Recaizade Mahmut Ekrem ile Muallim Naci tartışmasını kanon üzerinden okumak

Yıl 2024, Sayı: 38, 310 - 325, 21.02.2024

Neşe Oktay

https://doi.org/10.29000/rumelide.1439628

Öz

Kelime olarak kanun, kural, düzen anlamına gelen “kanon”; edebî anlamıyla düşünüldüğünde en kısa ifadeyle eser listesi olarak kabul edilebilir. Bir milletin geçmişten bugüne ortaya koyduğu ürünleri toplama faaliyeti olarak düşünülebilecek edebiyat tarihleri, antolojiler, kimi zaman dergilerde yayımlanan “en iyi eser” listeleri edebî kanonların en açık yansımasıdır. Edebî kanonları belirleyenler siyasi iktidarlar veya edebî zevki yönlendirenler gibi farklı kesimler olabilir. Kimi zaman da doğrudan devrin içinden edipler yaşadıkları tartışmalar, polemikler, edebî gruplaşmaları ile kanon oluşumuna etki edebilirler. Edebiyatımızda 19. Asır, yeni bir edebiyatın ortaya çıkışı ve eski-yeni meselelerini gündeme gelmesi dolayısıyla önemlidir. Bu süreçte ortaya çıkan edipler, var olan edebiyata kimi zaman polemikçi bir tarzda yaklaşarak kendi edebî anlayışlarını yerleştirme gayreti içine girmişlerdir. Bu belirsizlik içindeki süreç edebiyatçıların birbirlerine yaklaşıp uzaklaşmasıyla veya tartışma ve polemiklerde birbirlerine karşı aldıkları tavırlarla devam etmiştir. Eski-yeni tartışmalarının en yoğun yaşandığı ve kutuplaşmanın arttığı II. Abdülhamit yıllarına gelindiğinde ise Muallim Naci’nin durduğu yer önemlidir. Özellikle Recaizade Mahmut Ekrem ile girdikleri tartışmalar, devrin genç ediplerinin Muallim Naci ya da Recaizade Mahmut Ekrem’den yana tavır almalarıyla sonuçlanmış, ölümünden sonra dahi Muallim Naci’nin tartışmalara konu olmasına sebep olmuştur. Özellikle bu tartışmaların neticesinde bir Naci imajının oluştuğu, hayatta olmadığı yıllarda bile durduğu yerin bu imaj dahilinde bir ölçü gibi kullanıldığı görülebilir. Bu bağlamda çalışmada Muallim Naci’nin kanon karşısındaki durumu, dışlanması ve edebî kanonda edindiği yer gerek devrinde gerek ölümünden sonraki yıllarda yazılanlar ile edebiyat tarihleri içerisinden değerlendirilmeye çalışılacaktır. Bu yolla yeni edebiyatın yerleşme ve kendini ispat yıllarının kanon kavramı etrafında izah edilmesi amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kanon, Yeni Türk Edebiyatı, Muallim Naci, Recaizade Mahmut Ekrem

Kaynakça

• Ahmed Rasim (1980). Matbûat Hâtıralarından Muharrir, Şair, Edib. (K. Yetiş Haz.) İstanbul : Tercüman 1001 Temel Eser.
• Ahmet Mithat-Muallim Naci (2011). Mithat’tan Naci’ye Naci’den Mithat’a Muhaberat ve Muhaverat. (N. Elmas Haz.). Konya : Çizgi.
• Akyüz, K. (1947). Tevfik Fikret. Ankara : Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi.
• Ali Kemal (1985). Ömrüm (1 b.). (Z. Kuneralp Haz.). İstanbul : İsis.
• Anar, T. (2020). Mekândan Taşan Edebiyat Yeni Türk Edebiyatında Edebiyat Mahfilleri (1 b.). İstanbul: Ketebe.
• Assmann, J. (2015). Kültürel Bellek Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik (2 b.) (Tekin, A. Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Başçı, P. (2007-2008). Yerli Edebiyat, Yurdun Edebiyatı; Herkes Onu Okumalı : Türk Edebiyatı Kanonu ve Ulusal Kimliğin Sınırları. Pasaj. 6. 44-69.
• Belge, M. (2004). Türkiye’de Kanon. Kitap-lık, 68, 54-59.
• Bloom, H. (2014). Batı Kanonu (1 b.). İstanbul : Metis.
• Dellaloğlu, B. (2023). İkondan Kanona Kültür ile Medeniyet Arasında (1 b.). İstanbul : Timaş.
• Enginün, İ. (1988). «Abdülhak Hâmid Tarhan». Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C.1, 207-210.
• Enginün, İ. (1995). Abdülhak Hâmid’in Mektupları (1 b.). İstanbul: Dergâh.
• Ertaylan, İ.H. (1963). Tevfik Fikret Hayatı, Şahsiyeti ve Eserleri. İstanbul : T. Emekli Öğretmenler Cemiyeti.
• Ertaylan, İ.H. (2011). Türk Edebiyatı Tarihi I-IV. Ankara : Türk Tarih Kurumu
• Güven, G. (2009). Sami Paşazade Sezai ve Eserleri (1 b.). İstanbul : Dergâh.
• İmzasız. (1302). Başlıksız. Tercüman-ı Hakikat. 2112. 3.
• İsmail Habib (1940). Yeni «Edebî Yeniliğimiz». İstanbul : Remzi.
• Jusdanis, G. (1998). Gecikmiş Modernlik ve Estetik Kültür. (T. Birkan Çev.). İstanbul : Metis.
• Kerman, Z. (1981). Sami Paşazade Sezaî’nin Hikâye-Hâtıra-Mektup ve Edebî Makaleleri. İstanbul : İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Köprülüzade Mehmet Fuat (1326). Muallim Naci-2 Tabiat ve Zekâsı. Servet-i Fünun. 1018. 75-78.
• Mignon, L. (2007-2008). Bir Varmış, Bir Yokmuş… Kanon, Edebiyat Tarihi ve Azınlıklar Üzerine Notlar. Pasaj. 6. 35-43.
• Muallim Naci. (1303). Demdeme. İstanbul.
• Özgül, M.K. (2016). Şiirin Hazanında Gazel Dökenler-V Muallim Naci Efendi. İstanbul : Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Parla, J. (2007-2008). Gelenek ve Bireysel Yetenek: Kanon Üzerine Düşünceler. Pasaj, 11-15.
• Parla, J. (2011). Yaralı Dil : Türkiye’nin Dil Reformu ve Romanın Kanonluğu. Kült İstanbul Bilgi Üniversitesi Kültürel İncelemeler Dergisi. 1. 62-79.
• Recaizade Mahmut Ekrem. (1301). Zemzeme Üçüncü Kısım. İstanbul : Matbaa-i A.K. Tozluyan.
• Talu, E.E. (2005). Geçmiş Zaman Olur ki (1 b.). İstanbul: Hece.
• Tanpınar, A.H. (1988). 19uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi (7 b.). İstanbul : Çağlayan.
• Tansel, F.A. (1953). Muallim Naci ile Recaizâde Ekrem Arasındaki Münakaşalar ve Bu Münakaşaların Sebep Olduğu Edebî Hâdiseler. Türkiyat Mecmuası, 10, 159-200.
• Tarakçı, C. (1994). Muallim Nâci Efendi ve Eserlerinden Seçmeler. Ankara: Kültür Bakanlığı Millî Kütüphane Basımevi.
• TDK (2023). Kanon. Güncel Türkçe Sözlük.
• Tevfik Fikret (2000). Musahabe-i Edebiyye. Dil ve Edebiyat Yazıları (3 b.). (İ. Parlatır Haz.). Ankara : Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uşaklıgil, H.Z. (2017). Kırk Yıl (1 b.). (A. Uçman Haz.). İstanbul: YKY.