Arkaik Dönem’den Hellenistik-Roma Dönemi’ne Antik Yunan Eğitim Anlayışı ve Anadolu

Yıl 2023, Sayı: Ö13, 719 - 740, 23.10.2023

Elif Akgun Kaya

https://doi.org/10.29000/rumelide.1379215

Cited By: 1

Öz

Antik Yunan eğitim anlayışı beden eğitimini ve ahlaki gelişimi kapsayan kalokagathia (ἡ καλοκἀγαθία) kavramı etrafında şekillenir. Arkaik Dönemden itibaren (MÖ. 9.-7.yy) iyi bir asker yetiştirilmesi amaçlandığından eğitim sistemi jimnastik (gymnastike), müzik (mousike), kahramanlık destanlarının öğrenilmesi üzerine kurulur. MÖ. 6. yüzyılda Miletos’ta felsefi düşüncenin ortaya çıkmasıyla okuma-yazma, entelektüel gelişim öncelik kazanır ve felsefe ön plana çıkar. MÖ. 5.-4. yüzyılda Atina’nın yönetim tarzının değişmesiyle vatandaşlık bilinci ve demokratik değerlerin önem kazanması sofistik eğitimi popüler hâle getirir. Konuşma ve ikna sanatı (rhetorik), hümanizm, bireysellik, rölativizm ve ücretli eğitim (öğretmenlik mesleği) paideia içindeki yerini alır. Hellenistik Dönem’de ise paideia etik değerler, yaşam tarzı ve entelektüel gelişimi kapsayan bir karaktere bürünür. Roma İmparatorluk Dönemi’nde de eğitim; hukuk, yönetim, rhetorik ve ahlak gibi konuları kapsar ve toplumsal düzeni sürdürmek, geniş sınırlara ulaşan imparatorluğu yönetmek için bir araç olarak kullanılır. Kentlerin eğitim kurumu olarak Klasik Dönem’den itibaren ama özellikle Hellenistik Dönem’de gymnasionlar; Roma İmparatorluk Döneminde ise imparatorlar tarafından kurulan kürsüler ve düşünürlerin açtığı okullar ön plana çıkar. Bu merkezlerde erkekler eğitim görürken kadınlar kamusal alandan dışlandıkları gibi eğitim hayatından da mahrum bırakılırlar. Bu makalede, Arkaik Dönem’den (MÖ. 8-6 yüzyıl) Roma İmparatorluk Dönemi’ne (MÖ. 27-MS. 395) kadar Antik Yunan toplumunun eğitim anlayışının nasıl evirildiği, hangi felsefi düşünce ve kavramlar üzerinde inşa edildiği, eğitim kurumlarının neler olduğu ve kadınların eğitim sistemindeki konumları incelenerek eğitim anlayışının sınırları çizilir. Bu çalışmanın Antik Yunan eğitim anlayışının hangi kavramlar ve kurumlar üzerine inşa edildiğinin ve tarihsel olarak hangi süreçlerden geçildiğinin anlaşılmasına ve günümüz eğitim sistemleriyle karşılaştırma yapılabilmesine katkı sunması amaçlanır.

Anahtar Kelimeler

Paideia, Kalokagathia, Felsefe, Kadın, Anadolu

Kaynakça

• Aristot. Eth. Eud.(=Aristoteles, Ethica Eudemia/ἠθικῶν Εὐδημίων)
• Aristoteles (1884). Ethica Eudemia, Aristotelis ethica Eudemia 1214a1-1249b25 (Ed. F. Susemihl). Leipzig: Teubner.
• Aristoteles (1999). Eudemos’a Etik (çev. S. Babür). Ankara: Dost Yayınları.
• Aristot. Meta. (=Aristoteles, Metaphysika/τῶν μετὰ τὰ φυσικά)
• Aristoteles (1924). Metaphysica, Aristotle’s metaphysics, vols.2 (Ed. W.D. Ross). Oxford: Clarendon Press
• Aristoteles (1996). Metafizik (çev. A. Arslan). İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Aristot. Pol. (=Aristoteles, Politica/Πολιτικά)
• Aristoteles (1957). .Aristotelis Politica, Ed. D. Ross, Oxford: Clarendon Press.
