Ceketin edebî ve tarihsel bağlamda bir analizi

Yıl 2023, Sayı: Ö13, 343 - 351, 23.10.2023

Servet Gündoğdu

https://doi.org/10.29000/rumelide.1379165

Öz

Ceket bir gündelik kullanım eşyası olarak belirli işlev ve kullanım alanlarına sahiptir. Kullanımlık eşyalarla gündelik hayatın içinde ziyadesiyle hemhâl olunması, bir yandan onlar hakkında en azından ne amaçla kullanıldığı yönünde çokça şey bilindiği yönünde bir kanıyı üretirken, öte yandan onlar bu aşinalığın neden olduğu bir ilgisizliği de daima yüklenirler. Buna karşılık ceketin tarihsel, edebî ve metaforik kullanımlarına yakından bakıldığında onun basitçe bir giyim kuşam nesnesi olmaktan çok daha fazla ve poetik bir anlam alanına sahip olduğu, şu haliyle de dil ve dünyayla kurulan ilişkiyi büyük ölçüde belirlediği görülmektedir. Bu makalede bu bağlamda ceketin kişiyi salt bedensel olarak değil, aynı zamanda zihinsel olarak da sarıp sarmaladığı ileri sürülür. Öncelikle ceketin kullanımındaki çeşitlenme ve belirsizleşme üzerinde tarihsel olarak durulur. Daha sonra ise özellikle ceketin Türkiye’nin on dokuzuncu asırdan sonraki siyasi ve sosyolojik dönüşüm tarihinde Batılılaşmanın üniforması şeklinde alımlanışı dar-ceket (strait jacket) metaforu bağlamında ele alınır. Burada Türkiye’nin Batılılaşma tecrübesinin daha doğru şekilde anlaşılması adına Batı’nın soyut kavramlarından önce somut eşyaları ile ilişkinin daha doğru şekilde konumlandırılmasının bu dar-ceketten kurtulma imkânlarını verebileceği öne sürülür. Son olarak ceketin Türkçe’de özellikle “ceketi alıp çıkmak” şeklindeki metaforik kullanımının dünya nimetlerinden yüz çevirmişlik ve bir insanı içinde bulunduğu zor zamanlarında yalnız bırakmayan bir dost gibi anlamları içermesinin fenomenolojik bir analizi yapılır. Böylece ceket özelinde kıyafet hikâyelerinin dil ve düşünceye ontolojik düzlemde ne ölçüde yön verdiğine fark edilebilmiş olabilir.

Anahtar Kelimeler

Ceket, Türk edebiyatı, dar-ceket, metaforlar, nesneler

Kaynakça

• Ahmet Haşim (2008). Frankfurt Seyahatnamesi. Paris, Frankfurt… yahut Hiç!. (Haz. Serdar Soydan), İstanbul: Notos Kitap Yayınevi.
• Akın, Gülten (2002). Omayra’da Murathan Mungan. Şiir Üzerine Notlar, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 158-168.
• Atay, Oğuz (2000). Tutunamayanlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bard, Christine (2011). Pantolonun Politik Tarihi. (Çev. İsmail Yerguz), İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Benjamin, Walter (2014). XIX. Yüzyılın Başkenti Paris. Pasajlar. (Çev. Ahmet Cemal), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 87-107.
• Blumenberg, Hans (2010). Metaphorics of the ‘Naked’ Truth. Paradigms for a Metaphorology. (Trans. Robert Savage), Ithaca: Cornell University Press, 40-51.
• Büyükkarcı Yılmaz, Fatma (Summer 2016). Bilinmeyen Bir Şair Selâmî’nin, Tevhid Risalesi ve “Sultan Mahmud ve Ayaz Hikâyesi” Üzerine. Turkish Studies: International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 11/15, 85-96.
• Cansever, Edip (2012). Muhteşem Sünter’le Bir Konuşma. Şiiri Şiirle Ölçmek: Şiir Üzerine Yazılar, Söyleşiler, Soruşturmalar. (Haz. Devrim Dirlikyapan), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 254-255.
• Crane, Diana (2003). Moda ve Gündemleri: Giyimde Sınıf, Cinsiyet ve Kimlik. (Çev. Özge Çelik), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Emiroğlu, Kudret (2013). Gündelik Hayatımızın Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Hartmann, Nicolai. Nesnel Tinde Eğitim Sisteminin Rolü. Yazko Felsefe Yazıları, (Çev. Tahsin Yılmaz), 7/1983: 81-86.
• http://inside.chanel.com/en/jacket/video Erişim Tarihi: 27.03.2018.
• Jacke. (2022, Jan. 7). In Wikipedia. https://de.wikipedia.org/wiki/Jacke
• Henry Poole & Co. (n.d.). The Dinner Suit. Erişim tarihi 27.03.2018, https://henrypoole.com/hp/history-of-henry-poole-tailor-of-savile-row/the-tuxedo/
• Britannica, T. Editors of Encyclopaedia (2023, May 14). Jacquerie. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/event/Jacquerie
• Online Etymology Dictionary. (n.d.). Jacket. In etymonline.com. Erişim tarihi 11.04.2018, https://www.etymonline.com/word/jacket
• Kısakürek, Necip Fazıl (2015). Kendi Zaviyemizden Avrupalılık. İdeolocya Örgüsü, İstanbul: Büyük Doğu Yayınları, 75-76.
• Koçu, Reşat Ekrem (1967). Türk Giyim, Kuşam ve Süslenme Sözlüğü. Ankara: Sümerbank Kültür Yayınları.
• Konuk, Kader (2008). Osmanlı ve Avrupa Arasındaki Karşılıklı Etkileşimde Etnomaskeleme: Lady Mary Wortley Montagu’nun Rolünü Yeniden Canlandırmak. (Çev. Deniz Koç), Cogito, Sayı 55, 168-191.
• Meriç, Cemil (1979). Bu Ülke. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Oktay Rifat (2014). Çıkış. Bütün Şiirleri (Cilt 2). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 341.
• Orhan Veli (2013). Kuşlar Yalan Söyler. Bütün Şiirleri, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Özel, İsmet (2003). Geceleyin Bir Korku. Çatlıyacak Kadar Aşkî, İstanbul: Adam Yayınları, 48.
• Simmel, Georg (2006). Moda Felsefesi. Modern Kültürde Çatışma (Çev. Tanıl Bora), İstanbul: İletişim Yayınları, 103-134.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2004). Edebiyat Dersleri: Gözde Sağnak, Ali F. Karamanlıoğlu ve Mehmed Çavuşoğlu'nun Ders Notları. (Haz. Abdullah Uçman), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2008). Saatleri Ayarlama Enstitüsü. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tarancı, Cahit Sıtkı (1957). Ziya’ya Mektuplar. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Veblen, Thorstein (1918). The Theory of the Leisure Class: An Economic Study of Institutions. B. W. Huebsch, New York.
• Greatrex, Tom. History of Jacket. Erişim tarihi 05.07.2018, https://fashion-history.lovetoknow.com/clothing-types-styles/history-jacket