Kevser suresi bağlamında yeni anlam arayışları

Yıl 2023, Sayı: 36, 1126 - 1152, 21.10.2023

Ali Binol

https://doi.org/10.29000/rumelide.1369605

Öz

Allah, dünyamızda yaşamı var etmiş ve insanoğlunu oraya yerleştirmiştir. Bütün yeryüzü nimetlerinin hizmetine sunulduğu insanoğlu, rabbini tanımak, ona kulluk etmek ve verilen nimetlere karşı şükretmekle yükümlü kılınmıştır. Bu bağlamda Allah, içlerinden seçtiği peygamberler aracılığıyla vahiy göndererek insanla iletişime geçmiştir. Vahyin son muhatabı Hz. Muhammed (s.a.v), vahiy zincirinin son halkası da Kur’ân-ı Kerim’dir. 114 sure ve 6236 ayetten oluşan Kur’ân, gelişen insani ve toplumsal olaylara paralel olarak parça parça inmiştir. Mekke ve Medine olmak üzere iki devrede gerçekleşen vahiy süreci yaklaşık 23 yıl sürmüştür. Hayatın bütün safhalarında insanlarla iç içe olan ve bilge bir öğretmen-merhametli bir baba edasıyla onları eğiten Allah Resulü, Kur’ân’ın lafzını tebliğ ettiği gibi gerekli yerlerde onun açıklamasını da yapmıştır. Hayatı düzenlemeye yönelik dini/ahlaki/ameli ilkeler, bizzat Hz. Peygamber tarafından uygulamalı olarak ortaya konmuştur. Bu model, birkaç maddede özetlenebilecek özlü ve evrensel ilkelerden oluşmaktadır. Bunlar arasında Allah’ı yegâne ilah ve rab olarak tanımak, kulluğu Allah’a tahsis etmek, O’ndan başkasından yardım dilememek, sadece O’nun huzurunda eğilmektir. Allah’ın hoşnutluğunu amaç edinenler ve hayatı O’nun istediği biçimde yaşayanlar için de ödüllerle dolu mutlu bir son vaat edilmektedir. Bu bağlamda Kur’ân’ın mesajı oldukça açık ve anlaşılır niteliktedir. Hz. Peygamber’in mesajı da o günün insanı tarafından anlaşılmıştır. Hz. Peygamber’in sözleri, uygulamaları ve açıklamaları, önce sözlü sonra da yazılı olarak sonraki nesillere aktarılmıştır. Kur’ân’ın tefsiri mahiyetinde olan bu aktarımlar daha da genişletilerek çeşitli eserlere kaydedilmiştir. İslam toplumunun genişlemesi ve insanların ilim merkezlerinden uzak kalması sonucu yeni yeni tefsir faaliyetlerine ihtiyaç duyulmuştur. Her devirde, o devrin seviyesine ve toplumsal ihtiyaçlarına cevap verebilecek eserler var olmuştur. Ne var ki zaman zaman bazı ayetlerin anlamlarının örtüldüğü, yanlış yorumlandığı veya Kur’ân’ın ilkelerinden uzaklaşıldığı zamanlar da olmuştur. İşte bu gibi sorunların giderilmesi için günümüzde farklı eserler ve yeni mealler ortaya konmuştur. Bu arada “Kur’ân’ın doğru anlaşılmadığı, dinin tahrif edildiği” şeklinde iddialar da ortaya atılmıştır. Bütün bunlardan öte Kur’ân’ın geçmiş devirlerde anlaşılmadığı da söylenebilmiş ve bazı Kur’ân ayetlerine şimdiye kadar örneğine rastlanmamış anlamlar yüklenebilmiştir. Kısa ve özlü olmasına karşılık İslam’ın en öncelikli ilkelerinden birini içinde barındıran Kevser suresi de yeniden anlama ve anlamlandırma çabalarına konu olmuştur. Bu çalışmada Kevser suresi ele alınacak, özellikle de surede yer alan “salli” ve “ve’nhar” kelimeleri tahlil edilerek, yapılan çağdaş yorumların isabetli olup olmadığı araştırılacaktır. Amaç, Kur’ân’ın anlaşılması konusunu ele almak suretiyle günümüz insanının sorununun bilgi eksikliğine dayanıp dayanmadığını ortaya koymaktır. Buna bağlı olarak ideal İslâm toplumunun kurulamamasının sebeplerinin başka yerlerde aranması gerektiği konusunda zihni bir açıklığa katkı sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Tefsir, Kevser, Salât, Kurban, Anlam.