• Aristotle (1959). Politics (Ed. H Rackham), London: Harvard University Press.
• Cass. Dio (=Cassius Dio, Historiae Romanae)
• Cassius Dio (1895). Historiae Romanae (Ed. U. P. Boissevain). Berlin: Weidmann.
• Cassius Dio (1955). Dio’s Roman History V (Ed. E. Cary ve H. B. Foster). Londra: Harvard University Press
• Diog. Laert. (=Diogenes Laertios, Vitae Philosophorum)
• Diogenes Laertius (1966). Vitae Philosophorum, Diogenis Laertii vitae philosophorum, vols.2 (Ed. H. S. Long). Oxford: Clarendon Press.
• Diogenes Laertios (2010). Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri (çev. C. Şentuna). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gai. Ruf. Dissert. (=Gaius Musonius Rufus, Dissertationum a Lucio digestarum reliquiae)
• Gaius Musonius Rufus (1947). Dissertationum a Lucio digestarum reliquiae: The Roman Socrates (Ed. C. E. Lutz). New Haven: Yale University Press
• Hdt. Hist. (=Herodotos, Historiae)
• Herodotos (1954). Historiae, Herodote Histoires vols. 9 (Ed. Ph. E. Legrand). Paris: Les Belles Lettres. Herod. Mim. (=Herodas, Mimiambi).
• Herodas (1971). Mimiambi (Ed. I.C. Cunningham). Oxford: Clarendon Press.
• Hom. Il. (=Homeros, Ilias)
• Homeros (1931). Ilias, Homeri Ilias, vols. 2-3 (Ed. T. W. Allen). Oxford: Clarendon Press.
• Homeros (2004). İlyada (çev. A. Erhat ve A. Kadir). İstanbul: Can Yayınları.
• Hom. Od. (=Homeros, Odysseiα)
• Homeros (1962). Odyssea, Homeri Odyssea (Ed. P. Mühll). Basel: Helbing et Lichtenhahn Verlag.
• Homeros (2003). Odysseia (çev. A. Erhat ve A. Kadir). İstanbul: Can Yayınları.
• Iambl. v.P. (=Iamblikhos, De vita Pythagorica)
• Iamblchus (1937), De vita Pythagorica, Iamblichi de vita Pythagorica liber (Ed. U. Klein). Leipzig: Teubner.
• Isokr. Antid. (=Isokrates, Antidosis)
• Isokrates (1942). Antidosis (orat. 15), Isocrate Discours vol. 3 (Ed. G. Mathieu). Paris: Les Belles Lettres.
• Ksen. Lak. Pol. (=Ksenophon, Lakedaimoniōn Politeia/Λακεδαιμονίων Πολιτεία).
• Ksenophon (1920). De republica Lacedaemoniorum, Xenophontis opera omnia vol. 5, (Ed. E. C. Marchant). Oxford: Clarendon Press.
• Lukian. Fug. (=Lukianos, Fugitivi)
• Lucianus (1936). Fugitivi, Lucian, vol. 5 (Ed. A. M. Harmon). Cambridge: Harvard University Press.
• Lukian. Somn. (=Lukianos, Somnium sive vita Luciani/περὶ τοῦ ἐνυπνίου ἤτοι βίος Λουκιανοῦ).
• Lucianus (1960). Lucian vol. III (Ed. A. M. Harmon, (The Loeb Classical Library in Eight volumes III). Cambridge-Massachusetts: Harvard University Press.
• Lukian VH. (=Lukianos, Verae Historiae)
• Lucianus (1972). Verae Historiae, Luciani opera vol. 1 (Ed. M.D Macleod). Oxford: Clarendon Press.
• Paus. (=Pausanias, Periegesis tes Hellados)
• Pausanias (1903). Graeciae descriptio, Pausaniae Graeciae descriptio vols.3 (Ed. F. Spiro). Leipzig: Teubner.
