Erken Cumhuriyet dönemi ulus-devlet inşası sürecinde dil devrimi politikaları (1839-1938)

Yıl 2023, Sayı: 35, 51 - 64, 21.08.2023

Oya Güler

https://doi.org/10.29000/rumelide.1342079

Öz

Bu çalışma erken Cumhuriyet dönemi ulus-devlet inşası sürecinde gerçekleştirilen reformlardan en önemlisi olarak görülen dil devriminin felsefi ve sosyolojik alt yapısını, ulus-devlet inşası için gerekliliğini, toplum mühendisliği çalışmaları kapsamında dil devriminin rolünü ve sürece katkısını ele almayı hedeflemiştir. Osmanlı Dönemi boyunca dil reformu ihtiyacı, resmi olarak Tanzimat Dönemine kadar devlet teşkilatı içerisinde konu edilmemiştir. Ancak tanzimat sürecinde dilde sadeleşme süreci başlatılmıştır. Erken Cumhuriyet Dönemi sürecinde Batı’daki uluslaşma hareketlerinin etkisi ile ortak dil etrafında milli birlik düşüncesi yoğunlaşmıştır. Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında dil sayesinde kültür aktarımının yapılabildiği ve kültür devrimi için dil reformunun var olması gerektiği düşüncesi önemli bir yere sahip olmuştur. Cumhuriyetin ilanı ile kurulacak olan yeni sistem Osmanlı’dan kalan bir parça olarak görülmemiştir. Yapılan reformlar ile toplumsal değişim hedeflenmiş, kültürel yapılanmanın yenilenmesi istenmiştir. Bu sayede kurulacak yeni toplumun dili, kültürü ve düşünce yapısı yeniden şekillendirilmek istenmiştir. Bu bağlamda yapılan bu çalışma, Türk-ulus bilincinin kurulma süreci ve ideolojik yapısını, dil devriminin Türk-ulus bilinci içerisindeki rolünü, alfabe değişikliğinin toplumda yarattığı psikolojik süreçlerini, dil devrimi süreci ile eş zamanlı olarak Türk Tarih tezini, yapılmak istenen kültür devrimini ve son olarak da dış kaynakların dil devrimi sürecine katkılarını ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet dönemi dil devrimi, dil problemi, güneş dil teorisi, ulus millet, Türk tarih tezi.

Kaynakça

• Atatürk, G. M. K. (29 Teşrinievvel 1339). Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre 2, C. 8, , s. 90.
• Atatürk’ün söylev ve demeçleri (1906-1938), C.II. (1981). Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Atatürk'ün maarife ait direktifleri. (1985). Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı.
• Başgöz, İ. (1995). Türkiye’nin eğitim çıkmazı ve Atatürk. T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1754 Yayımlar Dairesi Başkanlığı Başvuru Kitapları Dizisi.
• Benveniste, E. (1974). Dilin Yapısı Toplumun Yapısı, Çev. Yusuf Alp. Birikim Dergisi, 28-29, 53.
• Bostancı, N. M. (2002). Cumhuriyetimiz. Vadi Yayınları.
• Çelik, B. (2009). Cumhuriyet Dönemi Türk Kültürü: Atatürk dönemi (1920-1938). Atatürk Kültür Merkezi.
• Demir, G. Y. (2010). Türk tarih tezi ile Türk dil tezinin kavşağında güneş-dil teorisi. U. Ü. Fen-edebiyat fakültesi sosyal bilimler dergisi, 11(19), 385-396.
• Donbay, A. (2001). Ziya Paşa’nın “Şiir ve İnşâ” makalesi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları
• Dergisi, 10, 181-188. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sutad/issue/26290/277020
• Ergün, M. (1997). Atatürk Devri Türk Eğitimi. Ocak Yayıncılık.
• Ergün, M. (2021). Atatürk Devri Türk Eğitimi. Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı.
• Erözden, O. (2008). Ulus-Devlet, İkinci Baskı. On İki Levha Yayıncılık.
• Gellner, E. (2003). Uluslar ve Ulusçuluk, Çev. Büşra Ersanlı, Günay Göksu Özdoğan. Hil Yayıncılık.
• Gençoğlu, A. (2015). Türk Ulusal Kimliğinin Kurucu Bir Ögesi Olarak Kolektif Bellek, Okul Ders Kitaplarında Çanakkale Savaşı Anlatıları. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 41, 331-351.
• Gökalp, Z. (1918). Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak. Ötüken Neşriyat A.Ş.
• Gökberk, M. (2007). Değişen dünya değişen dil. Yapı Kredi Yayınları.
• Güler, A. (1989). Türkiye Cumhuriyeti eğitim politikasının ana devreleri ve karakteristikleri. On Dokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4, 45-67.
• Günalan, R., & Çiçek, N. (2017). Tanzimatın ardından Osmanlı devletindeki idari işlemlerde Türkçe yerine mahalli dillerin kullanılması teşebbüsleri ve alınan önlemler. Tarih ve Gelecek Dergisi, 3, 119-134.
• Hobsbawm, E. J. (1993). Milletler ve Milliyetçilik: 1780'den Günümüze: Program, Mit, Gerçeklik. Ayrıntı Yayınları.
• Kadıoğlu, A. (1996). Kamusal Alan ile Özel Alanın Yeniden Eklemlenmesi: Demokratik Vatandaşlık. Diyalog, 1, 119-134.
• Kansu, M. M. (1966). Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, I. Cilt. Türk Tarih Kurumu.
• Karpat, K. H. (2013). İslam’ın siyasallaşması, 5. Baskı. Timaş Yayınları.
• Kasımoğlu, A. (2012). Milliyetçilik ve Dil: Dil Milliyetçiliğinin Başarı ve Başarısızlıkları. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 3(5).
• Levend, A. S. (1967). “Dilde özleşme hareketinin tarihçesi”, dil devrimi üzerine. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Lewis, B. H. (1997). Müslümanların Avrupa’yı keşfi, Çev. Dr. Nimet Yıldırım. Birey Yayıncılık.
• Mardin, Ş. (2009). Türkiye’de Toplum ve Siyaset, Makaleler 1, 16. Basım, İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2012). Türk modernleşmesi (Makaleler 4), Der. Tuncay Önder. İletişim Yayınları.
• Paşa, Z. (1868). Şiir ve inşa. Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II: 1865-1876, 45-49.
• Renan, E. (1996). “What Is a Nation?”, Çev. Martin Thom, Becoming National: A Reader, ed. Geoff Eleyand Ronald Grigor Suny. Oxford University Press.
• Sadoğlu, H. (2010). Türkiye’de ulusçuluk ve dil politikaları, 2. Baskı. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Sezer, A. (2003). Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti tarihi. Siyasal Kitabevi.
• Şimşir, B. N. (1979). Amerikan Belgelerinde Türk Yazı Devrimi. BELLETEN, 43(169), 107-214.
• Şimşir, B. N. (1992). Türk Yazı Devrimi. Türk Tarih Kurumu.
• Togan, Z. V. (1981). Umumi Türk Tarihine Giriş, Enderun Kitabevi, s.257.
• Turgut, E. (2007). Dr. Reşit Galip’in Milli Eğitim Bakanlığı ve Milli Eğitim Düşüncesi [Yüksek Lisans Tezi], İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Tükel Kılıç, Y. (2009). Wilhelm von Humboldt’ta Ulusal Kimlik ve Dil Sorunsalı: Yabancılığın İçinden Bütüne Ulaşma Çabası. Studien zur deutschen Sprache und Literatur, 1(21), 41-57. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuaded/issue/1029/11573
• Ülkütaşır, M. Ş. (1973). Cumhuriyetin 50. yılında Atatürk ve harf devrimi. Türk Dil Kurumu Yayınları.