Kaynakça

• Akçay, T. (2021). Arkeolojik Veriler Işığında Antik Çağ’da Kurban Ritüeli, 1. İstanbul: Selenge.
• Ali C. (2015), Cahiliye’den İslam’a İbadet Tarihi, çev. Muammer Bayraktutar, Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Âlûsî. (2009). Rûhu’l-me‘ânî, thk. Ali Abdulbârî Atıyye, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Armutak, A. (2013). “Eskiçağ Uygarlıklarında Kurban Edilen Hayvanlar Üzerine bir İnceleme”. İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 30(2), 169-180.
• Askalânî, İbn H. (2004). Fethu’l-Bârî bî Şerhî Sahîhi’l-Buhârî, thk. Abdulazîz bin Abdullâh bin Bâz-Muhammed Fuâd Abdulbakî, Kâhire: Dâru’l-Hadîs.
• Ateş, S. (1988). Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri, İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat.
• Azimli, M. (2015). Cahiliyye’yi Farklı Okumak, Ankara: Ankara Okulu Yay.
• Begavî, H. b. Mes’ud. (2006). Me’âlimü’t-Tenzîl. Riyad: Dâru Taybe.
• Bardakoğlu, A. (2002). “Kurban”, DİA. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Beydâvî, A. b. Ö. (2002). Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Brown, D. A. (1975). A Guide to Religions, London: SPCK.
• Buhârî, M. b. İ. (1992). Sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Burkert, W. (1983). Homo Necans: The Anthropology of Ancient Greek
• Sacrificial Ritual and Myth, (Çev: Peter Bing), California: Berkeley University.
• Bursevî, İ. H. (2013). Rûhu’l-Beyân, Dâru’l-Fikr, Beyrut.
• Cassirer, Ernst, (2016). Sembolik Formlar Felsefesi II, çev: Milay Köktürk. İstanbul: Hece.
• Cevherî, İ. b. H. (1990). es-Sıhah Tâcu’l-luga ve Sıhâhu’l-‘Arabiyye. Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn.
• Cürcânî, A. (2009). Dercü’d-Dürer fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm, thk. Talat Salâh Ferhân - Muhammed Edîb Şekûr, Amman: Dâru’l-Fikr.
• Cürcânî, S. Ş. (1985). Kitâbu’t-Ta’rîfât. Beyrut: Mektebetu Lubnan.
• Çalışkan, İ. (2012). Kur’ân Vahyinin Mekke Yıllarında Kelimelerle ve Kavramlarla Zihniyet İnşası, Kur’ân Nüzûlünün Mekke Dönemi Sempozyumu, Ed. Mesut Okumuş, Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yay.
• Demirci, Muhsin, (2017). Kur’ân Tefsirinde Farklı Yorumlar III Tespitler-Değerlendirmeler, İstanbul: İFAV.
• Ebû Bekr İ. A. (2003). Ahkâmu’l-Kur’ân, thk. Rizâ Ferec el-Hammâmî, Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye.
• Ebu’l-Bekâ, E. (2012). el-Külliyyât, t hk. Adnân Dervîş - Muhammed el-Mısrî, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Eliaçık, R. İ. (2021). Yaşayan Kur’ân Nüzul Sırasına Göre Türkçe Meal-Tefsir. İstanbul: İnşa Yayınları.
• Eliade, M. (2018). İmgeler ve Simgeler, çev: Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: Doğubatı.
• Elik, H. - Coşkun, M. (2013). Tevhit Mesajı Özlü Kur’ân Tefsîri, İstanbul: Fikir Yay.,
• Endelüsî. (2010). Bahru’l-Mûhît, thk. Şeyh Âdil Ahmed Abdulmevcud, Beyrut, Dâru’lKütübi’l-İlmiyye.
• Enginer, G. (1997). Kurban: Kurbanın Kökenleri ve Anadolu’da Kanlı Kurban Ritüelleri, İstanbul: YKY.
• Etik, A. (1968). Farsça-Türkçe Lûgat. İstanbul: Salah Bilici Kitabevi.
• el-Evsî, U. b. C. (1979). Dîvânu Uhayha b. Culâh, thk. Hasen Muhammed Bâcûde, Taif: Nâdî’t-Tâif el-Edebî.
• el-Ezherî, M. (1964). Tehzîbu’l-Luga, thk. Abdusselam M. Harun - M. Ali en-Neccâr, Kahire: ed-Dâru’l-Mısriyye li’t-Te’lif ve’t-Terceme.
• Ferrâ. (2002). Meâni’l-Kur’ân, thk. İbrahim Şemsuddîn, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Ferâhî, A. (2012). Nizâmu’l-Kur’ân ve Te’vili’l-Furkâni bi’l-Furkân, Haz. Ubeydullah el-Ferâhî, Tunus: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmi.
• Fîzuzâbâdî, (1979). Tertîbu’l-Kâmûsi’l-Muhît, haz. Et-Tâhir A. ez-Zâvî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Frazer, J. G. (2004). Altın Dal: Dinin ve Folklorun Kökenleri I, çev: Mehmet H. Doğan. İstanbul: Payel.
• Frazer, J. G. (2012). Altın Dal: Dinin ve Folklorun Kökleri II, çev: Mehmet H. Doğan) İstanbul: Payel.
• Gözeler, E. (2005). Sami Dini Geleneğinde Salat, Savm, ve Zekât Kavramlarının Semantik İncelemesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Ankara: Ankara Üniversitesi SBE.
• Güç, A. (2002). “Kurban”, DİA. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• el-Halil b. A. (2003). Kitâbu’l-ʿAyn, thk. A. Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye.
• Heinson, G. (1992). “The Rise of Blood Sacrifice and Priest-Kingship in Mesopotamia: A Cosmic Decree”, Religion, Vol. 22, 109-134. https://www.kuranmeali.com/AyetKarsilastirma (Erişim: 15:07:2023)
• İbn Âşûr. (1984). et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye.
• İbn Atıyye. (2001). el-Muharraru’l-vecîz fî tefsîr’l-Kitâbi’l-Azîz, thk. Abdusselâm Abduşşâfî Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Bâdis, A. (2006). es-Salâtu ale’n-Nebî, thk. Ebu Abdurrahman Mahmûd, Cezair: Mektebetü İbn Bâdis.
• İbnü’l-Cevzî, C. (2015). Zâdü’l-Mesîr fî İlmi’t-Tefsîr, Beyrut: Dâru İbn Hazm.
• İbn Dureyd, M. b. H. (1987). Cemheretu’l-luga, thk. Remzi Münîr Ba’lebekkî, Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn.
• İbnü’l-Enbârî. (2009). el-Ezdâd, thk. Şirbînî Şerîd, Kahire: Dâru’l-Hadîs.
• İbn Fâris. (1986). Mu’cemu Mekâyisi’l-Luga. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle.
• İbn Hişâm, (1936). es-Sîretu’n-Nebeviyye. Kâhire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, M. (2008). ed-Dav’ul Munîr ale’t-Tefsîr, thk. Alî Ahmed Muhammed es-Sâlih, Riyad: Mektebetü Dâri’s-Selâm.
• İbn Kesîr, İ. b. Ö. (1999). Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, thk. Sâmî b. Muhammed Selâme. Riyad: Dâru Taybe.
• İbn Kudâme, (1984). el-Muğnî, Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Kuteybe. (2007). Tefsîru Garîbi’l-Kur’ân, thk. Seyyid Ahmed Sakr, Beyrut: el-Mektebetü’l-Âlemiyye.
• İbn Kuteybe. (1973). Te’vîlu Müşkili’l-Kur’ân, thk. es-Seyyid A. Sakar. Kahire: Dâru’t-türâs.
• İbn Mâce, M. b. Yezid. (ty.). Sünen, thk. Muhammed F. A. Beyrut: Dâru İhyâi Kütübi’l-Arabî.
• İbn Manzûr, (1990). Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dârul-Me’ârif.
• İbn Sîde, (2000). el-Muhkem ve’l- Muhîtul-A’zam, thk. Abdülhamid el-Hindâvî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. İbn Manzûr, Lisânu’l-Arab, I. 2230-2232 ) üzerinde durduğu ilk anlam da budur
• İbn Teymiyye. (1988). et-Tefsîru’l-Kebîr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• İncil, (2005). İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları.
• İslamoğlu, M. (2012). Nüzul Sırasına Göre Hayat Kitabı Kur’ân Gerekçeli Meal-Tefsir, İstanbul: Düşün Yayıncılık.
• İzutsu, T. (2014). Kur’ân’da Allah ve İnsan, çev. M. Kürşat Atalar, İstanbul: Pınar Yay.
• Karaalp, C. (2017). Türkçe Meallerde Kavram Çevirileri Sorunu “Salât” Kavramı Örneği, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi SBE.
• el-Karadâvî, Yusuf. (2014). İslam’da İbadet Mefhumu, çev. Hüsameddin Cemal, İstanbul: Nida Yayıncılık.
• Karaman, H., Çağrıcı, M., Gümüş, S., Dönmez, İ. K. (2017). Kur’ân Yolu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Katar, M. (2022). “Kefaret”, DİA, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kirmânî, M. b. H. (1983). Garâibu’t-Tefsîr ve Acâibu’t-Te’vîl, thk. Şamrân Serkâl- Yûnus el-Acelî, Beyrut: Müessesetü Ulûmi’l-Kur’ân.
• Kitabı Mukaddes, (1995). İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi Ohan Matbaacılık.
• Kurtubî. (2002). elCâmi’ lî Ahkâmi’l-Kur’ân, thk. Muhammed İbrahim el-Hafnevî-Mahmûd Hâmîd Osmân, Kahire: Dâru’l-Hadîs.
• Mahallî, C. ve Suyûtî, C. (1979). Tefsîru’l-Celâleyn. Kahire: Dâru’l-Hadîs.
• Mâverdî. (2012). en-Nuket ve’l-Uyûn. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Mekkî bin Ebî Tâlib. (2008)., el-Hidâye ilâ Bulûğu’n-Nihâye, Şarka: Camiatu Şarkâ.
• Merâgî, A. M. (1947). Tefsîru’l-Merâğî, Kahire: Matbaatu Mustafâ el Bâbî el-Halebî.
• Mevdûdî, Ebu’l-Alâ. (2004). Tarih Boyunca Tevhid Mucadelesi ve Hz. Peygamber’in Hayatı, (Çev. Ahmet Asrar). İstanbul: Pınar Yay.
• Mevdûdî. (1989). Tefhîmu’l-Kur’ân, çev. Muhammed Han Kayani vd., İstanbul: İnsan Yayınları.
• Mukatil. (2003). Tefsîru Mukâtil Bin Süleymân, thk. Ahmed Ferid, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Nesefî. (2000). Medâriku’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife.
• Paret, R. (2012). Kur’ân Üzerine&İslam Sembolizmi, çev. Hüseyin Yaşar. İstanbul: İz Yayıncılık.
• er-Râî en-Numeyrî. (1980). Dîvânu’r-Râî en-Numeyrî, thk. Raynhret Faybiret, Beyrut: el-Ma’hed el-Almânî li’l-Ebhâsi’ş-şerkıyye.
• Râgıb el-İsfahânî, (2002). Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife.
• Râzî, E. H. (2015). Kitâbu’z-Zînê, thk. Saîd el-Ğânimî. Beyrut: Menşûrâtü’l-Cemel.
• Râzî, Fahruddîn. (1981). Mefâtîhul-Gayb. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Sâbûnî, M. A. (1981). Safvetü’t-Tefasîr, Beyrut: Dâru’l-Kur’âni’l-Kerîm.
• Sa’lebî, A. b. M. (2002). el-Keşf ve’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân, thk. Seyyid Kesrevî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Suyûtî, C. (2003). ed-Durru’l-Mensûr fî Tefsîri bi’l-Me’sûr, thk. Abdullah bin Abdulmuhsin et-Türkî, Kahire: Merkezu Hicr li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyyeti’l-İslamiyye.
• Sülün, M. (2012). Kur’ân-ı Kerîm ve Türkçe Anlamı, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Şevkânî, M. b. Ali. (1972). Fethu’l-Kadîr. Beyrut: Dâru İbn Kesîr,
• Şimşek, M. Sait. (2012). Hayat Kaynağı Kur’ân. İstanbul: Beyan Yayınları.
• Şimşek, M. S. (2015). Kur’ân’ın Ana Konuları. İstanbul: Beyan Yayınları.
• Taberî, İbn Cerir. (2000). Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle.
• et-Tayyar, A. (2015). Tüm Detayları ile Namaz, çev: M. Beşir Eryarsoy. İstanbul: Guraba Yayınları. Uğur, H. (2008) Kur’ân’ın Tasdik Ettiği Tevrat’taki Konular. Konya: Selçuk Üniversitesi S.B.E. Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Vâhidî, A. b. A. (2009). et-Tefsîru’l-Basît, thk. Muhammed bin Sâlih el-Fevzân,
• Riyad: Câmiatu’l-İmam Muhammed bin Suûd el-İslamiyye.
• Yaşaroğlu, M. K. (2006). “Namaz”, DİA. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Yazıcı, G. (2023). Antik Yunan’da Kurban ve Kurban Ritüelleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi SBE.
• Yazır, E. M. H. (1979). Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Eser Neşriyat.
• Yılmaz, H. (2020). Kur’ân’ın Türkçe Meâli. İstanbul: ERS Matbaacılık.
• Zeccâc, İ. (1988). Meânî’l-Kur’ân ve İ’râbuhu, thk. Abdülcelil Abduh Şelebî, Beyrut: Alemü’l-kütüb.
• Zemahşerî, C. (1998). el-Keşşâf an Hakâiki’t-tenzîl. Riyâd: Mektebetu’l-Ubeykân.
• Zeyd b. Ali. (1956). Tefsîru Garîbi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Cevâd el-Huseynî, Kum: Mektebu’l-A’lâmi’l-İslâmî.
• Zuhaylî, (2009). et-Tefsîru’l-münîr. Dımeşk: Dâru’l-fikr.