Erken Cumhuriyet Dönemi Kültür Repertuvarı’na özne odaklı bir bakış: Yaşar Nabi Nayır’ın çeviri biyografisi

Yıl 2023, Sayı: 35, 1505 - 1517, 21.08.2023

Ceyda Elgül

https://doi.org/10.29000/rumelide.1342154

Öz

Bu çalışmada Cumhuriyet Dönemi Türk aydını Yaşar Nabi Nayır’ın, hem Tercüme Bürosu ve Türk Dil Kurumu gibi devlet destekli dil projelerinde yer almış olması, hem de Erken Cumhuriyet Dönemi özel yayın sektörünün ilk girişimcilerinden olması göz önünde bulundurulmakta ve kendisinin bir bürokratik entelektüel ve kültür girişimcisi olarak çeviri odaklı biyografisi sunulmaktadır. Çeviribilimde yaygınlaşan sosyolojik bakış açısı kültür öznelerinin çevirmen kimliğini popüler bir çalışma alanı haline getirmiş; gerek çeviri repertuvarları, gerek ise çeviri stratejileri, kültürel dönemeç öncesinde görünmez kılınan çevirmen kimliğinin artık görünür bir araştırma konusu olarak çalışılmasında veri olarak kullanılmaya başlanmıştır. Günümüzde hem dijital hem basılı formatta çeviri öznelerinin arşivleri hazırlanıp sunulmakta, bu arşivler irdelenmekte, çevirmen biyografileri yazılmakta, çevirmenin kültür repertuvarlarının oluşumu ve yeniden düzenlenmesindeki rolü vurgulanmaktadır. Makale, bu araştırma çerçevesi dahilinde Yaşar Nabi Nayır’ın çeviri faaliyetlerine odaklanan bir biyografisini sunarak bu özne merkezli paradigmaya katkı sağlamayı amaçlar. Makalede Yaşar Nabi Nayır’ın, içinde çeviriyi de barındıran edebiyat faaliyetlerinin hizmet ettiği kültür repertuvarı araştırılmakta, bu kültür repertuvarının hedefleri açıklanmakta ve çevirinin bu repertuvarın oluşumunda oynadığı şekillendirici rol sorgulanmaktadır. Asal olarak yazarın 1937 yılında yayınladığı edebiyat güncesi kaynak alınmakta, yazarın bu eserde Türk okuruyla paylaştığı edebiyat ve çeviri üzerine düşünceleri dönemin çeviri söylemi bağlamında irdelenmektedir. Ayrıca, Nayır’ın 1933 yılında kurduğu Varlık Dergisi ile 1946 yılında kurduğu Varlık Yayınları’na değinilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yaşar Nabi Nayır, çevirmen arşivi, özne odaklı çeviri tarihi, çeviribilim, biyografi

Kaynakça

• Deniztekin, F. N. ve Ercan, E. (Der.). (2010). Yaşar Nabi Nayır ve Varlık Dergisi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Even-Zohar, I. (1987). Yazınsal ‘Polisistem’ İçinde Çeviri Yazınının Durumu (S. Paker, Çev.). Adam Sanat, 14, 58-68.
• Even-Zohar, I. (1990). Polysystem Theory. Poetics Today, 11(1), 9-26.
• Even-Zohar, I. (2000). Culture Repertoire and the Wealth of Collective Entities. Der. D. De Geest, O. de Graef, D. Delabastita, K. Geldof vd., Under Construction. Links for the Site of Literary Theory. Essays in Honour of Hendrik Van Gorp (ss.389- 403). Leuven: Leuven University.
• Even-Zohar, I. (2002). The Making of Repertoire and the Role of Transfer. Der. S. Paker, Translation and (Re)Shaping of Culture (ss. 166-174). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Even-Zohar, I. (2005). Papers in Culture Research. Tel Aviv: Porter Chair of Semiotics.
• Gouanvic, J. M. (2005). A Bourdieusian Theory of Translation, or the Coincidence Of Practical Instances (J. Moore, Çev.). The Translator, 11(2), 147- 166.
• Lefevere, A. (1992). Translation, Rewriting, and the Manipulation of Literary Fame. Londra: Routledge.
• Meylaerts, R. (2006). Conceptualizing the Translator as a Historical Subject in Multilingual Environments. Der. G. L. Bastin ve P. F. Bandia, Charting the Future of Translation History (ss. 59-79). Ottowa: University of Ottowa Press.
• Nayır, Y. N. (1935). Klâsikler Katliamı. Varlık, 44, 305-306.
• Nayır, Y. N. (1937). Edebiyatımızın Bugünkü Meseleleri. İstanbul: Kanaat Kitabevi.
• Nayır, Y. N. (1940). Tercümeye Dair. Varlık, 178, 229-231
• Nayır, Y. N. (1944a). Bir Tercüme Münasebetiyle. Tercüme, 14, 451-454.
• Nayır, Y. N. (1944b). Tercüme Çalışmaları ve Dilimiz. Varlık, 268-269, s. 439-440.
• Nayır, Y. N. (1944c). Türkçemizin Eksikleri Meselesi. Varlık, 270-271, s. 470-472.
• Nayır, Y. N. (1945). Klasiklerin Tercümesinde Yeni Bir Başarı. Varlık, 296-297, s. 113-114.
• Nayır, Y. N. (1946). Ayın Fikir Hareketleri. Varlık, 310-311, s. 320-322.
• Nayır, Y. N. (1959). Yıllar Boyunca (1947-1957): Edebiyatımız Üzerine Düşünceler. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Nayır, Y. N. (1971). Yıllar Boyunca Edebiyat Dünyamız. İstanbul: Varlık Yayınları. (1959 baskısının genişletişmiş hali.)
• Nayır, Y. N. (1982a). Yaşam Öyküm. Yaşar Nabi’ye Saygı (ss. 9-16). İstanbul: Varlık Yayınları.
• Nayır, Y. N. (1982b). Yaşar Nabi Nayır Güneş Buharalı’ya Yaşamını Anlatıyor. (Güneş Buharalı ile birlikte). Yaşar Nabi’ye Saygı (ss. 17-23). İstanbul: Varlık Yayınları.
• Nayır, Y. N. (1982c). Kırkıncı Yılımız. Yaşar Nabi’ye Saygı (ss. 33-36). İstanbul: Varlık Yayınları.
• Necatigil, B. (1982). Yaşamı. Yaşar Nabi’ye Saygı (ss. 7-8). İstanbul: Varlık Yayınları.
• Oktay, A. (1993). Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı 1923-1950. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Özcan, M. (2004). Yaşar Nabi Nayır’ın Çeviriye Dair Görüşleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 16, 15-29.
• Paker, S. (2009). Terceme ve Nazire Olarak Çeviri: Kültüre Bağlı Kavramlar ve Osmanlı Çeviri Tarihi Araştırmalarına Bir Kavramsal Çerçeve Kurmak. Der. Z. Toska, Journal of Turkish Studies, Festschrift In Honor of Cem Dilçin, Vol. II. 89-110.
• Tahir-Gürçağlar, Ş. (2005). Kapılar: Çeviri Tarihine Yaklaşımlar. İstanbul: Scala.
• Tahir-Gürçağlar, Ş. (2006). Tercüme Bürosu ve Bir Edebiyat Kanonunun Oluşturulması. Der. Talat Sait Halman vd., Türk Edebiyatı Tarihi. 4.Cilt (ss. 572-586). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Tahir-Gürçağlar, Ş. (2008). The Politics and Poetics of Translation in Turkey. Amsterdam, New York: Rodopi.
• Tahir-Gürçağlar, Ş. (2009). Translation, Presumed Innocent: Translation and Ideology in Turkey. The Translator, 15(1), 37-64.
• Tahir-Gürçağlar, Ş. (2019). Kelimelerin Kıyısında: Türkiye’de Kadın Çevirmenler. İstanbul: İthaki.
• Tamer, Ü. (2006). Yaşar Nabi Nayır Edebiyatımızı Yönlendiren En Önemli Kişiydi. Sabah Gazetesi. 11 Mart 2006. Erişim: 11.07.2023, http://www.sabah.com.tr/Ekler/Cumartesi/Yazarlar/tamer/2006/03/11/Yasar_Nabi_Nayir_edebiyatimizi_yonlendiren_en_one
• Toury, G. (2002). Translation as a Means of Planning and The Planning of Translation: A Theoretical Framework and an Exemplary Case. Der. S. Paker, Translations: (Re)shaping of Literature and Culture (ss. 148-165). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.