• Philostr. VS. (=Philostratos, vitae sophistarum/βίοι σοφιστῶν).
• Philostratus (1871). Vitae sophistarum, Flavii Philostrati Opera II (Ed. C. L. Kayser). Leipzig: Teubner
• Philostratus (1961). Philostratus and Eunapius, Lives of the Sophists (Ed. W. C. Wright). Cambridge 1961.
• Phot. Lex. (=Photios, Lexicon/Φωτίου τοῠ πατριάρχου λέξεων συναγωγή).
• Photius (1822). Lexicon (Ed. R. Porson). Cambridge: Cambridge University Press. Plat. Leg. (=Platon, Leges/Νομοί)
• Plato (1907). Leges, Platonis opera vol. 5 (Ed. J. Burnet). Oxford: Oxford University Press.
• Plato (1961). Laws (Ed. R. G. Bury). London: Harvard University Press. Plat. Lys. (=Platon, Lysis)
• Plato (1903). Lysis, Platonis opera, vol. 3. (Ed. J. Burnet). Oxford: Oxford University Press. Plat. Prot. (=Platon, Protagoras)
• Plato (1903). Protagoras, Platonis opera vol. 3 (Ed. J. Burnet). Oxford: Oxford University Press.
• Platon (2001). Protagoras (çev. N. Ş. Kösemihal). İstanbul: Sosyal Yayınları. Plat. Resp. (=Platon, De re publica/πολιτεία)
• Plato(1902). Respublica, Platonis opera vol. 4 (Ed. J. Burnet). Oxford: Oxford University Press.
• Platon (1992). Devlet (çev. S. Eyüpoğlu ve M. A. Cimcoz). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Platon (2007). Devlet (çev. H. Demirhan). Ankara: Palme Yayınevi. Plat. Tim. (=Platon, Timaios)
• Plato (1902). Timaeus, Platonis opera vol. 4 (Ed. J. Burnet). Oxford: Oxford University Press.
• Plato (1925). Plato in Twelve Volumes, vol. 9 (Ed. W. R. M. Lamb). Cambridge ve London: Harvard University Press. Plut. Amat. (=Plutarkhos, Amatorius)
• Plutarchos (1938). Amatorius (748e-771e), Plutarchi moralia, vol. 4 (Ed. C. Hubert). Leipzig: Teubner. Plut. Mor. (=Plutarkhos, Moralia/Ἐθικά)
• Plutarchos (1928). Moralia (Conjugalia praecepta 138a-146a) vol. 2. (Ed. F.C. Babbitt). Cambridge: Harvard University Press. Poll. Onom. (=Pollux, Onomasticon Libri/Ὀνομαστικόν)
• Pollux (1967). Pollucis Pollucis Onomasticon Libri I-X (Ed. E. Bethe). Stuttgart: Teubner. Sen. Dial. (=Seneca, Dialogi)
• Seneca (1977). Annaeus Seneca iunior. Dialogi, L. Annaei Senecae Dialogorum Libri Duodecim (Ed. L. D. Reynolds). Oxford: Clarendon Press. Soph. Ai. (=Sophokles, Aias)
• Sophocles (1958). Ajax, Sophocles vol. 2 (Ed. A. Dain ve P. Mazon). Paris: Les Belles Lettres. Suda (=Suda/Suidas Lexicon/Λεξικόν)
• (1928-1935). Lexicon, Suidae Lexicon (Ed. A. Adler). Leipzig: Teubner. Suet. Ves. (=Suetonius, De Vitea Caesarum)
• C. Suetonius Tranquillus (1908). De Vita Caesarum, C. Suetoni Tranquilli Opera. vol. 1 (Ed. M. Ihm). Leipzig: Teubner.
• Ada, S. (2021). Eğitim Felsefesi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Akar, B. (2022). Sokratik Paideia ve Atinalı Gelenekçiler (Ed. M. Günay), Antik Çağdan Günümüze Eğitim Felsefesi Tartışmaları. Ankara: Sentez Yayınları, 81-95.
• Akgün Kaya, E. (2023). Antik Yunan Edebî Eserlerinde Toplumsal Cinsiyet Rolleri: Kadınlık Kimliği ve İdeal Kadın İmgesi. MJH, XIII, 27-42.
• Akgün Kaya, E. (2022). II. Sofistik Dönem, Philostratos, Bioi Sophistōn (Sofistlerin Yaşamı): Klazomenailı Sofist Skopelianos. Sofist, 4, 113-133.
• Akgün Kaya, E. (2021). Eskiçağ Yunan Felsefesinde Kadın Filozoflar: Takip ettikleri Felsefe Okulları ve Sosyal Konumları. (Eds. N. E. Akyürek Şahin, F. Onur & M. E. Yıldız). Akron 19: Eskiçağ Yazıları 15. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları, 115-160.
• Akgün Kaya, E. (2016a). Anadolu’da II. Sofistik Dönem: Sofist, Retor ve Filozofların Kamusal Alandaki Etkinlikleri (Doktora Tezi). Antalya: Akdeniz Üniversitesi.
• Akgün Kaya, E. (2016b). Roma İmparatorluk Dönemi nde Anadolu daki Sofistlerin-Retorların Sınıfsal Özellikleri ve Toplumsal Yaşamdaki Etkileri. Cedrus, IV, 261-285.
• Akgün Kaya, E. (2015). Filozof (Φιλόσοφος), Sofist (Σοφιστής), Retor (Ῥήτωρ): II. Sofistik Dönem’de Sınıflandırma Problemi. MJH, V (2), 1-15.
• Anagnostopoulos, G. ve Santas, G. (2018). Democracy, Justice, and Equality in Ancient Greece: Historical and Philosophical Perspectives. Cham: Springer.
• Avotins, I. (1975). The Holders of the Chairs of Rhetoric at Athens. HSPh, 79, 313–324.
• Aydın, H. (2008). Sokrates in Felsefesi Işığında Sokratik Yönteme Analitik Bir Yaklaşım. Bilim, Eğitim ve Düşünce Dergisi, 4 (16), 1–8.
• Aytaç, K. (1972). Avrupa Eğitimi Tarihi: Antik Çağdan 19. Yüzyılın Sonuna Kadar. Ankara.: Doğu-Batı.
• Bilgiç, E. (2014). Epigrafik Veriler Işığında Antikçağ Anadolusu’nda Eğitim. Cedrus, II, 323-338.
• Blanck, H. (1999). Eski Yunan ve Roma’da Yaşam (çev.: İ. Tanrıkut). İstanbul: Arion Yayınevi.
• Blanck, H. (2000). Antikçağda Kitap (çev.: Z. A. Yılmazer). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Bowersock, G. W. (1965). Augustus and the Greek World. Oxford: Clarendon Press.
• Bowersock, G. W. (1969). Greek Sophists in the Roman Empire. Oxford: Clarendon Press.
• Carey, C. (2017). Democracy in Classical Athens, Second Edition, London, Oxford: Bloomsbury.
• Chaniotis, A. (2004). Epigraphic Evidence for the Philosopher Alexander of Aphrodisias. BICS, 40, 78–81.
• Christesen, P. (2012). Athletics and Social Order in Sparta in the Classical Period. Classical Antiquity, 3 (2), 193-255.
• Christesen, P. (2014), Sport and Society in Sparta, Epic (Eds. P. Christesen & D. G. Kyle), A Companion to Sport and Spectacle in Greek and Roman Antiquity. Chichester: Blackwell, 146-158.
• Christes, J. (2004). Education (Eds. H. Cancik & H. Schneider), Brill’s New Pauly: Encyclopaedia of the Ancient World, Cyr-Epy. Leiden and Boston: Brill, 815–25.
• Çelebi, B. (2021). Eskiçağ’da Kadın: Toprak Altındaki Kadının Sessiz Çığlığı. İstanbul: Urzeni Yayınevi.
• Çelgin, G. (2011). Eski Yunanca-Türkçe Sözlük. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Çığır Dikyol, D. (2016). Antik Yunan’dan Bir Eğitim Modeli: Sparta, MJH, VI (2), 189-207.
• Davidson, T. (2008). Greklerde Eğitim Düşüncesi (çev. A. Aydoğan). İstanbul: Say Yayınları.
• Deslauriers, M. (2012). Women, Education, and Philosophy (Ed. S. L. James & S. Dillon). A Companion to Women in the Ancient World. Oxford: Blackwell, 343-353.
• Dewey, J. (1938). Experience and Education. New York: Macmillan Company.
• Dürüşken, Ç. (2001). Antik Çağda Doğan Bir Eğitim Sistemi: Rhetorica, Roma’da Rhetorica Eğitimi. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat.
• Erkızan, H. N. (2012). Aristoteles Yazıları, Etik ve Politika Üzerine. Ankara: Sentez Yayınları.
• Festugiere, A. J. (1956). Epicurus and His Gods (çev. C. W. Chilton). Cambridge and Massachusetts: Harvard University Press.
• Forbes, C. A. (1945). Expanded Uses of the Greek Gymnasium. Classical Philology, XL (1), 32-42.
• Forsdyke, S. (2005). Exile, Ostracism, and Democracy: The Politics of Expulsion in Ancient Greece. Princeton and Oxford: Princeton University Press.
• Gleason, M. (1995). Making Men: Sophists and Self-Representation in Ancient Rome. Princeton: Princeton University Press.
• Griffith, M. (2015). The Earliest Greek Systems of Education (Ed. W. M. Bloomer). A Companion to Ancient Education. Chichester: Blackwell, 26-60.
• Günay, M. (2022). Eğitim Felsefesinin Problemleri (Ed. M. Günay). Antik Çağdan Günümüze Eğitim Felsefesi Tartışmaları. Ankara: Sentez Yayınları, 23-35.
• Hahn, J. (1989). Der Philosoph und die Gesellschaft: Selbstverständnis, Öffentliches Auftretenund Populäre Erwartungen in der Hohen Kaiserzeit. Stuttgar: F. Steiner Verlag Wiesbaden Publisher.
• Hawley, R.(1994). The Problem of Women Philosophers in Ancient Greece (Eds. L. J. Archer, S. Fischler & M. Wyke). Women in Ancient Societies: An Illusion of the Night. London: Macmillan, 70-87.
• Hesk, J. (2000). Deception and Democracy in Classical Athens. Cambridge: Cambridge University Press.
• Jaeger, W. (1946). Paideia: the Ideals of Greek Culture, Vol. I: Archaic Greece the Mind of Athens (çev. G. Highet). Oxford: Basil Blackwell.
• Jaeger, W. (1947). Paideia: the Ideals of Greek Culture, Vol. II: In Search of the Divine Centre (çev. G. Highet). Basil Oxford.
• Jaeger, W. (1986), Paideia: the Ideals of Greek Culture, Vol. III: The Conflict of Cultural Ideals in the Age of Plato (çev. G. Highet). Oxford: Basil Oxford.
• Jones, A. H. M. (1998). The Greek City from Alexander to Justinian. Oxford: Clarendon Press.
• Kalaycı, N. (2015). Daimon’dan Eudaimonia’ya: Aristoteles’te Mutluluk. Cogito, 77, 257–275.
• Kennell, N. M. (1995). The Gymnasium of Virtue: Education and Culture in Ancient Sparta. Chapel Hill and London: University of North Carolina Press.
• Kyle, D. G. (2014). Greek Female Sport Rites, Running, and Racing (Eds. P. Christesen & D. G. Kyle). A Companion to Sport and Spectacle in Greek and Roman Antiquity. Chichester: Blackwell, 258-275.
• Külahlı, N. (2022). Antik Yunan Eğitiminde Kadın. İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Macleod, R. (2006). İskenderiye Kütüphanesi: Antik Dünya’nın Öğrenim Merkezi (çev. E. Böke). Ankara: Dost Yayınları.
• Marrou, H. I. (1964). A. History of Education in Antiquity (trans. G. Lamb). New York: The New American Library.
• Nijf, O. (2004). Athletics and Paideia: Festivals and Physical Education in the World of the Second Sophistic (Ed. B. E. Borg). Paideia: The World of the Second Sophistic. Berlin and New York: Walter de Gruyter, 203-227.
• Noddings, N. (2020). Eğitim Felsefesi (çev. R. Çelik). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Oehler, J. (1912). Gymnasium (Eds. G. Wissowa & W. Kroll). Paulys Real-Encyclopedie der Classischen Altertums Wissenschaften VII, 2. Stutgart: J. B. Metzlersche Buchhandlung, 2004-2026.
• Oliver, J. H. (1983). The Civic Tradition and Roman Athens. Baltimore and London: Hopkins University Press.
• Önal, M. (2006). Sokrates’e Göre Erdem ve Erdem Eğitimi. Felsefe Dünyası, 44, 133–145.
• Özlem Aytaçlar, P. (2005). Yazıtlar ve Antik Kaynaklar Işığında Batı Anadolu’da Entelektüeller. İstanbul: Ege Yayınları.
• Perry, T. P. J. (2014). Sport in the Early Iron Age and Homeric Epic (Eds. P. Christesen & D. G. Kyle). A Companion to Sport and Spectacle in Greek and Roman Antiquity. Chichester: Blackwell, 53-67.
• Petermandl, W (2014). Growing up with Greek Sport: Education and Athletics (Eds. P. Christesen & D. G. Kyle). A Companion to Sport and Spectacle in Greek and Roman Antiquity. Chichester: Blackwell, 236-245.
• Puech, B. (2002). Orateurs et Sophistes Grecs Dans Les Inscriptions D’époque Impériale. Paris: Librairie Philosophique Vrin.
• Powell, A. (2015). Spartan Education (Ed. W. Martin Bloomer). A Companion to Ancient Education. Malden and Oxford: Blackwell, 90-111.
• Robb, K. (1994). Literacy and Paideia in Ancient Greece. Oxford: Oxford University Press.
• Robinson, E. W. (2007). The Sophists and Democracy Beyond Athens. Rhetorica XXV(1), 109–122.
• Steen, J. (2008). Verse and Virtuosity: The Adaptation of Latin Rhetoric in Old English Poetry. Toronto: Toronto University Press.
• Scholz, P.& Kah, D. (2004). Das Hellenistische Gymnasion. De Gruyter: Akademie Verlag.
• Şahin, Ç. (2019). Eğitim ve Temel Felsefe Akımları (Ed. R. Y. Kıncal). Eğitim Felsefesi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 43-71.
• Tağman, S. E. (2019). Presokratiklerin Bilim Anlayışı Üzerine Çağdaş Bilim Felsefesi Bağlamında Bir İnceleme. FLSF, 28, 305-318.
• Wolfsdorf, D. (2015). Sophistic Method and Practice (Ed. W. M. Bloomer). A Companion to Ancient Education. Chichester, 63-76
• Wolt, D. (2022). Phronêsis and Kalokagathia in Eudemian Ethics VIII.3. Journal of the History of Philosophy, 60(1), 1–23.
• Yaraş, A. (1997). Antik Çağın En Önemli Eğitim Kurumu: Gymnasionlar. Türk Arkeoloji Dergisi XXXI, 237-253.
• Yazgan, A. D. (2019). Felsefe İle İlgili Temel Kavramlar (Ed. R. Y. Kıncal). Eğitim Felsefesi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık,1-41.
• Yegül, F. K. (1992). Baths and Bathing in Classical Antiquity. Cambridge: Architectural History Foundation.
• Yıldız, N. (2003), Kalıntılar ve Edebi Kaynaklar Işığında Antikçağ Kütüphaneleri, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Yılmaz, M. (2022). Eğitim İçin Felsefenin Gerekliliği Üzerine (Ed. M. Günay). Antik Çağdan Günümüze Eğitim Felsefesi Tartışmaları. Ankara: Sentez Yayınları, 9-21.
• Yunis, H. (1996). Taming Democracy: Models of Political Rhetoric in Classical Athens. Ithaca and London: Cornell University Press.