Üniversitelerde verilen edebiyat kuramları ve eleştiri yöntemleri derslerine yönelik bazı dikkatler

Yıl 2023, Sayı: 35, 409 - 422, 21.08.2023

Murat Kara

https://doi.org/10.29000/rumelide.1342124

Öz

Son zamanlarda edebiyat kuramları, eleştiri yöntemleri ve özellikle edebiyat kavramları hakkında metin üzerinde uygulamalı bir şekilde yapılan çalışmaların artmaya başladığı dikkat çekmektedir. Metin okumalar, özellikle şiir okumaları adına düşünüldüğünde bu gelişme oldukça önemlidir. Çünkü edebiyat fakültelerinde lisans ve lisansüstü seviyelerde verilen kuram, yöntem ve kavram derslerinin uzun bir dönem birçok akademisyen tarafından sadece teorik kısmıyla öğrencilere aktarıldığı bilinmektedir. Bu derslerde kuramları, yöntemleri ve özellikle kavramları sanat değeri taşıyan metinlere uygulayarak öğrencilere öğreten, bu metinleri bu şekilde okuyan ve okutan, anlamaya gayret gösteren, bunların gerçek değerini ortaya çıkarmaya çalışan akademisyenlerin sayısı fazla değildir. Sayısal açıdan eksik ve yetersiz görülen uygulamalar, metin okumalarda ve metin eleştirilerinde dikkat edilmesi gereken çok önemli bazı hususların gözden kaçmasına ve bir metni kuramlar, yöntemler ve kavramlarla okumayı öğrenmeden mezun olan öğrencilerin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Bu derslerde sadece Batı’da ortaya çıkan kuram ve yöntemlerin anlatılması, ülkemizde araştırmacılar tarafından geliştirilen ya da ilk defa uygulanan yöntemlere ve kavramlara değinilmemesi de gözden kaçan bir başka husustur. Bilindiği gibi son zamanlarda “mutlak metin merkezli okuma”, “bellek metaforu” gibi yeni okuma yöntem ve kavramları da ortaya çıkmıştır. Uygulayıcıların da daha çok şiir dışındaki metinleri tercih etmesi bunun yanı sıra genellikle sadece bir yöntemle metin okumaların gerçekleştirilmesi ayrıca dikkate değer bir durumdur. Bu durumda şu sorular akla gelebilir: Edebiyat kuramları, eleştiri yöntemleri ve kavramları en verimli şekilde öğrencilere nasıl anlatılmalıdır? Okuma ile eleştiri arasındaki bağlantı nedir? Metin okumalarda dikkat edilmesi gereken hususlar nelerdir? Kavramlarla metin okumak mümkün müdür? Sanat değeri taşıyan bir metin, birden fazla kuram ve kavramla aynı anda okunabilir mi? Çok yönlü okumalar diğer okumaları iptal etmez mi? Bu okumalardan hangisi geçerli olacaktır? Makalede akla gelebilecek bu tür sorulara cevaplar verilmeye çalışılacak, ayrıca edebiyat kuramları, eleştiri yöntemleri ve kavramları derslerinin işlenişi hakkında bazı hususlara dikkat çekilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kuram, kavram, yöntem, okuma, çok yönlü bakış

Kaynakça

• Akay, H. (2003). Şiiri Yeniden Okumak. İstanbul: Kitabevi.
• Akay, H. (2009). ‘Okuma’nın Yeniden Okunması: Bile Bile Okumak- ‘İle Bile Okumak’. Turkish Studies. International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 4/3 Spring. 20-41.
• Akay, H. (2021). İzleri Temizlemek/ Yapısökümcü Bakış Tarzı ve Metin Yorumlama. İstanbul: Şule Yayınları.
• Akay, H. (2022). Kaybolan Göstergeler / Mutlak Metin Merkezli Bakış Tarzı ve Diğerleri. İstanbul: Şule Yayınları.
• Aktaş, Ş. ve Gündüz, O. (2015). Yazılı ve Sözlü Anlatım/ Okuma- Dinleme, Konuşma Yazma (20. b). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Batur, E. (1987). Estetik Ütopya. İstanbul: BFS Yayınları.
• Batur, E. (1995). E/babil Yazıları. İstanbul: YKY.
• Cevizci, A. (2000). Pardigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul : Paradigma Yayınları.
• Cömert, B. (1981). Eleştiriye Beş Kala. İstanbul: Ayko Yayınları.
• Çıkla, S. (2009). Yeni Türk Edebiyatı Araştırmalarında Usul. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 4 /1-I Winter. 189-244.
• Draaisma, D. (2021). Bellek Metaforları / Zihinle İlgili Fikirlerin Tarihi Çev. Gürol Koca. İstanbul: Metis Yayınları.
• Eagletaon, T. (2006). Kuramdan Sonra. Çev. Uygar Abacı. İstanbul: Lieratür Yayınları.
• Eagletaon, T. (2015). Şiir Nasıl Okunur?. Çev. Kaya Genç. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Eco, U. (1995). Anlatı Ormanlarında Altı Gezinti (2. b.). Çev. Kemal Atakay. İstanbul: Can Yayınları.
• Ersoy, M. A. (2021). Safahat / İstiklal Marşı‟nın 100. Yılında Mehmet Akif Ersoy Şiir Külliyatı. Haz. Necmettin Turinay. Ankara: TBMM Yayını.
• Göktürk, A. (1979). Okuma Uğraşı. İstanbul: Çağdaş Yayınları.
• Hançerlioğlu, O. (2013). Felsefe Sözlüğü. İstanbul : Remzi Kitapevi.
• Michaud, G. (1950). İntroduction A Une Science De La Litterature. Avec La Collaboration de Ernest Frankel. İstanbul: Pulhan Matbaası.
• Moran, B. (2005). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Pospelov, G. N. (1984). Edebiyat Bilimi 1. Çev. Yılmaz Onay. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Tunç, G. (2022). Kavramlar ve Kuramlarla Modern Türk Şiiri Okumaları. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Yücel, T. (2012). Eleştiri Kuramları (3. b.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları,
• Yücel, T. (1982). Yazının Sınırları. İstanbul: Adam Yayınları.
• Wellek R. ve Varren A. (1993). Edebiyat Teorisi, Çev. Ömer Faruk Huyugüzel. İzmir: Akademi Kitabevi