Korkuteli’nin Avdan Köyü Mezarlığındaki Süslemeli Mezar Taşları Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2024, Sayı: 38, 859 - 874, 21.02.2024

Serkan Kılıç

https://doi.org/10.29000/rumelide.1439766

Öz

Antalya’nın kuzeybatısında yer alan Korkuteli İlçesi, İbn-i Battuta ile Evliya Çelebi’nin Seyahatnamelerinde ve Neşri’de “Istanos” adıyla anılmaktadır. XV. ve XVI. yüzyıllara ait Teke Sancağı Tapu Tahrir Defterleri’nde Antalya’nın ilçe ve köylerine, XIII. yüzyıldan itibaren çoğunluğunu Üç-Oklar’ın oluşturduğu Türkmen topluluklarının yerleştirildiği bilinmektedir. Oğuz boyuna mensup olan ve Teke Yöresinde yer alan Sarıkeçili Yörükleri, 19. yüzyılda genellikle Korkuteli ve Kızılkaya hattında bulunmakla birlikte Antalya çevresi, Istanos, Mirahor, Yelten, Yazır, Alifahreddinisagir, Garibce, Anbehan, Çaykenarı, Zivind, Tavşan Bükü, İğdir, Kızılkaya, Bademağacı ve Avdan’da konargöçer olarak yaşamışlardır. Yörükler, gittikleri bölgelerde kendi kültürlerini gerek yaşam biçimleriyle gerekse halı, kilim gibi dokumalar ve mezar yapılarında görülen süslemelerle yaşatmaya çalışmışlardır. Avdan Köyü’nde yaşayan Yörüklere ait mezar taşlarında da kendi kültürlerine ait olduğu düşünülen motiflerle karşılaşılmaktadır. Bu motifler arasında daha çok hayat ağacı, suyolu, muska ve gezegenleri sembolize eden geometrik ve bitkisel motiflerin kullanıldığı görülmektedir. Bu çalışmada, Korkuteli’nin Avdan köy mezarlığında yer alan süslemeli mezar taşları incelenmiştir. Değerlendirmeye alınan mezar taşlarındaki süslemelerin hem Antalya’nın çevre bölgelerinde yer alan mezar taşlarıyla hem de Anadolu’nun farklı yerlerinde dokunan halı ve kilimlerinde görülen motifler ile karşılaştırması yapılarak mezar taşlarında görülen süslemeler arasında benzerlik ve farklılıkların tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Ayrıca bu amaç doğrultusunda incelenen mezar taşlarındaki süslemelerin, Türk kültüründe kullanılan semboller ile ilişkileri tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Korkuteli, Mezar taşı, Dokuma, Süsleme, Sembol

