Havza Ağzı’nın genel özellikleri

Yıl 2023, Sayı: 35, 163 - 175, 21.08.2023

Tuğba Altun Taflan Ali Osman Yalkın

https://doi.org/10.29000/rumelide.1342101

Öz

Türkiye Türkçesinin önemli dil alanlarından biri de ağızlardır. Bunların çeşitli yönleri üzerinde Türkiye’de ve dünyada birçok çalışma yapılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde hâlâ işlenmemiş, üzerinde bilimsel çalışma yapılmamış ağız bölgeleri olduğu bilinmektedir. Günümüzde kitle iletişim araçlarının hayatımızdaki yerinin artmasıyla ağız özelliklerinin giderek kaybolduğu görülmektedir. Bu sebeple henüz bilimsel yöntemlerle hiçbir çalışma yapılmayan ağız bölgeleri üzerinde çalışılması gerekmektedir. Türkiye Türkçesi ağızları üzerine yapılan çalışmalar azımsanmayacak kadar çok olmasına karşın boşluklar ve eksiklikler vardır. Türkiye Türkçesinin tam ve kapsamlı bir dil atlasının oluşturulması da ağız çalışmalarının tamamlanmasına bağlıdır. Samsun iline bağlı olan Havza ilçesi, tarihî ve coğrafi konumu bakımından bir hayli önemlidir. Anadolu’nun Türkleşmesinde kilit rol oynayan, Kurtuluş Savaşı’nın temelleri atılan coğrafyalardan biri olarak anılan Havza, bu tarihî sebeplerle önemli bir coğrafi yerleşim yeridir. Bu bağlamda Havza Ağzı, Türkiye Türkçesi ağızları içinde incelenmeye değer dil özellikleri taşımaktadır. Bu özelliklerin belirlenmesi, ilçenin önemli özelliklerinden olan ağız özelliklerini de ortaya koyacaktır. Bu makalede, Türkiye Türkçesi ağızlarına katkı sunmak amacıyla hazırlanmakta olan Havza Ağzı (Giriş-İnceleme-Metinler-Sözlük) adlı yüksek lisans tezine ait verilerden hareketle Havza Ağzı’nda tespit edilen genel özellikler üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesi, Türkiye Türkçesi ağızları, Samsun, Havza Ağzı

Kaynakça

• Abdî-zâde Hüseyin Hüsameddin Efendi (2007). Amasya Tarihi (Cilt I) (M. Aydın & G. Aydın, Ha.). Amasya: Amasya Belediyesi.
• Dinar, T. (2015). Anadolu Ağızlarında, Görülen Geçmiş Zaman ve Dilek-Şart Kipi 3. Teklik Şahıs Çekimlerinde Görülen /n/ Sesi ve Kullanıldığı Bölgeler. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (53), 155-199.
• Erdem, M. D. (2001). Asarcık Ağzı. Yüksek Lisans Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Erdem, M. D. (2006). Samsun Ağızları. Geçmişten Geleceğe Samsun (C. Yılmaz, Haz.) (Cilt 1, s. 637-642). içinde Samsun: Samsun Büyükşehir Belediyesi.
• Gemalmaz, E. (1999). Ağız Bilim Araştırmalarının Gerekliliği. Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni. Ankara: TDK, 4-13.
• Gülensoy, T. (1988). Karadeniz Ağızlarına Toplu Bir Bakış. Birinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri 1986. Samsun: OMÜ Eğitim Fakültesi, 205-209.
• Havza Kaymakamlığı (2003). Havza. Sivas: Doğan Ofset.
• Karahan, L. (2014). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: TDK.
• Kartallıoğlu, Y. (2011). Klasik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni (16, 17 ve 18. Yüzyıllar). Ankara: TDK.
• Kemik, F. (2019). Alaçam (Samsun) Ağzı. Doktora Tezi. Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi.
• Korkmaz, Z. (1995). Eski Anadolu Türkçesinde Aslî Ünlü (Vocal) Uzunlukları. Türk Dili Üzerine Araştırmalar (Cilt 1, s. 443-458). içinde Ankara: TDK.
• Kuzucu, K. (2013). Osmanlı Döneminde Havza Kaplıcaları ve Kasabanın Sosyo-Ekonomik Gelişimindeki Rolü. Tarih Boyunca Karadeniz Ticareti ve Canik (O. Köse, Ed.) (Cilt 1, s. 323-338). içinde Samsun: Canik Belediyesi Kültür.
• Özgül, A. G. (2020). Ladik (Samsun) Ağzı. Doktora Tezi. Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi.
• Pekacar, Ç. & Erdem Uçar, F. M. (2012). Nevşehir ve Diğer Anadolu Ağızlarında Fiillerin Teklik 3. Şahıs Çekimlerinde /n/ Sesi. 1. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri 16-19 Kasım 2011, Nevşehir (A. Öger, Ed) (Cilt 2, s. 225-235) içinde Ankara: Nevşehir Üniversitesi.
• Sümer, F. (1972). Oğuzlar (Türkmenler). Ankara: Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi.
• Tekin, T. (1975). Ana Türkçede Aslî Uzun Ünlüler. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Tuna, O. N. (1960). Köktürk Yazılı Belgelerinde ve Uygurcada Uzun Vokaller. TDAY Belleten 1960, 213-282.
• TDK. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK.
• Yıldız, O. (2015). Birleşik Kelimelerde Görülen Fonetik Hadiseler, Terimleri, Tanımları ve Örneklerinin Tasnifi Üzerine. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10(8), 231-252.
• Yıldız, O. - Yalkın, A. O. (2021). Tarihî Türk Lehçeleriyle Karşılaştırmalı Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Akçağ.
• Yücel, S. (2001). İlk Kıvılcım, M. Kemal Paşa’nın Havza Günlüğü ve Havzalılar. Samsun: Havza İlçesi ve Köylerine Hizmet Götürme Birliği.