Kahramanın karanlık yüzü anti-kahraman; tiyatroda karakterin evrimi

Yıl 2023, Sayı: 35, 846 - 860, 21.08.2023

Yunus Emre Gümüş

https://doi.org/10.29000/rumelide.1342254

Öz

Antik Yunan'dan günümüze tiyatro tarihi boyunca kahraman kavramı, toplumsal değişimlere ve sanatsal gelişmelere paralel olarak çeşitli dönüşümler geçirmiştir. Antik Yunan tiyatrosunda soylu kahramanlar, cesaret, onur ve ahlaki doğruluğu somutlaştıran, erdemli nitelikleriyle idealize edilmiş özellikleri temsil ediyordu. Ölümcül kusurları onları dış çatışmalara ve trajik sonuçlara maruz bırakıyordu. Rönesans tiyatrosu ise iç çatışmalar ve ahlaki karmaşıklıklarla trajik kahraman kavramını ortaya atmıştır. Ancak modern tiyatroda anti-kahramanın yükselişi, sosyal normlara meydan okuyan, kusurlu, ahlaki açıdan muğlak, şiddet ve suçla iç içe geçmiş karakterler sunarak geleneksel kahraman mitine meydan okumuştur. Anti-kahraman olgusu, 20. yüzyılda toplumsal hayal kırıklığına ve otoritenin sorgulanmasına bir yanıt olarak önem kazanmıştır. Bu araştırma; Antik Yunan tragedyalarındaki ortalamadan üstün kahraman figürlerinden modern tiyatrodaki kusurlu anti-kahraman olgusunun ortaya çıkışına kadar, bu arketiplerin evrimine ve çağdaş hikâye anlatımındaki etkilerine odaklanmaktadır. Günümüzde çağdaş tiyatro, kahramanlık kavramını yeniden yorumlayarak sahneye kusurlu kahramanlar ve değişime direnen isteksiz bireyler de dahil olmak üzere daha geniş bir karakter yelpazesi getirmiştir. Günümüz tiyatrosunda anti-kahraman, alışılmadık ahlaki kodları ve cesur gerçekçiliğiyle, modern dünyadaki insanlık durumunun daha incelikli bir keşfini sunmakta ve izleyicilere farklı bir bakış açısı sağlamaktadır. Bu araştırma tiyatro sanatının konvansiyonel kalıplara meydan okuyarak insan yaşantısının farklı boyutlarına ışık tutan özelliğine dikkat çekmektedir. Ayrıca araştırmanın sonucu, kahraman arketipinin evriminin, değişen toplumsal değerleri ve insan ruhunun karmaşıklığının daha derin bir şekilde anlaşılmasını yansıttığı ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sahne Sanatları, Tiyatro, Karakter, Anti-kahraman

Kaynakça

• Aristoteles (1987). Poetika, çev: İsmail Tunalı, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Belkıs, Ö. (2015). Feminist Tiyatro, İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• Brockett, O. G. (1995). Tiyatro Tarihi, çev: Beliz Güçbilmez, Selda B. Öndül, Semih Çelenk, Sevinç Sokullu, Sibel Dinçel, Tülin Sağlam, İstanbul: Dost Kitabevi Yayınları.
• Campbell, J. (2013). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Çamurdan, E. (2004). Şiddet ile Oynamak, İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• Çevik, A. (2007). Becketyen Karakter Yaratımı, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 23, 63-71.
• Fuchs, E. (2003). Karakterin ölümü. Modernizmden Sonra Tiyatro, çev: Beliz Güçbilmez, Dost.
• Gümüş, Y. E. (2017). 21. yy’da “Öteki” nin Sahnedeki Temsili. 2. Uluslararası Sanat Sempozyumu, 273-286.
• Gümüş, Y. E. (2021). Ionesco’nun Gergedanlar’ını Girard’ın mimetik arzu kuramıyla okumak, JIA Journal, 267-276.
• İpşiroğlu, Z. (1998). 2000’li Yıllara Doğru Tiyatro, İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• Lehmann, H. T., & Jürs-Munby, K. (2006). Postdramatic theatre. Routledge.
• North, J. (2011). The Making of a Modern Greek Tragedy: Drama, Myth, Identity in the Age of Nation Building. Oxford University Press.
• Nutku, Ö. (1985). Dünya Tiyatrosu Tarihi Cilt 2, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Nutku, Ö. (2000). Dünya Tiyatrosu Tarihi Cilt 1, İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• Uzundemir, E. & Belkıs, Ö. (2022). Çağdaş türk oyun yazarlığında bir dışlama pratiği olarak homofobi . Sanat ve Tasarım Dergisi , 12 (1) , 217-236 .
• Savran, D. (2006). Breaking the Rules: The Wooster Group. University of Michigan Press.
• Sell, M. (2013). The Avant-Garde: Race, Religion, War. Intellect Ltd.
• Sevim, Y. (2010). Modern ve Modern Sonrası Tiyatroda Karakterin Evrimi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Steiner, G. (2011) Tragedyanın Ölümü, Çev.Burç İdem Dinçel, Türkiye İşbankası Kültür Yayınları.
• Şener, S. (2012). Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi, Ankara: Dost Kitabevi.
• Şener, S. (2011). Yaşamın Kırılma Noktasında Dram Sanatı, Ankara: Dost Kitabevi.
• Tilbe, B. T. (2019). Antik kahramandan anti kahramana: kahraman kavramının kökeni ve gelişimi, Çeşmi Cihan Tarih, Kültür ve Sanat Araştırmaları E-Dergisi, Bartın Üniversitesi Yayınları.
• Tuncay, M. (2010). Sahneye Bakmak-1. İstanbul: Mitos Boyut Yayınevi.
• Yalçın, E. (2019). Postdramatik Tiyatro: Estetik Bir Rejim Olarak Postdramatik ve Çağdaş Alman Tiyatrosu, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Williams, R. (2022) Modern Trajedi, Çev. Barış Özkul, İletişim.