Somut olmayan kültürel mirasın kayıt altına alınması: katılımlı, yaşayan dijital envanterler

Yıl 2023, Sayı: 36, 754 - 766, 21.10.2023

Tuna Yıldız

https://doi.org/10.29000/rumelide.1372407

Cited By: 2

Öz

Somut olmayan kültürel mirasın korunmasında önemli bir rolü olan envanter oluşturma ve kayıt süreçlerini de günümüzde teknolojinin geçirdiği değişime bağlı olarak yeniden yorumlamak gerekir. Dijitalleşmenin getirdiği etkileşimli ortam, klasik “envanter” kavramı hakkında farklı bakış açıları üretmiştir. Kullanıcıların oluşumuna katkı vererek içerik oluşturabildiği, video ve fotoğrafların kullanıldığı, etkileşimli ve katılımlı envanterler somut olmayan kültürel miras söz konusu olduğunda önemli hâle gelmiştir. Özellikle de geleneksel bilgiye meraklı kullanıcılar tarafından oluşturulan ve kimi sivil toplum kuruluşları veya hükûmetlerce desteklenen dijital envanterler ister istemez kullanıcı-toplum temelli, katılımlı bir alanı ifade etmektedir. Kendi yöresine ait yemekleri, düğün âdetlerini, cenaze ritüellerini, sözlü kültür ürünlerini kısa video ve fotoğraflarla belgeleyerek, çevrim içi sitelere yüklemek mirasın taşıyıcıları için katılımı ön plana çıkarmaktadır. “Alan kavramının değişmesi”, “internetin folklorun yeni alanı olması”, “netlore”, “netnografi”, “dijital folklor” gibi kavramlar etrafında yürütülen tartışmalara ek olarak “dijital katılımlı yaşayan envanter” kavramının da özellikle somut olmayan kültürel mirasın korunması söz konusu olduğunda tartışılması gerekmektedir. Yazılı belge, ses kaydı ve video gibi materyallerin harici belleklerde saklanması gelecek kuşaklar tarafından görülmesini de zorlaştırmaktadır. Bu bakımdan klasik envanter anlayışı kültürel miras unsurlarının saklı ve kimi zaman da donuk kalmasına neden olabilmektedir. Bu bağlamda çalışmada, somut olmayan kültürel mirasın envanterlenmesinde etkili olan farklı platformların varlığının tespiti için internet ortamında doküman incelemesi ve durum analizi yapılmıştır. Çalışmada tartışma konusu edilen veriler ilgili uygulamalardan derlenmiş ve analiz edilmiştir. Sonuç olarak bu makalede sürekli güncellenen, yeniden üretilen ve görünürlüğü klasik envanterlere göre daha yüksek olan, farklı internet sitelerinde tutulan veriler “dijital katılımlı envanter” veya “yaşayan envanter” terimleriyle yorumlanarak tartışılmıştır. Örnek olarak Wikimedia sitesindeki farklı sayfalar, YouTube ve diğer sosyal medya sayfaları seçilmiştir. Seçilen örnekler incelendiğinde üç farklı dijital yaşayan envanter yaklaşımı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Envanter, katılım, dijitalleşme, sosyal medya, topluluk

Kaynakça

• Alivizatou, M. (2019) “Digital Intangible Heritage: Inventories, Virtual Learning and Participation” Heritage & Society, 12:2-3, 116-135.
• Gülüm. E. (2019). “Geleneksel Kültür, Medya Müzeciliği ve YouTube” Folklor/Edebiyat, 99: 491-500
• Konach, T. (2015). “Intangible cultural heritage projects – National policies and strategies. The creati-on of intangible cultural heritage inventories” ENCATC Journal of Cultural and Policy. 5:1, 6779
• Ong, W. (2007). Sözlü ve Yazılı Kültür Sözün Teknolojileşmesi, İstanbul: Metis Yayınları.
• Severo, M. (2015). “Social Media as New Arenas for Intangible Cultural Heritage”. In Proceedings of the European Conference on e-Learning. 406–412.
• Severo, M. (2018) “Safeguarding Without a Record? The Digital Inventories of Intangible Cultural Heritage”. Romele A., Terrone E. (ed.) Towards a Philosophy of Digital Media. Palgrave Macmillan, Cham. 165-182.
• Tüzel, B. (2022). “Ebru Sanatı Geleneğine İlişkin Netnografik Bir Analiz: YouTube’da Koruma ve Aktarım” Millî Folklor, 133:207-221.
• UNESCO (2003). Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi. UNESCO ICH Web Sitesi. https://ich.unesco.org/en/in-other-languages-00102 (Erişim tarihi: 18 Ağustos 2023)
• UNESCO (1972). Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunmasına Dair UNESCO Sözleşmesi. UNESCO WHC Sitesi. https://whc.unesco.org/en/conventiontext/ (Erişim tarihi: 18 Ağustos 2023)
• UNESCO. Browse the Lists of Intangible Cultural Heritage and the Register of good safeguarding practices. https://ich.unesco.org/en/lists (Erişim tarihi: 18 Ağustos 2023)
• UNESCO (2017). Guidance note for inventorying intangible cultural heritage. https://ich.unesco.org/doc/src/Guidance_note_on_inventorying_EN.pdf (Erişim tarihi: 18 Ağustos 2023)
• https://tr.wikimedia.org/wiki/Viki_Ya%C5%9Fayan_Miras%C4%B1_Seviyor (Erişim tarihi: 18 Ağustos 2023)
• https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:Wiki_Loves_Folklore_2023 (Erişim tarihi: 19 Ağustos 2023)
• https://meta.wikimedia.org/wiki/Wiki_Loves_Living_Heritage/Intangible_Cultural_Heritage_of_Turkey (Erişim tarihi: 19 Ağustos 2023)
• https://meta.wikimedia.org/wiki/Wiki_Loves_Living_Heritage/Inventories (Erişim tarihi: 19 Ağustos 2023)
• https://www.youtube.com/@sahindumlupnar/videos (Erişim tarihi: 26 Ağustos 2023)
• https://www.youtube.com/@dagmedyaa/videos (Erişim tarihi: 26 Ağustos 2023)
• https://www.instagram.com/ankarasokum/ (Erişim tarihi: 20 Eylül 2023)