Ebu’l-Leys Semerkandî’ye atfedilen El-Hikâyetü’n-Nefîsetü’n-Nakdî Li’ş-Şeyh Ebu’l-Leys Semerkandî adlı eserde yer alan kadın sufi menkıbeleri ve bu menkıbeler üzerine değerlendirmeler

Yıl 2023, Sayı: 35, 703 - 728, 21.08.2023

Halime Çavuşoğlu

https://doi.org/10.29000/rumelide.1342232

Öz

Anadolu sahasında verilen ilk eserler, tercüme, telif-tercüme, adaptasyon şeklinde olup genellikle insanları dinî, ahlaki olarak eğitmek maksadıyla manzum veya mensur olarak kaleme alınmış eserlerdir. Bu çalışmada ele alınıp tanıtılacak olan eser de bu nitelikleri haiz tercüme bir eserdir. Ebu’l-Leys Semerkandî’ye atfedilen “El-Hikâyetü’n-Nefîsetü’n-Nakdî Li’ş-Şeyh Ebu’l-Leys Semerkandî” başlıklı eser, mukaddime bölümünde Farsçadan Türkçeye aktarılmış tercüme bir eser olarak tanıtılmaktadır. Hedef kitlesini, menkıbeler yoluyla eğitmeyi, bilgilendirmeyi ve yetiştirmeyi amaçlayan eser, yirmi bölümden oluşmaktadır. Her bölümünde on bağımsız menkıbenin yer aldığı eserde toplam iki yüz menkıbe bulunmaktadır. Bu menkıbelerin içerisinde özellikle kadın sufi menkıbeleri ayrı bir bölümde ve ayrı bir başlık altında ele alınmış ayrıca eserde yeri geldikçe anlatılmak istenen konuya uygun kadın sufi menkıbelerine yer verilmiştir. Kaynaklarda isimleri geçen kadın sufilerin ve isimleri zikredilmeyen keramet sahibi Allah dostlarının menkıbelerinin yer aldığı bu bölüm “Avretler Kerâmetindedir” şeklinde başlıklandırılmıştır. Bu bölümde toplam on kadın sufi menkıbesi yer almaktadır. Eserin muhtelif bölümlerinde bulunan kadın sufi menkıbeleri de değerlendirildiğinde toplamda yirmi yedi kadın konulu menkıbe tespit edilmiştir. Bu çalışmada hem “Avretler Kerâmetindedir” başlığı altında yer alan kadın sufi menkıbeleri hem de eser üzerinde yapılan inceleme çalışmaları neticesinde yeri geldikçe ele alınan kadın sufi menkıbeleri derlenecek, aynı zamanda da üzerinde çalışılan nüshada yer alan kadın sufi menkıbelerinin transkripsiyonlu metinleri verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kadın Sufiler, Menkıbe, Tercüme, Mensur Eser

Kaynakça

• Arslan, N. (2019). Tercüme-i Cami’u’l-Hikâyât Li-Semerkandî. (Yüksek Lisans Tezi). Bolu: Bolu İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ayverdi, İ. (2010). Kubbealtı Lugatı Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı.
• Cebecioğlu, E. (2009). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları.
• Çelebioğlu, Â. (1985). “Âşık Ahmed'in Câmiü'l-Ahbâr Adlı Manzum Tezkiretü'l-Evliyâ’sı”. Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu'nun Hâtırasına Armağan. XXIII (1-2). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 171-187.
• Çubukçu, H. (2020). “Sûfî Hikâyelerinde (Menkıbelerinde) Kadın Tasavvuru”. e-Şarkiyat İlmî Araştırmalar Dergisi. Nisan. c. 12, 2(27): 193-208.
• Devellioğlu, F. (1998). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. (2020). Hadislerle İslam. c. 6. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• El-Hikâyât Tercümesi. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Kütüphanesi, Suna ve İnan Kıraç Vakfı Yazmalar Koleksiyonu, Yz_000036.
• Eliaçık, M. (1998). Âşık Ahmed'in Câmi’ü’l-Ahbâr’ı. 2 C. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi.
• Güzel, A. (2014). Dinî Tasavvufî Türk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Hacı M. Zihni Efendi. (1982). Tarihte İz Bırakan Meşhur Kadınlar. (B. Çetiner, Sad.). c. 1. İstanbul: Şamil Yayınevi.
• Hacı M. Zihni Efendi. (1982). Tarihte İz Bırakan Meşhur Kadınlar. (B. Çetiner, Sad.). c. 2. İstanbul: Şamil Yayınevi.
• İmam Gazâlî. (1989). İhyâu Ulûmi'd-dîn. (Ahmed Serdaroğlu, Çev.), c. 4. İstanbul: Bedir Yayınevi.
• Kabak, R. (2017). Gelibolulu Muslihuddîn Mustafa B. Şaban Sürûrî’nin Ravzu’r-Reyyâhîn Fî-Hikâyâti’s-Sâlihîn Tercümesi Adlı Eseri (İnceleme-Metin). (Yüksek Lisans Tezi). Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• Kan, K. (2011). “Emîretü’l-Mü’minîn: Zübeyde Binti Câfer”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi. c. 1,1. 2: 167-198.
• Kaşeli, A. R.; Sırmabıyıkoğlu, B. (2011). Ravdu’r-Reyâhîn fî Hikâyeti’s-Sâlihîn Salihlerin Hikâyeleri. İstanbul: İlk Harf Yayınevi.
• Keskin, S. (2002). “Muhittin Eliaçık’ın “Âşık Ahmed’in Câmi’u’l-Ahbâr’ı” adlı Doktora Tezi”. Erdem. c. 14. 40: 361-391.
• Mermer, A; Koç Keskin, N. (2005). Eski Türk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2010). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler (Metodolojik Bir Yaklaşım). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Olcay, S. (1965). Ebu’l-Leys Semerkandî Tezkiretü’l Evliyâ Tercümesi İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Rızâeddîn b. Fahreddîn. (2020). Meşhur Hatunlar. (Ahmet Acarlıoğlu, Sad.). Kahramanmaraş: SAMER Yayınları.
• Schimmel, A. (2011). Ruhum Bir Kadındır. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Sülemî, Ebu Abdurrahman. (2012). Kendilerini İbadete Adayan Sûfî Kadınlar. (Ali Akay, Çev.). İstanbul: İlk Harf Yayınevi.
• Şemseddi Sami. (2015). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Şifa Yayınevi.
• Tergip, A. (2010). Bâkî’nin Meâlimü’l-Yakîn Adlı Eseri Üzerinde Dil İncelemesi (Metin-Sözlük) (Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tosun, N. (2017). Doğu’nun Hikâye Kuramı. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
• Uludağ, S. (1984). Ferîdüddîn Attar Tezkiretü’l-Evliyâ. Bursa: İlim ve Kültür Yayınları.
• Uludağ, S. (1995). Sûfî Gözüyle Kadın. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Uludağ, S. (2012). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Yazıcı, İ. (2009). “Semerkandî Ebu’l-Leys”. DİA. c. 36, İstanbul TDV Yayınları. 473-475.
• https://sozluk.gov.tr/ ET. 12.03.2023.