Metinlerarasılık bağlamında Schiller’in “Rehine” adlı baladı ile el-İtlȋdi’nin “İyilik ve Ahde Vefa” hikâyesinin ortak alt metin üzerinden karşılaştırılması

Yıl 2023, Sayı: 35, 397 - 408, 21.08.2023

Alpay Gezer

https://doi.org/10.29000/rumelide.1342123

Öz

Metin oluşturmada önceki metinlerden çeşitli ölçülerde verilerin alındığı ve yeni bir bağlamda işlendiği bilinmektedir. Dolaysıyla zaman içinde her erek (ana) metnin bir alt metne sahip olduğu kanaati ortaya çıkmıştır. Yazarlar, kaynak metnin izleğinin etrafındaki unsurlara odaklanma derecelerine göre kaynak metinden çıkarmalar veya kaynak metne eklemeler yaparak kendi metinlerini inşa etmişler; kaynak metni kendi metinlerinde eritebilmeleri ölçüsünde özgünlüğe ulaşmışlardır. Bu çalışmamızda Friedrich von Schiller’in “Rehine” adlı baladı ile Muhammed Diab el-İtlîdi’nin “İyilik ve Ahde Vefa” adlı hikâyesinin ortak bir alt metne sahip olduğu postulatı üzerinden erek metinlerle kaynak metin karşılaştırılmış, erek metinlerin ortak bir alt metne sahip olduğu görülmüştür. Metinlerarasılık yöntemleri ışığında yapılan karşılaştırmalarda kaynak metinle erek metinlerin çekirdek vakalar ve ana izlekler başta olma üzere birçok yönden örtüştükleri görülmüştür. Schiller, nesir hâlindeki kaynak metni balat şekline getirerek öncelikle edebȋ bir dönüşüm gerçekleştirmiştir. Akabinde erek metindeki izleksel vurgu çerçevesinde çeşitli kısaltmalar ve genişletmelerle biçim ve biçem yönünden yeni bir metin ortaya çıkarmıştır. İtlîdi ise kısaltma ve genişletmelerle kaynak metinden aldığı çekirdek vaka ve bazı motiflerden çeşitli yerlileştirme unsurlarıyla (kişi, zaman, mekân) ortak izlek çerçevesinde yepyeni bir metin oluşturmuştur. Ahde vefa, insanlık, merhamet gibi evrensel izlekler söz konusu olunca farklı kültür iklimlerinde değişik zamanlarda ortaya çıkan metinlerin ortak kaynak metinlere dayanabileceği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Schiller, İtlîdi, Metinlerarasılık, Alt metin, Ana metin

Kaynakça

• Aktulum, K. (1999). Metinlerarası ilişkiler. Ankara: Öteki Yayınevi.
• Aktulum, K. (2011). Metinlerarasılık göstergelerarasılık, Ankara: Kanguru Yayınları.
• Alpaslan, G. G. (2007). Metinlerarası ilişkiler ve Gılgamış Destanının çağdaş yorumları. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Aytaç, G. (2003). Karşılaştırmalı edebȋyat bilimi. İstanbul: Say Yayınları.
• Batıman, B. (1959). Frederich Schiller’den seçme şiirler ve tefsirleri. İstanbul: İstanbul Matbaası.
• Bakhtine, M.(1975). Esthétique et théorie du roman, Paris: Gallimard.
• Çoruk, A. Ş. (2007). “Yeni Türk Edebiyatında Tehzil” 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (ICANAS), 13 Eylül 2007, Ankara.
• el-Bahirî, E. A. (1998). Muhammed Diab el-İtlidi, Nevadirü'l-Hulefa/İ’lâmu’n-nâs bimâ vek’a li’l-berâmiketi mae benî Abbâs. thk. 1. Basım, Kahire, Darü’l Âfâk el Arabiye,1998.
• el-İtlîdi, M. D. (1868). Nevadirü'l-Hulefa/İ’lâmu’n-nâs bimâ vek’a li’l-berâmiketi mae benî Abbâs. Mısır: Yazma Eserler Kütüphanesi, Katalog No: 4 / 45.
• Ekiz, T. (2007). “Alımlama estetiği mi metinlerarasılık mı?” Ankara Üniversitesi Dil-Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, S. 47.
• Filizok, R. Günay, D. Korkut, E. Gökmen, A. Özsarı, M. Kıran, E. A. Aktulum, K. (2013). Eleştiri kuramları. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Genette, G. (1982), Palimpsestes, la littérature au second degré, Paris: Suil.
• Gündüzalp, S. (2013). “Hz. Ömer devrinde yaşanan ilginç bir olay” , Zafer Dergisi, Sayı:437.
• Montaigne, (2006). Essais (Denemeler). Çeviren Hüseyin Portakal, İstanbul: Cem Yayınevi.
• Sazyek, H. (2002). “Türk romanında postmodernist yöntemler ve yönelimler” Hece. S.65-66-67, ss. 510-528.
• Şeyho, L. (1886). Mecanil edeb fi hadaikil Arab. Beyrut: Matbatu'l Abai el-yesuiyin, 1886, 4/230-234.
• Uca, A.; Soysal, F. (2020). Bir yerlileştirme örneği: Friedrich von Schiller’e ait “Die Bürgschaft” adlı baladın Ali Bey Hüseyinzâde (Turan) tarafından Türkçeye çevirisi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (20), 784-815. DOI: 10.29000/rumelide.792507.
• https://www.mein-lernen.at/component/content/article?id=3171:ballade-die-buergschaft-friedrich-schiller. (Erişim Tarihi: 01.05.2023).
• https://akhbarak.net/news/20807477/articles/37786155 (Erişim Tarihi:10.04.2022).
• Abdullah Aydınlı, Ebû Zer Cündeb b. Cünâde b. Süfyân el-Gıfârî (ö.32/653), https://islamansiklopedisi.org.tr/ebu-zer-el-gifari (Erişim Tarihi: 15.03.2023).
• Ahmet Önkal, Ebû Abdillâh (Ebû Muhammed) Amr b. el-Âs (el-Âsî) b. Vâil es-Sehmî el-Kureşî (ö. 43/664), https://islamansiklopedisi.org.tr/amr-b-as ( Erişim Tarihi: 15.03. 2023).