳdisî, Enîs. (1989). Umerâu’ş-Şiʿri’l-ʿArabî Fi’l-ʿAṣri'l-ʿAbbâsî. (17. bs.). Beyrut: Dâru’l-ʿİlmi Li’l-Melâyîn.
• Muḥammed, Aḥmed ʿAlî. (2010). et-Tekrâru ve ʿAlâmâtu’l-Uslûb Fî Ḳaṣîdeti (Neşîdu’l-Ḥayât) Li’ş-Şâbbî “Dirâse Uslûbiyye İḥṣâiyye”. Mecelletu Câmiʿati Dımaşḳ. (Cilt 26). (Sayı:1, 2), 35-72.
• Öz, M. (2013). Zındık. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 44, s. 390, 391). İçinde İstanbul: TDV.
• Özaydın, A. (2009). Ebû Bekir Ṣûlî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 37, s. 492, 493). İçinde İstanbul: TDV.
• es-Saʿrân, Maḥmûd. (t.y.). ʿİlmu’l-Luġa Muḳaddime Li’l-Ḳârii’l-ʿArabî. Beyrut: Dâru’n-Nahḍati’l-ʿArabiyye.
• Toprak, M. F. (2000). Arap Şiirinde Adı Geçen Şarap Adları ve Bazı Hamriyyat Terimleri. EKEV Akademi Dergisi, 2/3, 169-194.
• Topuzoğlu, T. R. (2007). Recez. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 34, s. 509, 510). İçinde İstanbul: TDV.
• ʿUmar, Aḥmed Muḫtar, (2008). Muʿcemu’l-Luġati’l-ʿArabiyyeti’l-Muʿâṣıra. (Cilt 3). Ḳâhire:ʿÂlemu’l-Kutub.
• Uz, E. (2022). Klasik Türk Edebiyatında İzleri Görülen Marjinal Bir Edip: Ebû Nüvâs. Bilimname, (47), 343-376.
• Yeşildağ, A. (2017). el-Ḫamru Fi’ş-Şiʿri’l-ʿArabî/Arap Şiirinde Şarap. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (1), 281-316.
• Yıldız, H. D. (1988). Abbâsîler. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 1, s. 31-48). İçinde İstanbul: TDV.
• ez-Ziriklî, Ḫayruddîn. (2002). el-Aʿlâm. (15. bs.). Beyrut: Dâru’l-ʿİlmi Li’l-Melâyîn.