الأَخْطَاءُ اللُّغَوِيَّةُ لِبَعْضِ الْمُؤَذِّنِينَ فِي الْأَذَانِ، وَأَثَرُهَا فِي اخْتِلَافِ مَعَانِيهِ: دراسة لُغَوِيَّة

Yıl 2023, Sayı: 34, 1072 - 1084, 22.06.2023

Ola Hassansayedalı

https://doi.org/10.29000/rumelide.1316246

Öz

لقد نشأتْ عُلُومُ اللُّغَةِ الْعَرَبِيَّةِ لِلتَّصَدِّي لِظاهرةٍ كان يُخْشَى منها على القُرآنِ الْعَظيمِ واللُّغَةِ الْعَرَبِيَّةِ الفَصِيحَةِ، وقد سُمِّيَتْ هذه الظاهرة "اللَّحْن"، وكانت هذه التَّسْمِيَةُ تُشِيرُ في بادِئِ الأمرِ إلى الخطأ في ضَبْطِ أواخر الكلمات، ثُمَّ اتَّسَعَتْ تِلْكَ التَّسْمِيَةُ بعد ذلكَ لِتَشْمَلَ الأخطاءَ الصَّوْتِيَّةَ والصَّرْفِيَّةَ والْمُعْجَمِيَّةَ، ولاشَكَّ أنَّ هذه الأخطاءَ في الْمَبْنَى تَضُرُّ بِالْمَعْنَى في كثيرٍ منَ الْمَوَاطِن ( ). ويهدف هذا البحث إلى جَمْعِ الأَخْطَاءِ اللُّغَوِيَّةِ التي يَقَعُ فيها بَعضُ الْمُؤَذِّنِينَ فِي الْأَذَانِ في دِراسةٍ واحِدَةٍ دُونَ تَخْصِيصِ بَلَدٍ مُعَيَّن، والوُقوفِ على أَثَرِ تِلكَ الأخطاء في تَغْيِيرِ معاني الأذان. وقد قام هذا البحث على الجمع بين الاستقراء والتحليل والاستنتاج. واشتملَ البحث على مقدمة، وأربعة مَبَاحث، وخاتمة. فأمَّا المقدمة، فقد عرضتُ فيها هَدَفَي الدِّرَاسَة، ومَنْهَجَ البَحثِ، وخُطَّتَهُ. وأمَّا المبحث الأول، فقد تحدثتُ فيه عن «تعريف الأذان وكَيْفِيَّته». وأمَّا المبحث الثاني، فقد أفردتُه لِـ «أخطاء بعضِ الْمُؤَذِّنِينَ في صِيغَةِ التَّكْبِير، وَأثَرِهَا في اختلافِ معانِيهِ». وأمَّا المبحث الثالث، فقد تناولتُ فيه «أخطاء بعضِ الْمُؤَذِّنِينَ في الشَّهادَتَيْنِ، وَأثَرها في اختلافِ معانِيهِما». وأمَّا المبحث الرَّابع، فقد خَصَصْتُهُ بِ «أخطاء بعضِ الْمُؤَذِّنِينَ في الْحَيْعَلَتَينِ وَأثَرها في اختلافِ معانِيهِما». ومن أهم النتائج التي تَوَصَّلَ إليها البحث أنَّهُ جَمَعَ بين طَيَّاتِهِ سَبْعَةً وعشرين خطأً لُغَوِيًّا يقعُ فيه بعضُ الْمُؤَذِّنِينَ في الأذانِ، وأنَّ هذه الأخطاء قد تَنَوَّعَتْ بينَ زِيادةٍ وحَذْفٍ في الحروف، وإِبْدَالٍ لها، وَوَقْفٍ قَبِيحٍ، وإشْباعٍ لِلحَرَكَاتِ، وإبْدَالٍ لَهَا، وَتَرْكِ إِدْغَامِ بَعْضِ الحُرُوف. وأنَّ هذا البحث قد بَيَّنَ المعاني الصَّحيحةَ لِلْأَذَانِ، كما بَيَّنَ المعانيَ الخاطِئَةَ التي تَوَلَّدَتْ عن أخطاء بعضِ الْمُؤَذِّنِينَ فيه.

Anahtar Kelimeler

عِلْمُ اللُّغَةِ, زِيَادَةُ الحروف في الأذان, إِشْباعُ الحركاتِ في الأذان, تَرْكُ الإدغام في الأذان, معاني الأذان

