Nabizade Nazım’ın Sevda adlı hikâyesinde Beşir Fuad etkisi

Yıl 2024, Sayı: 38, 390 - 398, 21.02.2024

Esra Sazyek , Eminegül Sever

https://doi.org/10.29000/rumelide.1428816

Öz

Türk edebiyatını ve düşünce dünyasını pozitivizm ve natüralizmle tanıştıran Beşir Fuad, kaleme aldığı eleştirel Victor Hugo biyografisinde romantizmin gözyaşına ve hayale dayanan süslü üslûbu yerine gözlem ve deneyi esas alan gerçekçi bir edebiyatı savunur. Başta Menemenlizâde Mehmet Tahir ve Namık Kemal olmak üzere çağdaşlarının tepkisini çeken bu düşünceler, edebiyatın yön değiştirmesine zemin hazırlayan “hayaliyûn-hakikiyûn” tartışmasını başlatır. Şiir ve romanın hakikati ifade ettiği ölçüde değerli olduğunu, bu nedenle duygu ve hayalden arındırılması gerektiğini verdiği örneklerle anlatmaya çalışan Beşir Fuad’ın pozitivist bir tavırla bilimi edebiyata uygulama çabası, yaşadığı dönemde büyük tepki toplasa da sonradan birçok edebiyatçıyı etkisi altına alır. Onun bu yöndeki düşüncelerinden etkilenen yazarlardan biri de Nabizade Nazım’dır. Nabizade Nazım’ın, Beşir Fuad’ın natüralist görüşlerinin izinden gitmeye başlayışının ilk dikkat çekici ürünü, Manzara dergisinde yayımlanan “Elektrikiyetin Sevdaya Tatbiki” (1887) başlıklı bir makaledir. Özellikle pozitivist tutumunu aşk ile ilintilendirerek işlemesi açısından konumuzla doğrudan bağlantılı olan bu makale, Sevda’nın habercisi gibidir. Bununla birlikte anılan makale ve hikâyesinin arasına Karabibik (1891) adlı romanı girer. Nabizade, natüralist anlayışı, ölümüne dek yazdığı bütün hikâyelerinde sürdürür. Onun, edebî metin ve bilim arasında kurduğu ilişkiyi örneklendirdiği bir diğer metni Sevda (1892) adlı uzun hikâyesidir. Romantizmi yazınsal düzlemde eleştiren bu hikâyenin en önemli yönü, okuduğu romantik eserler sebebiyle hayal âlemine dalan figürlerin gerçeklerden uzaklaşmalarını çarpıcı biçimde ortaya koymasıdır. Ancak yazarın bu realist tutumu, hikâyenin merkezini oluşturan “aşk”ın, bir duygu olmaktan ziyade fizyolojik bir olay olarak ele alışıyla natüralizme evrilir. Bu makalede, önce aşkı bilimsel bir tutumla işleyen “Elektrikiyetin Sevdaya Tatbiki” adlı makaleye değinilecek, ardından Sevda adlı hikâye incelenecek ve bu metinlerin gerisindeki Beşir Fuad etkisi görünür kılınmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Beşir Fuad, Nabizade Nazım, Elektrikiyetin Sevdaya Tatbiki, Sevda

Kaynakça

• Beşir Fuad. (1886a). “Gayret’in 3,4,5,6 Numaralı Nüshalarında Münderic “Victor Hugo” Ünvânlı Makale-i İntikadiyeye Mukabele”, Saadet, (26 Temmuz 1886), S. 470, s.3.
• Beşir Fuad. (1886b). “Menemenlizâde Beyefendi’nin Gayret’in 29, 30, 31, 33 Numaralı Nüshalarındaki Makale-i Cevabiyeye Cevap”, Saadet, (3 Teşrin-i Sani 1886), S. 553, s.3.
• Beşir Fuad. (1886c). “Menemenlizâde Beyefendi’nin Gayret’in 29, 30, 31, 33 Numaralı Nüshalarındaki Makale-i Cevabiyeye Cevap”, Saadet, (15 Teşrin-i Sani 1886), S. 563, s.3.
• Beşir Fuad. (1999). “Çevir Kazı Yanmasın”, Saadet, (13-15 Eylül 1886ç), S. 511, s.4.
• Beşir Fuad. (1887). “Yine Şiir ve Hakikat Meselesi”, Tercüman-ı Hakikat, (1 Şubat 1887), S. 2592, s.2.
• Beşir Fuad. (2011). Victor Hugo, çev. Kemal Bek. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Birinci, N. (1987). Nâbizâde Nâzım. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Hilav, S. (1993). “Beşir Fuad’ın ‘Mektûbât’ını Okurken”, Şiir ve Hakikat, haz. Handan İnci, (9-14). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İnci, H. (1999). “Şiir ve Hakikat Üzerine”, Şiir ve Hakikat, haz. Handan İnci, (15-31). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kaplan, M. (1998). “Beşir Fuad’a a Dair”, Edebiyatımızın İçinden, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Nabizade Nazım. (1887). “Elektrikiyetin Sevdaya Tatbiki”, Manzara, (13 Mart 1887), S. 1, s.8-10.
• Nabizade Nazım. (2017). Sevda, Karabibik ve Diğer Hikâyeler, haz. Sabahattin Çağın ve Nedret Kurudere, (132-160). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Namık Kemal. (1887). “Ebuzziya Tevfik Bey Biraderime”, Mecmûa-i Ebuzziya, (14 Ekim 1886), S. 52, s.1633-1636.
• Okay, O. (2008). Beşir Fuad. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Özkan, A.F. (2021). “19. Yüzyıl Türk Edebiyatında Duyguların Kalpten Dimağa Taşınması”, Karadeniz 7. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, Ordu, 28-29 Ağustos 2021 , s.40-48.
• Tanpınar, A. H. (1988). 19 uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• Uç, H. (1982). Nabizade Nazım, Doktora tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.