DSÖ’nün COVID-19 ile ilgili yayınlarının Türkçe çevirileri: çeviri etiği bağlamında bir değerlendirme

Yıl 2023, Sayı: 37, 1413 - 1431, 21.12.2023

A. Zeynep Oral , Ceylan Yıldırım Yaşar

https://doi.org/10.29000/rumelide.1406031

Öz

Bu çalışma, DSÖ’nün COVID-19 ile ilgili yayınlarının İstanbul Üniversitesi “COVID-19 Bilgi Seferberliği Projesi” kapsamında yapılan Türkçe çevirilerine odaklanmaktadır. Çalışmanın amacı, proje kapsamında yapılan COVID-19 çevirilerini çeviri etiği bağlamında inceleyerek çeviride etik olgusuna dikkat çekmek ve çeviriye bakışı temel alan bir etik model üzerinde düşünülmesini önermektir. Çalışmada, COVID-19 yayınlarının çevirileri betimleyici bir yaklaşımla incelenerek, çeviri etiği söylemleri çerçevesinde bir değerlendirme yapılmıştır. Kaynak metnin türü, amacı, hedef kitlesi, erek kültürdeki işlevi göz önünde bulundurularak, Chesterman tarafından ortaya konan “iletişime dayalı etik model” ile “norma dayalı etik model” çalışmadaki değerlendirmede ön planda tutulmuştur. Yapılan inceleme neticesinde, proje kapsamında çevrilen dört DSÖ yayınının COVID-19 ile ilgili bilgilendirici metinler olduğu, yayınlardan birinin sağlık çalışanlarına, diğer üçünün ise geniş kitleye hitap ettiği görülmüştür. Çeviriler “iletişime dayalı etik model” ile “norma dayalı etik model” kapsamında değerlendirildiğinde, sağlık çalışanlarını bilgilendiren COVID-19 yayınının çevirisinde yabancı terimlerin kullanılması hedef kitle için sorun teşkil etmezken halka hitap eden diğer üç COVID-19 yayınının çevirisinde yabancı terimlerin kullanımının hedef kitle için açıklık ve anlaşılırlık açısından sorun teşkil edebileceğini söylemek mümkündür. Ayrıca, kaynak metinde tekrarlayan ifadelerin çeviride bazen farklı çevrilmesi, projede ortak çeviri kararlarının benimsenip benimsenmediğiyle ilgili bir sorgulamaya neden olmuştur. Ek olarak, çeviride ilgili kararların alınma gerekçelerine ilişkin açıklama, önsöz vb. bir bilgilendirmeye yer verilmemiştir. Sonuç olarak, üst dil ve teknik terimler içeren bu tür bilgilendirici metinlerdeki söylemin oluşturulmasında alan uzmanları, dilbilimciler ve çeviribilimcilerin eşgüdümlü sürece dâhil olması açıklık, doğruluk, erişilebilirlik, normlara uygunluk vb. değerler açısından bazı etik sorunların çözümüne katkı sunabilir.

Anahtar Kelimeler

çeviribilim, çeviri etiği, Chesterman, çeviri etiği modelleri, COVID-19 çevirileri

Kaynakça

• Arslan, S. (2016). Çeviri Etkinliğinde Çeviri Etiğinin Önemi ve Etik Sorunların Felsefe Temelinde Yeniden Değerlendirilmesi. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, 2 (3), ss. 211-225.
• Arslan, S. (2017). Etiğin Çeviri Alanındaki Yeri ve Önemi. (Doktora Tezi), Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Chesterman, A. (2001). Proposal for a Hieronymic Oath, The Translator, 7 (2), ss. 139-154.
• Chesterman, A. (1997). Memes of Translation. Amsterdam: John Benjamins.
• Even-Zohar, I. (1990). Polysystem Studies. Durham: Duke Universty Press.
• Foisson, A. ve Laurent, J.P. (1981). Les Nouvelles Lectures. Linguistique et Pratiques textuelles. Bruxelles, Paris: De Boeck-Duculot.
• Gile, D. (2004). Traduction – la comprendre, l’apprendre. Paris: PUF.
• Gouanvic, Jean-M. (2001). Ethos, Ethics and Translation – Toward a Community of Destinies. The Translator, 7 (2), ss. 203-212.
• Hermans, T. (1999). Translation in systems. Londres: St Jerome Publishing.
• İçöz, N. (2012). Considering Ethics in Translation. Electronic Journal of Vocational Colleges, 2(2). ss.131-134.
• Jacquemond, R. (1992).Translation and Cultural Hegemony: The Case of French-Arabic Translation, in L. Venuti ed., Rethinking Translation, London: Routledge, 139-158.
• Lavault-Oléon ve Allignol, C. (2014). La notion d’acceptabilité en traduction professionnelle : où placer le curseur ? ILCEA, Revue de l’Institut des langues et cultures d’Europe, Amérique, Afrique, Asie et Australie, (19).
• Özlem, D. (2004). Etik – Ahlak Felsefesi, İstanbul: İnkılâp.
• Parlak, B. (2008). Norm ve Değer İlişkisi Bağlamında Çeviri Etiği. Çeviri ve Çevirmenliğin Etik Sorunları başlıklı Çeviri Etiği Toplantısı Bildiri Kitabı içinde, İstanbul Üniversitesi Yayınları, ss. 121-132.
• Popoviç, A. (1970). The Concept ‘Shift of Expression’ in Translation Analysis. The Nature of Translation: Essays on the Theory and Practice of Literary Translation, ed. James S. Holmes, Mouton: Slovak Academy of Sciences, ss.78-91.
• Pym, A. (1997). Pour une éthique du traducteur. Artois & Ottawa: Artois
• Pym, A. (2001). Introduction: The Return to Ethics in Translation Studies. The Translator, 7(2), ss. 129-38.
• Reiss, K. (1971). La Critique des traductions: ses possibilités et ses limites. (çev. Boquet, C 2002), Lile: Artois Presses Université.
• Reiss, K. ve Vermeer, H.J. (1984). Groundwork for a General Theory of Translation. Niemeyer: Tubergen.
• Spivak, G.C. (2003). Death of a Discipline. New York: Columbia U. P.
• Tellioğlu, B. (2018). Bir Çeviri Etiği Dersine Doğru. RumeliDE Journal of Language and Literature Studies, (4), ss. 254-265.
• Toury, G. (1995). Descriptive Translation Studies and Beyond. Amsterdam: John Benjamins.
• Venuti, L. (1998). The Scandals of Translation: Towards an Ethics of Difference. London: New York, Routledge.
• Vuraler, G. (2016). Okur Beklentisini Gözeten ve Metne Sadakatini Koruyan Mesnevi Çevirilerinin Karşılaştırmalı İncelemesi. Sûfî Araştırmaları, 7 (14), ss. 55-70.
• WHO (Mart 2020a). The COVID-19 Risk Communication Package For Healthcare Facilities, https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/331140/COVID-19-022020.pdf?sequence=1&isAllowed=y, Erişim tarihi: 22.02.2022
• DSÖ (Mart 2020a). COVID-19 Sağlık Kuruluşları İçin Risk İletişim Paketi, Çeviri: İ. Ü. COVID-19 Bilgi Seferberliği Projesi (Mart – Nisan 2020), https://cdn.istanbul.edu.tr/FileHandler2.ashx?f=dso-saglik-kuruluslari-icin-risk-iletisimi.pdf, Erişim tarihi: 22.02.2022.
• WHO (Ocak 2020b). Risk communication and community engagement readiness and initial response for novel coronaviruses (nCoV). https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/330377/WHO-2019-nCoV-RCCE-v2020.1-eng.pdf, Erişim tarihi: 19.02.2022.
• DSÖ (Ocak 2020b). 2019 Tipi Yeni Koronavirüse Karşı (2019-Ncov) Risk İletişimi ve Toplum Katılımı (Rcce) Hazırlığı ve Müdahalesi, Çeviri: İ. Ü. COVID-19 Bilgi Seferberliği Projesi (Mart – Nisan 2020), https://cdn.istanbul.edu.tr/FileHandler2.ashx?f=dso-risk-iletisimi.pdf, Erişim tarihi: 19.02.2022.
• WHO (Mart 2020c). Getting your workplace ready for COVID-19. https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/getting-workplace-ready-for-covid-19.pdf, Erişim tarihi: 19.02.2022.
• DSÖ (Mart 2020c). İş yerinizi COVID-19'a hazırlıklı hale getirmek, Çeviri: İ. Ü. COVID-19 Bilgi Seferberliği Projesi (Mart – Nisan 2020), https://cdn.istanbul.edu.tr/FileHandler2.ashx?f=dso-isyerini-covid%27e-hazirlamak.pdf, Erişim tarihi: 20.02.2022.
• WHO (Mart 2020d). Mental health and psychosocial considerations during the COVID-19 outbreak, https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/mental-health-considerations.pdf, Erişim tarihi: 20.02.2022
• DSÖ (Mart 2020d). COVID-19 Salgını Sırasında Ruh Sağlığı ve Psikososyal Konular, Çeviri: İ. Ü. COVID-19 Bilgi Seferberliği Projesi (Mart – Nisan 2020), https://cdn.istanbul.edu.tr/FileHandler2.ashx?f=dso-ruh-sagligi-onerileri.pdf, Erişim tarihi: 21.02.2022