Kaynakça

• Ak, M. (2012). 19. yüzyılda Teke Yöresi Yörüklerinin Sosyo-Ekonomik Durumu. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Ak, M. (2014 ). Teke Sancağında 1831 Sayımına Göre Nüfus ve Yerleşme. History Studies, 6 (3), s. 15-44.
• Akan, M. (2008). Yörüklerde Taşımada Kullanılan Dokumalar. 38. ICANAS Uluslar Arası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 10-15-09-2007. (1), s.21- 43 içinde.
• Armağan, A. L. (1997). XVI. Yüzyılda Teke Sancağındaki Konar-Göçerlerin Demoğrafik Durumu Üzerine Bir Araştırma. Tarih Araştırmaları Dergisi, 19 (30), s. 1-35.
• Arslan, M. (2005). Türk Destanlarında Evren Tasarımı. G. Gülsevi, M. Arıkan (Ed.), Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı (s.65-75) içinde, İzmir: Kanyılmaz Matbaası.
• Atlıhan, Ş. (2011). Antalya-Döşemealtı’nda Kirkitli Dokumalar. Arış Dergisi, (6), s. 4-19.
• Atmaca E. ve Güzel Ö. (2018). Antalya’nın Korkuteli İlçesi’nin Köy Adları. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 6/15, s. 304-328
• Babacan, H., Polat Becks B. A., Allahverdi, R. Ş. (2019). Korkuteli Büyükköy Mezarlığı’ndan Osmanlıca Kitabeli Mezar Taşları. B. Koçakoğlu v.d. (Ed.), Antalya Kitabı 2, Antalya’da Türk-İslâm Medeniyetinin İzleri (s.659-676) içinde, Konya: Palet Yayınları.
• Babacan, H., Polat Becks B. A., Allahverdi, R. Ş. (2022). Şeref Höyük / Komana Yüzey Araştırmasında Karşılaşılan Osmanlı Dönemi Mezar Taşları. XVIII. Türk Tarih Kongresi, 1-5 Ekim 2018, (1), s. 211-234 içinde.
• Çakmakoğlu Kuru, A. (2020). Türk Mimarisinde Çapraz “X” Motif ve İkonografisi. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(4), s. 2263-2285.
• Çal, H. (2021). Türkiye Mezar Taşı Tipleri 1: Güneş Tepelikliler. BELLETEN, 85/ 303, s. 645-690.
• Çelik, Ş. (2011). Teke-İli. TDV İslam Ansiklopedisi, (40), s. 344-347
• Çetin, Y. (2022). Ağrı Yöresi Heybe Dokumaları. Social Sciences Studies Journal, 8 (96), s. 984-993.
• Çoruhlu Y. (2022). Türk Taş Heykel ve Dikili Taşlarından Türk İslam Mezar Taşlarına Geçiş ve Antalya Türkmen Mezar Taşlarından Örnekler. İ. Şahin, A. Taşbaş, E. Taşbaş (Ed.), Yörükler II (s.557-586) içinde, Ankara: Bursa Osmangazi Belediyesi Yayınları.
• Çoruhlu, T. (2002). Tuğ. TDV İslam Ansiklopedisi, (41), s. 330-332.
• Çoruhlu, Y. (2018). Antalya Güzeloba Mezarlığı Nakışlı, Şekilli, Simgeli Mezartaşları. 2. Uluslararası Avrasya Türk Sanatları Kongresi, (1), s. 9-38 içinde
• Çoruhlu, Y. (2019). İç ve Orta Asya Türk Geleneklerine Bağlı Antalya Mezar Taşları (Barınaklar Mezarlığı Mezar Taşları). D. Sustam v.d. (Ed.), Antalya Kitabı 2, Antalya’da Türk-İslâm Medeniyetinin İzleri (s.635-658) içinde, Konya: Palet Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2019). Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi. Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Dayar, E. (2018). Antalya’da Sıtma. CEDRUS, (6), s. 649-674.
• Deniz, B. ve Aydın, Ö. (2022). Döşemealtı Halıları. Hars Akademi Uluslararası Hakemli Kültür Sanat Mimarlık Dergisi, Aydın Uğurlu Ve Geleneksel Sanatlar Özel Sayısı, s. 44-79.
• Dulkadir, H. (1993). Sarıkeçililer. II. Uluslararası Karacaoğlan Çukurova Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri, (1), s. 481-488 içinde.
• Duran, R. (2019). Motiflere Dönüşmüş Türk Damgaları - Geometrik Motiflere Farklı Bir Bakış. Akdeniz Sanat, (13), 21. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri Özel Sayısı, s. 679-698
• Erden, A. (1999). Anadolu Giysileri. Türkiye Kalkınma Bankası Yayınları, Ankara.
• Ergun, P. (2012). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
• Ertaş, Z. (1983). Antalya Bölgesi Bir Grup Mezar Taşı Hakkında Yorumlar. Sanat Tarihi Yıllığı, (12), s. 21-34.
• Esin, E. (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• Evliya Çelebi (2013). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi. 1. 2. Kitap, İstanbul.
• Karaca, B. (2002). XV. ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağı. Fakültesi Kitabevi, Isparta.
• Karakelle, A. ve Kayabaşı, N. (2018). Hatay/Reyhanlı Kilimlerinde Bulunan Yaşam İle İlgili Motifler. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(3), s. 2633-2646.
• Kılıç, S. (2022). Tombstones in the Burial Ground of Gebiz Yıkık Mosque. CEDRUS, (10) , s. 347-355.
• Koca, S. K. (2012). Türk Kültüründe Sembollerin Dili. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Konuk, M. ve Genç, M. (2021). Karaman İl Merkezinde Yaşayan Sarıkeçili Yörüklerinde Torba Dokumaları. Arış Dergisi, (18), s. 4-27.
• Kutlu, M. M. (2022). Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Bağlamında Yörük Kültürü ve Sarıkeçili Yörükler. İ. Şahin vd. (Ed.), Yörükler II (s. 461-470) içinde, Ankara: Bursa Osmangazi Belediyesi Yayınları.
• Özdemir, H. (2005). Salgın Hastalıklardan Ölümler 1914-1918. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Öz Çelikbaş, E. (2018). Türk Sanatında Mistik Bağlamda Geometrik Sembolizme Genel Bakış. Safran Kültür ve Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(1), s. 55-66.
• Set, E. (2016). Antalya Elmalı Yöresinde Tespit Edilen Yörük Dokumaları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Akdeniz Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Antalya.
• Soysaldı, A. (2022). Yörük Çuvalları. Arış Dergisi, (20-21), s. 183-207.
• Sözen, S. S. (2015). Antalya İli Korkuteli İlçesi ve Köyleri Düz Dokumaları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Isparta.
• Sümer, F. (2013). Yörükler. TDV İslam Ansiklopedisi, (43). s. 570-573.
• Teker, M. S. ve Zaimoğlu, Ö. (2010). Kovanlık Köyü-Ovaköy Camii (Döşemealtı/Antalya) Halıları. Akdeniz Sanat, 3 (6), s. 169-191.
• Uçar, H. 2020, “Bir Kültün Özellikleri: Türklerde Su Kültü”. Kültür Araştırmaları Dergisi, (7), s.24-47.
• Yıldız, T. M. (2018). 1839-1917 Arası İstanos (Korkuteli)’un İdari, Sosyal ve Ekonomik Durumu. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Url-1, erişim adresi: https://tr.pinterest.com/pin/112519690677032877/, (erişim tarihi: 08.07.2023)
• Url-2, Sihirli Dekoratif Parçalar: Türk Halıları ve Motifleri, erişim adresi: https://www.soylentidergi.com/sihirli-dekoratif-parcalar-turk-halilari-ve-motifleri/, (erişim tarihi: 12.08.2023)
• Url-3, Türk halı ve kilimlerinde Hayat ağacı Motifleri, erişim adresi: https://www.soylentidergi.com/hayat-agaci-motifinin-sanatsal-surekliligi/, (erişim tarihi: 12.08.2023)