Uzak Coğrafyaların Yakın Hikâyesi: Abdulhaluk Uygur ve Hamdi Giraybay'ın Şiirlerinde Birlik

Yıl 2024, Sayı: 38, 738 - 747, 21.02.2024

Emine Güven

https://doi.org/10.29000/rumelide.1417040

Öz

Bilinen tarihî, etnik ve dinî bağlardan dolayı Türkiye, Kırım ve Doğu Türkistan sürekli bir etkileşim hâlinde olmuş; bu etkileşim, bahsi geçen coğrafyaları fikrî, siyasi ve edebî yönlerden besleyerek aralarındaki bağı yüzyıllar boyu canlı tutmuştur. XVIII. yüzyılda Doğu Türkistan’ın Çin işgaline uğraması ve XVIII. yüzyılda Kırım'ın Rus egemenliğine geçmesi neticesinde Türkiye, Kırım ve Doğu Türkistan arasındaki bağlar da gittikçe zayıflamıştır. Özellikle Kırım ve Doğu Türkistan'ın yaşam seyri farklılaşmış, siyasi değişim, kültürel ayrılıkları beraberinde getirmiştir. XX. yüzyılın başında ise aralarındaki dört bin kilometrelik mesafeye ve araya giren zamana bakılmaksızın iki ayrı coğrafyada iki genç şair, aynı ülkü için benzer eserleri kaleme almışlardır. Bu çalışmada, Uygur şair Abdulhaluk Uygur'un “Uyan” ve Kırım Tatar şair Hamdi Giraybay'ın "Ant Etkenmen Aytaman” şiirleri karşılaştırmalı edebiyat bilimi çerçevesinde ele alınıp incelenmiştir. İki genç şairin yaşamları gibi edebî fikirleri, eserleri, ideolojileri de benzerlik gösterir. Bu nedenle şairlerin şiirleri kullanılan motifler, konu, tesir ve biyografik paralellik hususlarıyla birlikte değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hamdi Giraybay, Abdulhaluk Uygur, Şiir, Karşılaştırma

Kaynakça

• Ahundov, N. (1987). Azerbaycan Sovet Edebiyyatı Haricde, Bakü: Yazıcı.
• Aksan, D. (1990). Her Yönüyle Dil-Ana Çizgileriyle Dilbilimi. Ankara: TDK Yayınları, 77.
• Aktulum, K. (1999). Metinlerarası İlişkiler, Ankara: Öteki Yayınevi.
• Aliyeva, M. (2002). Abdulhaluk Uygur'un Çağdaş Uygur Edebiyatındaki Yeri ve Önemi, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Language: Turkish.
• Aytaç, G. (2010). Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi, İstanbul: Say Yayınları.
• Baran, L. (2007). “Çağdaş Uygur Edebiyatının Oluşması ve Gelişmesi”, Bilig : Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi ( 42 ), pp.191-211
• Baytekin, B. (2006). Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi, Ankara: Sakarya Kitap evi.
• Caferoğlu, A. (2015). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• Devlet, N. (1990). İsmail Bey Gaspıralı, Ankara: Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Eliot, T. S. (2007). Edebiyat Üzerine Düşünceler, İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Ergin, M. (2008). Orhun Abideleri, İstanbul.
• Giraybay, H. (1994). “Yaş Tatarlarğa”, Bucureşti.
• Giraybay, H. (1997). Şiirler, Simferopol: Tavriya Neş.,
• Işıktaş Sava, Işılay (2013). 20. Yüzyıl Kırım Tatar Şiirinde Ant Etme Motifi, Acta Turcıca, Yıl V, Sayı 2, Temmuz 2013 “Kültürümüzde Yemin”, Editörler: Emine Gürsoy Naskali, Hilal Oytun Altun.
• İnayet, A. (1998). Çağdaş Uygur Şiiri, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, II, ss. 193-239.
• Kafesoğlu, İ. (1995). Türk Millî Kültürü, İstanbul Boğaziçi Yayınları.
• Kefeli, E. (2000). Karşılaştırmalı Edebiyat İncelemeleri, İstanbul: Kitapevi Yayınları.
• Kırımer, C. S. (1935). "Hamdi Giray'm Hayatı", Kırım Şiirleri, Romanya/ Pazarcık , s. 6-14.
• Necip, E. N. (1968). Uygursko-Ruskiy Slovar.
• Şahin, E. (2006). Neden mi Karşılaştırmalı Edebiyat?, KİBATEK XIII. Edebiyat Sempozyumu Bildiri Kitabı, Adana-Antakya, 13-19 Kasım, 107-113.
• Uygur, E. (2005). Sosyalist Realizm Kavramının Ortaya Çıkış Süreci, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi-Turkish Journal of Social Research, yıl 9, sayı 1-2, 23-30 Nisan-Ağustos.
• Öztürk, A. O.(haz.) (1998). Karşılaştırmalı Edebiyat Araştırmaları, Konya.
• Van, T. (1943). Mukayeseli Edebiyat, Çev. Yusuf Şerif Kılıçel, Ankara: Maarif Vekâleti
• Yüksel, Z. (2012). Kırım Tatar Şairi Hamdi Giraybay, Ankara: Grafiker Yay.,
• https://emelvakfi.org/emeldergisi/hamdi-giraybayin-son-siirimunasebetiyle/ (ErişimTarihi: 30.10.2023).