XVI. yüzyıl şuara tezkirelerinde huy ve davranışlara yönelik bazı tenkitler

Yıl 2023, Sayı: 35, 746 - 764, 21.08.2023

Yasemin Karakuş

https://doi.org/10.29000/rumelide.1342236

Öz

Klasik Türk edebiyatı gerek manzum gerekse mensur verimleriyle edebiyat araştırmaları kadar tarih ve toplumsal konulara da kaynaklık etmektedir. Mensur metinler içerisinde önemli bir yer tutan ve edebî tenkit ile ilgili kıymetli bilgiler ihtiva eden şuara tezkirelerinde sosyal tenkit unsurları da azımsanmayacak ölçüdedir. Tezkire yazarları, eserlerinde yer verdikleri kişilerin yalnızca şairlik kabiliyetleri ve şiirlerine yönelik değerlendirmeler yapmakla kalmamış; biyografilerin anlatıldığı satır aralarında bilhassa şahsen tanıdıkları kişilerin karakter, huy ve davranış özelliklerine yönelik olumlu ve olumsuz değerlendirmelerini doğrudan ya da dolaylı yoldan ifade etmişlerdir. Bu çalışmada XVI. yüzyılda yazılmış şuara tezkirelerinde (Sehî, Latîfî, Âşık Çelebi, Kınalızâde Hasan Çelebi, Beyânî, Ahdî, Gelibolulu Âlî) sosyal tenkit içerisinde değerlendirilebilecek olan, tezkirecilerin eserlerine aldıkları kişilerin huy ve davranışlarına yönelik bazı tenkitleri (kıskançlık, cimrilik, mükeyyifat müptelalığı) ve bu tenkitlerin ifade ediliş biçimleri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, XVI. yüzyıl, şuara tezkireleri, sosyal tenkit, kıskançlık, cimrilik, mükeyyifat müptelalığı

Kaynakça

• Alıcı, L. (2004). Klâsik Türk Edebiyatında Sosyal Tenkit Örnekleri Olarak “Yuf” Redifli Şiirler. İlmî Araştırmalar, S. 17, s. 35-48.
• Canım, R. (2000). Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzemâ. Ankara: AKM
• Düzdağ, M.E. (1998). Şeyhülislam Ebussuûd Efendi’nin Fetvâlarına Göre Kanunî Devrinde Osmanlı Hayatı. İstanbul: Şule.
• Ercilasun, B. (2013). Edebiyat Tarihi ve Tenkit. İstanbul: Dergah.
• Gültekin, H. (2013). Veysî'nin Sosyal Tenkit İçerikli Kasidesi. Erdem: Atatürk Kültür Merkezi Dergisi, S. 64, s. 31-47.
• Güngör, Ş.T. (1999). Fuzulî’nin Eserlerinde Sosyal Tenkit. Journal of Turkish Studies, Türklük Bilgisi Araştırmaları, C. 23 [Hasibe Mazıoğlu Armağanı III] , s. 145-194.
• İsen, M. (1998). Sehî Bey Tezkiresi (Heşt Behişt). Ankara: Akçağ.
• İsen, M. (2017). Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: Kültür Bakanlığı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194288/kunhul-ahbarin-tezkire-kismi.html (Erişim Tarihi: 18.07.2023)
• Kılıç, F. (2010). Âşık Çelebi, Meşâ‘irü’ş-Şu‘arâ. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
• Kılıç, Z. (2008). Türk Divan Şiirinde Sosyal Eleştiri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Doktora Tezi.
• Kurnaz, C. (1995). Yunus Emre’de Tenkit. Uluslararası Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri, s. 465-472.
• Naci, M. (2009). Lügat-i Naci. (Haz. Ahmet Kartal). Ankara: TDK.
• Rıfat, A. (1975). Tasvîr-i Ahlak (Ahlak Sözlüğü). İstanbul: Tercüman.
• Seyyar, A. (2015). Ahlak Terimleri (Ansiklopedik Sözlük). İstanbul: Rağbet.
• Solmaz, S. (2005). Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâsı. Ankara: AKM.
• Sungurhan, A. (2017). Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ. Ankara: Kültür Bakanlığı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194494/kinalizade-hasan-celebi-tezkiretus-s-uara.html (Erişim Tarihi: 20.07.2023)
• Sungurhan, A. (2017). Beyânî, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ. Ankara: Kültür Bakanlığı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194494/kinalizade-hasan-celebi-tezkiretus-s-uara.html (Erişim Tarihi: 16.07.2023)
• Şeker, M. (1997). Gelibolulu Mustafa Âlî ve Mevâidü’n-Nefâis Fî-Kavâidi’l-Mecâlis. Ankara: TTK.
• Olgun, M. T. (1973). Edebiyat Lügatı. (Haz. Kemal Edip Kürkçüoğlu). İstanbul: Enderun.
• Tökel, D.A. (2003). Divan Edebiyatında Eleştiri. Hece, Aylık Edebiyat Dergisi, Eleştiri Özel Sayısı, s. 14-47.
• Uçman, A. (2011). Tenkit (Türk Edebiyatı). İslam Ansiklopedisi. (C.40, s. 462-465 ). İstanbul: TDV.
• Yavuz, K. (2013). Hâcib Böyle Dedi: Kutadgu Bilig’den Seçmeler. İstanbul: Mostar.