Kaynakça

• Kur’ân-ı Kerim.
• Aliyyü’l-Kârî, Ebu’l-Hasen Nûruddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Heravî. (1422/2002). Mirkâtü’l-mefâtîh şerhu Mişkâti’l-Mesâbîh. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn el-Hanbelî. (1414/1993). Dekâiku uli’n-nuhâ li-Şerhi’l-Müntehâ: Şerhu Münteha’l-İrâdât. 3 Cilt. Riyad: Dâru Alemi’l-Kütüb.
• Câvî, Muhammed b. Ömer Nevevî. (ts). Nihâyetü’z-Zeyn fî İrşâdi’l-Mübtediîn. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. (1987). Es-Sıhâh Tâcu’l-Luga ve Sıhâhu’l-‘Arabiyye. thk. Ahmed Abdulgafur Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlim li’l-Melâyîn, 4. Basım.
• Ebu Dâvûd es-Sicistani, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdi. (ts). Sünenü Ebî Dâvûd. 4 cilt. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-‘Eş‘as b. İshâk b. Beşîr el-Ezdî. (ts). Süneni Ebû Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye.
• el-Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed Ebû Abdurrahman. (ts). el-‘Ayn. thk. Mehdi Mahzûmî- İbrâhîm es-Semerrâî. 8 Cilt. b.y: Dûru’l-Hilâl.
• es-Sa‘dî, Abdurrahman b. Nâsır b. Abdullah. (1420/2000). Teysîri’l-Kerîmi’r-Rahmân fî Tefsîri Kelâmi’l-Mennân. thk. Abdurrahman el-Luveyhık. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Eşmûnî, Alî b. Muhammed b. Îsâ. (1419/1997). Şerhu’l-Eşmûnî alâ Elfiyyeti İbn Mâlik. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. Ezher el-Herevî. (2001). Tehzîbu’l-Luga. thk. Muhammed ‘Ivad. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî.
• Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed b. Ali. (ts). el-Misbahu’l-Münîr. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yakub. (2005). el-Kâmûsu’l-Muhît. Beyrut: Mü’essesetü’r-Risâle, 8. Basım.
• Heytemî, Ebû’l-Abbâs Şehâbeddîn Ahmed b. Hacer. (1420/2000). el-Minhâcü’l-Kavîm Şerhu’l-Mukaddimeti’l-Hadramiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye.
• İbn Âbidin, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkî. (1412/1992). Reddü’l-Muhtâr Ale’d-Dürri’l-Muhtâr. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Basım.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen. (1987). Cemheretü’l-Luga. thk. Remzi Münîr Ba‘lebekkî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlim li’l-Melâyîn.
• İbn Fâris, Ahmed b. Zekeriyyâ. (1979). Mu‘cemu Makâyîsi’l-Luga. thk. Abdusselam Hârûn. 6 Cilt. b.y.: Daru’l-Fikr.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemseddin Ahmed b. Muhammed. (ts). Vefeyâtü’l-A’yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zamân. 7 cilt. thk. İhsân Abbâs, Beyrut: Dâru Sadır.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. (1414/1993). Sahîhu İbn Hibbân bi Tertîbi İbn Belbân. 18 cilt. thk. Şuayb el-Arnaûd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk b. Huzeyme. (ts). Sahîhu İbn Huzeyme, 4 cilt. nşr. Muhammed Mustafa el-A‘zamî. Beyrût: el-Mektebu’l-İslâmî.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. (1993). Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Daru Sader, 3. Basım.
• İbn Mâze, Burhânüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz b. Ömer el-Hanefî. (1424/2004). el-Muhîtu’l-Burhânî fi’l-Fıkhi’n-Nu’mânî. thk. Abdülkerîm Sâmî el-Cündî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Mevdûd, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmûd el-Mevsilî. (1356/1937). el-İhtiyâr li-Ta’lîli’l-Muhtâr. 5 cilt. Kahire: Matbaatü’l-Halebî.
• İbn Sîde, Ebû’l-Hasan Ali b. İsmail. (1421/2000). el-Muhkem ve’l-Muhîtu’l-A‘zam, 11 cilt, thk. Abdülhamîd Hindâvî, Birinci basım, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbnü’l-Kattâ’, Alî b. Ca'fer b. Alî es-Sa’dî es-Sıkıllî. (1403/1983). Kitâbü’l-Ef’âl. 3 cilt. Riyâd: Âlemü’l-Kütüb.
• İlîş, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Mâlikî. (1409/1989). Minahu’l-Celîl Şerhu Muhtasari Halîl. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Karâfî, Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrâhmân el-Mâlikî. (1994). ez-Zahîra. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî.
• Komisyon. (ts ). el-Mu’cemü’l-Vasît, Kâhire: Mücemmeu’l-Lügati’l Arabiyye, ts. / İskenderiye: Dâru’d-Da’ve.
• Kuveyt Vakıflar ve İslâmî İşler Bakanlığı. (ts ). el-Mevsûatü’l-fıkhiyyeti’l-Kuveytiyye. 45 Cilt. Kuveyt: Dâru’s-Selâsil.
• Ömer, Ahmed Muhtar Abdulhamid, vd. (1429/2008). Mu‘cemu’l-Lugati’l-‘Arabiyyeti’l-Mu‘âsara, 4 Cilt. Riyad: Âlemü’l-Kütüp.
• Remlî, Şihâbüddîn Ahmed b. Hamza el-Ensârî eş-Şâfiî. (ts). Fetâva’r-Remlî. 4 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’l-İslâmiyye.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed eş-Şâfiî. (1415/1994). Muğni’l-Muhtâc ilâ Ma’rifeti Meânî Elfâzi’l-Minhâc. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Useymîn, Muhammed b. Sâlih b. Muhammed. (1422-1428). eş-Şerhu’l-Mümti’ alâ Zâdi’l-Müstakni’. 15 Cilt. Dammâm: Dâru İbni’l-Cevzî.
• Useymîn, Muhammed b. Sâlih b. Muhammed. (1413). Mecmûu Fetâvâ ve Resâili’l-Useymîn. 26 Cilt. Riyad: Dâru’s-Süreyyâ.
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdürrezzâk. (ts). Tâcu’l-‘Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs. 40 Cilt. b.y.: Dâru’l-Hidâye.
• Zeylaî, Osmân b. Alî b. Mihcen el-Hanefî. (1313). Tebyînü’l-Hakâik Şerhu Kenzi’d-Dekâik. Kahire: el-Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye.