Orhan Pamuk’un “İstanbul-hatıralar ve şehir” adlı eserindeki giysi adlarının Türkçeden Fransızcaya çevirisinin kültürel ögeler bağlamında incelenmesi

Yıl 2023, Sayı: 34, 1366 - 1385, 22.06.2023

Ece Okur Yusuf Polat

https://doi.org/10.29000/rumelide.1317417

Öz

Çeviri farklı diller, toplumlar, kültürler ve uygarlıklar arasında alışverişi ve etkileşimi sağlayan önemli bir insan etkinliğidir. Bu alışveriş ve etkileşim beraberinde dilsel, kültürel, ideolojik ve toplumsal alışverişi ve etkileşimi getirdiği için çeviri sürecinde bu ögelerin korunması önem kazanmaktadır. Çevirmen bir iletişim uzmanı olarak çeviri yoluyla birbirlerine uzak dilleri, toplumları, kültürleri ve uygarlıkları ancak doğru çeviriler aracılığıyla yaklaştırabilir ve bu şekilde yerel ve evrensel kültüre katkıda bulunabilir. Bu düşünceden hareketle yürütülen bu çalışmada kültürel ögelerden biri olan giysi kavramı ile ilişkili söz varlığı ele alınmaktadır. Çalışmanın amacı Nobel ödüllü Orhan Pamuk’un “İstanbul-Hatıralar ve Şehir” adlı eserindeki giysi adlarını ve bu adların “Istanbul-Souvenirs d’une ville” adlı çevirisindeki Fransızca çevirisinin karşılaştırmalı olarak incelenerek çevirmen kararlarına ve çeviri stratejilerine yönelik tespitlerde bulunmaktır. Çalışmanın kavramsal çerçevesini çeviri eylemi, çeviride kültürel ögeler, bu ögelerin sınıflandırılması ve bunların çevirisinde kullanılan çeviri stratejileri ile kültürel bir gösterge olan giysi kavramı oluşturmaktadır. Bu çerçevede veri tabanında yer alan 8 giysi adının Türkçeden Fransızcaya aktarımı sırasında çevirmenler tarafından başvurulan çeviri stratejileri incelenmektedir. Söz konusu sözcüklerin çevirisinde kullanılan ve alanyazında yaygınlık kazanmış çeviri stratejileri karşılaştırmalı ve uygulamalı olarak ele alınırken çevirmen eğitimine yönelik katkılar yapılması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Orhan Pamuk, İstanbul-Hatıralar ve Şehir, çeviri stratejileri, kültür, giysi

Kaynakça

• Ağdemir, Z. (2015). Gelenek-modernlik arasında günümüz Türkiye'sinde başörtülü kadının kamuda çalışma sorunu (Şanlıurfa ili örneği). Yüksek lisans tezi, Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aixelá, J. F. (1996). Culture-specific items in translation. İçinde Á. Román ve M. C. Vidal (Edt.), Translation, power, subversion. (ss. 52-78). Clevedon: Multilingual Matters.
• Aras, H. (2017). Türkiye’de millî birlik ideali karşısında kültürel kimlikler sorunu. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 7(1), 68-96.
• Arpacı, F., & Tokyürek, Ş. (2015). Çalışan kadınların giyim sorunları. İçinde M. Korkmaz, E. Demiray, Ü. Sevil, Ş. Hablemitoğlu, Y. Taşkıran (Edt), Dünyada Türkiye’de kadın ve şiddet. (ss. 139-66). Nobel Akademi Yayıncılık.
• Ayhan, F. (2021). Türk geleneksel giyim kültüründe şalvar. Humanities Sciences, 16(1), 59-70.
• Baker, M. (1992). In other words: a coursebook on translation. Routledge.
• Bozkurt, N. (2002). Kavuk. TDV İslâm Ansiklopedisi. Ankara.
• Boztaş, İ. (1992). Çeviri, çevirmen, dilbilim ilişkisi, çeviride eşdeğerlik ve kayıplar. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 10(2), 55-65.
• Cary, E. (1985). Comment faut-il traduire? Presses Universitaires de Lille.
• Erden, A. (1998). Anadolu giyisi kültürü. Dumat Ofset.
• Etimoloji Sözlüğü. (2023). Türkçe etimoloji sözlüğü. 01.05.2023 tarihinde şuradan alındı: https://www.etimolojiturkce.com.
• Fidan, S. (2011). Türk kültüründe askerî giyim-kuşam ve asker modası. Milli Folklor, 23(92), 95-105.
• Fred, D. (1997). Moda, kültür ve kimlik. (Çev. Ö. Arıkan). Yapı Kredi.
• Gökalp, Z. (1997). Türkçülüğün esasları. İnkîlap Kitabevi.
• Gökler, B. M. & Köşklü, Z. (2019). Balıkesir Zağnos Paşa Camii Haziresi’ndeki kavuk tipleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 0(66), 453-478.
• Guidère, M. (2008). Introduction à la traductologie: penser la traduction: hier, aujourd'hui, demain. De Boeck.
• Güngör, M. (2013). Giyim kültürü ve giysiye sahip olma arzuları: giyim mandalası. Ekev Akademi Dergisi, 54, 205-211.
• Gürçağlar, Ş. T. (2011). Çevirinin ABC'si. Say.
• Harvey, J. (2012). Siyah giyen adamlar. (Çev. E. Yücesoy). Yapı Kredi.
• Karaağaç, G. (2018). Dil bilimi terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Karasar, N. (2009). Bilimsel araştırma yöntemi: kavramlar-ilkeler-teknikler. Nobel Yayın Dağıtım.
• Kılıçkaya, D. (2023). İstanbul hatıralar ve şehir’de gotik bir unsur olarak karanlık ve kasvetli ev/apartman. Dünya İnsan Bilimleri Dergisi, 2023(1), 1-16.
• Köse, H. (2011). Kültürel/siyasal bir kimlikleşme aracı olarak giyim-kuşam modası. 38. ICANASS Bildiriler, 457-472.
• Kurt, M. & Temur, N. (2014). Yabancılar için Türkçe B1. Gazi Üniversitesi.
• Larousse Sözlüğü. (2023). Dictionnaire Larousse Français. 15.03.2023 tarihinde şuradan alındı: https://www.larousse.fr/dictionnaires/francais.
• Larson, M. (1984). Meaning-based translation: a guide to cross-language equivalence. University press of America, Inc.
• Neubert, A. (2000). Competence in language, in languages, and in translation. Benjamins Translation Library, 38, 3-18.
• Newmark, P. (1988). A textbook of translation. London and New York: Prentice Hall.
• Newmark, P. (2010). Translation and culture. İçinde B. Lewandowska-Tomaszczyk ve M. Thelen (Edt.), Meaning in translation. (ss. 171-182). Frankfurt am Main: Peter Lang.
• Nord, C. (1988). Textanalyse und übersetzen. Theoretische grundlagen, methode und didaktische anwendung einer übersetzungsrelevanten textanalyse. Groos.
• Öztoprak, N. (2010). Divan şiirinde giyim kuşam üzerine bir deneme. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 4(4), 103-154.
• Pamuk, O. (2007). Istanbul: souvenirs d'une ville. (Çev. S. Demirel, V. Gay-Aksoy, J. F. Pérouse). Gallimard.
• Pamuk, O. (2016). İstanbul-hatıralar ve şehir. (15. baskı). Yapı Kredi.
• Raková, Z. (2016). Çeviri kuramları/Les théories de la traduction. (Çev: Y. Polat). Ankara: Çevirmenin Yayını.
• Robert, P. (2005). Le Robert micro - dictionnaire de la langue Française. Dictionnaires le Robert.
• Saraç, T. (2009). Büyük Fransızca-Türkçe sözlük (grand dictionnaire Français-Turc). Can Sanat.
• Tanrıkulu, L. (2017). Translation theories. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 7(1), 97-108.
• TDK Sözlükleri. (2023). Türk Dil Kurumu Sözlükleri. 09.03.2023 tarihinde şuradan alındı: https://sozluk.gov.tr/.
• Toury, G. (1995). Descriptive translation studies and beyond. John Benjamins Publishing Company.
• Tür, A. N. & Taşdemir, G. (2022). Ankara şapkacılarının sözel, görsel, mekânsal belleği ve temsili: Bozdağ kasket ve Ankara şapka örneği. Ankara Araştırmaları Dergisi, 10(1), 155-175.
• Uygur, N. (2000). Kültür kuramı. Yapı Kredi.
• Venuti, L. (1995). Translator’s invisibility: a history of translation. Routledge.
• Venuti, L. (2001). Strategies of translation. Routledge.
• Vinay, J.-P. & Darbelnet, J. (1958). Stylistique comparée du français et de l’anglais: méthode de traduction. Didier.
• Wictionnaire. (2023). Le dictionnaire libre. 01.05.2023 tarihinde şuradan alındı: https://fr.wiktionary.org/.
• Yalçın, P. (2015). Çeviri stratejileri kuram ve uygulama. Grafiker.
• Yazıcı, M. (2005). Çeviribilimin temel kavram ve kuramları. Multilingual.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin.