Türkçe-Türk İşaret Dili görsel-işitsel çeviride metafor çeviri stratejileri

Yıl 2023, Sayı: 37, 1447 - 1459, 21.12.2023

Özgür Şen Bartan , Ufuk Çelebioğlu

https://doi.org/10.29000/rumelide.1406077

Öz

Metafor çevremizdeki dünyayı açıklamak için bir araç olarak kullanılmaktadır. Son yıllarda yapılan çalışmalar metaforun söylem üzerindeki etkisine odaklanarak öneminin altını çizmektedir. (Kövecses, 2009, 2010; Steen, 2008). Alanyazında sözlü dillerin çevirisinde yapılan çalışmalar mevcutken sözlü dillerden işaret dillerine yapılan çevirilerde metafor çevirisi nadiren incelenen bir konu olmuştur. Türk İşaret Dili’nde (TİD) metafor kullanımı sıklıkla yer almaktadır ve işaret dilinde metafor kullanımının sözlü dillerden farklılıklar barındırdığı bilinmektedir. Bu çalışmada Türkçe’den TİD’e görsel-işitsel çevirilerde kullanılan metafor çeviri stratejilerine odaklanılmaktadır. Çalışmada şu soruların yanıtları aranmaktadır: 1)Türkçe-TİD görsel-işitsel çevirilerde hangi metafor çeviri stratejileri kullanılmaktadır? 2) Dizi, haber ve söyleşi programı gibi farklı görsel-işitsel ürünler kullanılan metafor çeviri stratejilerini etkilemekte midir? 200 dakikadan oluşan iki dilli görsel-işitsel çeviri derleminde çeşitli medya kanallarından seçilen ve TİD çevirisi yapılmış üç dizi, dört haber metni ve üç söyleşi programı yer almaktadır. İkidilli oluşturulan derlemin işaretlenmesinde işaret dili analizleri için kullanılan işaretlerin ve el dışı hareketlerin de kodlanmasına olanak sağlayan ELAN 4.9.4 derlem işaretleme aracı kullanılmıştır. Çalışmanın derlemindeki kaynak metin dikkate alınarak 133 metaforun kullanıldığı görülmüştür. 133 metaforun çevirilerinde genellikle (%43.75) kaynak dildeki imgenin oluşturulduğu stratejinin kullanıldığı belirlenmiştir. Bir başka deyişle, genellikle, kaynak metindeki metaforlar Türkçenin etkisinde kalarak TİD’e aktarılmıştır. Kullanılan diğer stratejiler ve TİD farklılıkları çalışmanın bulguları çerçevesinde tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk İşaret Dili çevirisi, görsel-işitsel çeviri, metafor çevirisi, çeviri stratejileri, medya erişilebilirliği

Kaynakça

• Alvarez, A. (1993). On translating metaphor. Meta(38)3 479-490. https://doi.org/10.7202/001879ar
• Bazzi, S. (2014). Foreign metaphors and Arabic translation: An empirical study in journalistic translation practice. Journal of Language and Politics(13)1, https://doi.org/10.1075/jlp.13.1.06baz
• Božović, P. (2022). How are metaphors rendered in legal translation? A corpus-based study of the European Court of Human Rights judgments. JoSTrans: The Journal of Specialised Translation, 38, 277–297.
• Božović, P. (2023). How should metaphors be rendered in audiovisual translation? An empirical study of preferences and attitudes of end-users, Translation and Interpreting Studies, Online first, https://doi.org/10.1075/tis.20121.boz
• Cohen, A.,& Meir, I. (2014). Figurative interpretation of dependent and autonomous elements: the view from sign language.In Proceedings of the High Desert Linguistic Conference, Albuquerque, N M.
• Croft, W. (2003). The role of domains in the interpretation of metaphors and metonymies, In R. Dirvenand R. Pörings (eds.), Metaphor and metonymy in comparison and contrast (pp. 161-206). New York, NY: Mouton de Gruyter.
• Dickins, J. (2005). “Two Models for Metaphor Translation.” Target 17(2), 227-273.
• Dikyuva, H.,Makaroğlu, B. ve Arık, E. (2015). Türk işaret dili dilbilgisi kitabı. Ankara: Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Yayınları.
• Doğan, C. (2021). Televizyon Haber Bültenlerindeki İşaret Dili Çeviri Hizmetine Yönelik Sağır Topluluğun Tutum Ve Beklentileri . Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi, 2021 (30) , 18-60 . DOI: 10.37599/ceviri.899155.
• Kövecses, Z. (2009). The effect of context on the use of metaphor in discourse. Ibérica, 17(Spring), 11–23.
• Kövecses, Z. (2010). A new look at metaphorical creativity in cognitive linguistics. Cognitive Linguistics, 21(4), 663–697.
• Makaroğlu, B. (2022). Türk İşaret Dili Öğretiminde İkinci Dilin (D2) Ötesinde İkinci Modalitenin (M2) Göz Ardı Edilmesi . Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 39 (2) , 593-614 . DOI: 10.32600/huefd.1020403
• Manusuka, Y. S. (2018). Analyzing Translation of Metaphor: A Case Study, Studies in Linguistics and Literature, 2 (1).
• Marschark, M. (2005). Metaphors in Sign Language and Sign Language Users: A Window Into
• Relations of Language and Thought. In Herbert L. Colston, Albert N. Katz (eds.), Figurative Language Comprehension, (pp. 161-206). New York, NY: Routledge. ISBN: 9781410611628
• Meir, I.(2010). Iconicty and metaphor: Constraints on metaphorical use of iconic forms. Language, 86, 865-896.
• Newmark, P. (1988). A Textbook of translation [Online]. New York: PrenticeHall.
• Okyayuz, A. Ş. (2019). Görsel-işitsel çeviride yenilikçi araştırma alanlarına örnekler ve Türkiye’de
• araştırma boşluklarına bir bakış. Language and Literature, 14(3), 1395-1415.
• Pedersen, J. (2017). How metaphors are rendered in subtitles. Target 29(3), 416-439.
• Serrano, O. J. (2011). Back stage conditions and Interpreter’s performance in live television interpreting: quality, visibility and exposure. The Interpreters’ Newsletter Special Issue on Television Interpreting 16, 115-136.
• Schäffner, C. and Shuttleworth, M. (2013). Metaphor in Translation: Possibilities for Process Research. Target 25(1), 93-106.
• Şen Bartan, Ö. , Aral, M. & Karabulut, Ş. (2021). Sign language court interpreters in Turkey: Professionalization and impartiality. transLogos Translation Studies Journal, 4 (1), 26-56 . DOI: 10.29228/transLogos.30.
• Şen Bartan, Ö., Çelebioğlu, U., Yazıcı, M., ve Önal, E. (2023). Türkiye’ de Türk İşaret Dili mahkeme tercümanlığı hizmeti almış sağır bireylerin aldıkları çeviri hizmetine yönelik görüşleri. Söylem Filoloji Dergisi, (Çeviribilim Özel Sayısı), 514-534.
• Steen, G. (2008).The paradox of metaphor:Why we need a three-dimensional model of metaphor. Metaphor and Symbol, 23(4), 213–241.
• Taub, F. S. (2004). Language from the body: Iconicity and metaphor in American Sign Language, NY: Cambridge University Press.
• Wittenburg, P.,Brugman, H., Russel, A., Klassmann, A., & Sloetjes, H. (2006). ELAN: A professional frame work for multimodality research. In 5th International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC 2006)(pp. 1556-1559). http://www.lrec-conf.org/proceedings/lrec2006/pdf/153_pdf.
• Resmi Gazete, 11 Ekim 2019, Sayı:30915 Radyo ve Televizyon Üst Kurulu tarafından yayınlanan “Sağırların, İşitme ve Görme Engellilerin Yayın Hizmetlerine Erişiminin İyileştirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik”