Feminist edebiyat eleştirisi bağlamında Lev Tolstoy’un Kreutzer Sonat adlı uzun öyküsü üzerine bir inceleme

Yıl 2023, Sayı: 34, 1296 - 1305, 22.06.2023

Emine Karabacak

https://doi.org/10.29000/rumelide.1317429

Öz

XIX. yüzyıl hem dünyada hem Rusya’da kadın hareketlerinin hız kazandığı bir dönemdir. Kadınların özel hayatlarında ve sosyal yaşamda erkeklerle eşit olmak üzere verdikleri mücadelelere göndermeler Batı edebiyatında olduğu gibi Rus edebiyatındaki metinlerde de karşımıza çıkar. Bu metinleri incelemek üzere ortaya çıkan feminist eleştiri kuramı, “okur olarak kadına yönelik” ve “yazar olarak kadına yönelik” olmak üzere iki farklı şekilde edebi metinlere uygulanır. Lev Tolstoy’un 1890 yılında yayımlanan, adına Ludwing van Beethoven’ın 9. Sonat adlı eserinin ilham verdiği, kıskanç bir erkeğin karısını öldürmeye giden yolunda yaşadıklarını kadınlara verilen haklara bağlayarak aktardığı Kreutzer Sonat adlı öyküsü, gerek Rusya’da gerek yurtdışında büyük tepkilere neden olur. Ülkesinde yazıldığı dönemde sansür uygulanan, Avrupa’da ise kadın hareketlerinin kendisine savaş açtığı söz konusu eser “okur olarak kadına yönelik feminist eleştiri” yöntemi kapsamında incelemeye değer bir eserdir. Kurgusal olarak iki bölüme ayırabileceğimiz Kreutzer Sonat’ın ilk bölümünde bir tren kompartımanında birbirlerini hiç tanımayan, farklı sosyal statülerde ve cinsiyetlerde birkaç kişinin, kadın-erkek eşitliği, eğitim, aşk, evlilik kadına, vb. konular üzerine gerçekleştirdikleri hararetli bir sohbete tanık oluruz. İkinci bölümünde ise bir kıskançlık krizi sonucu karısını öldüren Pozdnışev adlı adamın aşk evliliğinden kadın cinayetine giden serüvenini kendi ağzından dinleriz. Çalışmada bu insanlar arasında gerçekleşen diyaloglardan yola çıkarak feminist gruplar tarafından tartışılan cinsiyetler arası eşitlik, kadınlara eğitim hakkı, kadın bedeni hâkimiyeti, evlilik, namus cinayeti sorunları Lev Tolstoy’un ataerkil bakış açısıyla yansıtılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Feminizm, Feminist Edebiyat Eleştirisi, XIX. Yüzyıl Kadın Hareketleri, Lev Tolstoy, Kreutzer Sonat

Kaynakça

• Arat, N. (2010). Feminizmin ABC’si, İstanbul Say Yayınları.
• Baykova, Yu. (2007). “Jenskiy seryeznıy mir (hudojestvennoye tvorçestvo S. A. Tolstoy)”, Vestnik Başkirskogo universiteta, 12(3).
• Berktay, F. (1998). Kadın Olmak/ Yaşamak/ Yazmak. Kadın İnsan Mıdır? İstanbul: Pencere Yayınları.
• Hooks, B. (2012). Feminizm Herkes İçindir. Tutkulu Politika, (Çev: E. Aydın, B. Kurt, Ş. Özgün ve A. Yıldırım). İstanbul: Bgst.
• Humm, M. (2002) Feminist Edebiyat Eleştirisi. (Yay. Haz. Gönül Bakay). İstanbul: Say Yayınları.
• Ilıca, S. (2020). “Requiem’deki Anne İmgesinin Psikanalitik Bağlamda Çözümlenmesi”, Rus Edebiyatında Kadın ve Aile. (Ed. A. Kaşoğlu), Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Ilıca, S. (2021). “Sofya Kovalevskaya’nın Nihilist Bir Kadın Eserinde Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Eleştirisi”, Rus Edebiyatında Toplumsal Cinsiyet Eşitliği. (Ed. A. Kaşoğlu), Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Irzık, S.; Parla, J. (2004). Kadınlar Dile Düşünce, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kartal, Jale. (2021). “Dinin Aile İçi Roller Üzerindeki Etkisi: Domostroy Örneği”, Rus Edebiyatında Toplumsal Cinsiyet Eşitliği. (Ed. A. Kaşoğlu), Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kaşoğlu, A. (2020). “Önsöz”, Rus Edebiyatında Kadın ve Aile. (Ed. A. Kaşoğlu), Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kaşoğlu, A. (2021). “Rusya Örneğinde Toplumsal Cinsiyetin Gelişim Evreleri”, Rus Edebiyatında Toplumsal Cinsiyet Eşitliği. (Ed. A. Kaşoğlu), Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Lessing, D. (2003). “Önsöz”, Kroyçer Sonat. (Çev. K. Genç), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Moran, B. (2012). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Notz, G. (2011). Feminizm, (Çev. S. Çetinkaya), Ankara: Phoenix Yayınları.
• Nagina, K & Fomina, Yu. (2017). “Yazık tela v gendernom diskurse “Kreytserovoy sonatı” L. N. Tolstogo”, Vestnik Udmurtskogo Universiteta, 27(2), 182.
• Öztürk, E. (2011). Feminist Teori ve Tarihsel Süreçte Türk Kadını, İstanbul: Rağbet.
• Petrova, S. (2009). İntermedialnaya spetsifika povesti L. N. Tolstogo “Kreytserova sonata”, Web: https://cyberleninka.ru/article/n/intermedialnaya-spetsifika-povesti-l-n-tolstogo-kreytserova-sonata-1. Son erişim tarihi: 16.06.2023.
• Pogudina, Y. (2022). Kak jenşıni v Rossiskoy imperii borolis za svoi svobodı, Web: https://vlfin.ru/a/kak-zhenshiny-v-rossijskoj-imperii-borolis-za-svoi-svobody/amp. Son Erişim Tarihi: 25.02.2023.
• Polişuk, E. Jenskoye dvijeniye v rossii: potrebnost vremini ili anarhiya. Web: https://cyberleninka.ru/article/v/zhenskoe-dvizhenie-v-rossii-potrebnost-vremeni-ili-anarhiya Son erişim tarihi: 23.5.2017.
• Şahin, O. (2021). “Nihilist Eleştirmen Dmitri İvanoviç Pisarev’e Göre Kadının Toplumdaki Konumu”, Rus Edebiyatında Toplumsal Cinsiyet Eşitliği. (Ed. A. Kaşoğlu), Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• TDK. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK.
• Tetik, K. (2020). “Kutadgu Bilig, Mârifetnâme, Vladimir Monomah’ın Öğretisi ve Domostroy Eserlerinde Kadın Algısı”, Yazınsal Feminizmler: Yöndeşimler ve Kesişimler, Ankara Nobel Akademik Yayıncılık.
• Tolstaya, S. (1978). Dnevniki 1862-1910, Moskva: Hudojestvennaya literatura.
• Tolstoy, L. (2005). Kreutzer Sonat. (Çev. E. Altay). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yıldız, A. (2010). Kadın Cinselliğinin Söylemsel İnşası ve Namus Cinayetleri: Şanlıurfa Örneği. Yayınlanmamış Doktora Tezi. (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).