Kolektif belleğin mekâna yerleştirilmesi: Kelime Müzesi örneği

Yıl 2024, Sayı: 38, 887 - 907, 21.02.2024

Fatma Tekin

https://doi.org/10.29000/rumelide.1440253

Öz

Kültürel kimlik, belirli bir topluluğun kendilik algısı ve aidiyet duygusuyla ilişkilidir ve kolektif bellek ile inşa edilir. Gelenekler, kültürel anlamın kuşaklara aktarılması ve canlandırılması kolektif belleğin konusudur. Bu bellek ise anıtlar, mezar taşları, tapınaklar, idoller gibi anlam içeren birtakım sembollerden; anılar, sanat eserleri, töreler, değerler, inançlar ve geleneklerden oluşmaktadır. Bu yapılar, oluşturduğu “ortaklık” ve “aidiyet” duygusuyla bireyleri teklikten “biz” noktasında birleştirir ve böylece kimliği inşa eder. Mekânsal imgeler ise kolektif belleğin üzerinde önemli bir rol oynar. Çünkü hatıraların yeniden canlanması için mekân gereklidir. Dolayısıyla mekân; kolektif belleği somutlaştırmada bir araçtır. Bu bağlamda tarih boyunca insanların sevdiği eşyaları toplama, saklama ve biriktirme eğilimi ile oluşturulmuş olan müzelerin; kültürel değerleri koruyan, saklayan ve hatırlatan birer bellek mekânları oldukları söylenebilir. Bu noktada müzeler, kimlik ve kolektif bellek çalışmaları için de ciddi bir veri alanı oluşturur. Yukarıdaki açıklamalar ışığında, kolektif belleğin mekâna yerleştirilmesinin bir örneği olarak Kelime Müzesi incelenmiştir. Bu bağlamda; Kelime Müzesi’nin kültür-sanat faaliyetleri; bu faaliyetlerin tür ve amaç-kapsam gibi yönlerden nitelikleri araştırılmıştır. Müzede sergilenen kelimeler, kelimelere dair açıklamalar, kelimelerin gösterim şekilleri, kullanılan eşyalar incelenmiş ve kültürel mirası yansıtan yanları 47 örnek üzerinden değerlendirilmiştir. Kelime Müzesi; Türkçe kelimelerin, atasözleri ve deyimlerin anlamını çocuklara ve gençlere öğretmek amacıyla Ankara’da kurulmuştur. Müzede 100’ün üzerinde kelime, 90’dan fazla nesne ile anlatılmaktadır. Sergilenen kelimeler ise anlamları, köken bilgisi (etimoloji), tarihi süreçleri, hikâyeleri, dildeki yaygın kullanımları ve farklı söylenişleri ile birlikte tanıtılmaktadır. Müze, kültürel belleği mekâna enstalasyon sanat anlayışıyla yerleştirmek suretiyle post-modern bir yaklaşımla tasarlanmış olup, bu anlamda kelimelerin nesneler üzerinden geçmişini bugüne bağlayan bir miras sunar.

Anahtar Kelimeler

Kültürel kimlik, kolektif bellek, dil, enstalasyon, Kelime Müzesi

Kaynakça

• Aksan, Doğan (2007). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Artun, Ali (2021). Mümkün Olmayan Müze, Müzeler Ne Gösteriyor?, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Assmann, Jan (2001). Kültürel Bellek, Çev. Ayşe Tekin, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Atagök, Tomur (1999a). “Müze Mimarisi”, Yeniden Müzeciliği Düşünmek, (der. Tomur Atagök), 71-86, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Basım-Yayın Merkezi.
• Atagök, Tomur (1999b). “Çağdaş Müzeciliğin Anlamı; Müze ve İlişkileri”, Yeniden Müzeciliği Düşünmek, (der. Tomur Atagök), 131-142, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Basım-Yayın Merkezi.
• Ateşoğulları, Soner (2022). “Değişen ve Gelişen Türkiye Müzeleri”, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 1 (83): 32-53.
• Avcıoğlu, S. Sayar ve Akın, Oya (2017). “Kolektif Bellek ve Kentsel Mekân Algısı Bağlamında İstanbul Tuzla Köy içi Koruma Bölgesi’nin Mekânsal Değişiminin İrdelenmesi”, İdeal Kent, 8 (22): 423-450.
• Baki Nalcıoğlu, Z. Safiye (2023). “Müzeler Değişiyor: Müzecilikte Yeni Yaklaşımlar”, ASBİDER Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (29): 206-217.
• Bilgin, Nuri (1995). Kollektif Bellek, İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Canbolat, Ayşe ve Boyacı, Melis (2022). “Değişen Müze Pratikleri ve İnteraktif Enstalasyonlar Bağlamında Çağdaş Bir Seramik Sanatçısı: Clare Twomey”, İdil, 89: 59-73.
• Çıldır, Zekiye (2014). “Türkiye’de Bir Eğitim Ortamı Olarak Müzelerin Kullanımına İlişkin Eğitimciler Tarafından Hazırlanan Raporlar”, Folklor/Edebiyat, 2014/3, 20(79): 179-188.
• Demir, Sema (2012). “Kültürel Bellek, Gelenek ve Halk Bilimi Müzeleri”, Millî Folklor, 24 (95): 184-193.
• Durna, Nehir (2022). “Ankara’nın Bellek Mekânları: Seksen Yıllık Bir Dönüşümün Sözlü Tarih Denemesi”, Ankara Araştırmaları Dergisi, 10 (1): 127-153.
• Eagleton, Terry (2019). Kültür, Çev. Berrak Göçer, İstanbul: Can Yayınları.
• Elçi, Emrullah (2022). İnteraktif Enstalasyonlarda Nesne-Figürmekân Etkileşimi, YLT: Necmettin Erbakan Üniversitesi, SBE: Konya.
• Güvenç, Bozkurt (1979). İnsan ve Kültür, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Halbwachs, Maurice (2018). Kolektif Bellek, Çev. Zuhal Karagöz, İstanbul: Pihan Yayıncılık.
• Kandemir, Özge ve Uçar, Özlem (2015). “Değişen Modern ve Çağdaş Müze Mekanizmalarının Çağdaşa Yönelik Tasarımlarına Girdiler”, Sanat ve Tasarım Dergisi, 5 (2): 17-47.
• Kaplan, Mehmet (2015). Kültür ve Dil, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karadeniz, Ceren (2015). “Postmodern Müzede Kadın”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (1): 132-147.
• Karadeniz, Ceren ve Özdemir, Ezgi (2018). “Hangi Müze? Müzecilikte Değişim ve Yenimüzebilim”, Millî Folklor, 30 (120): 158-169.
• Kasap, Süleyman (2020). “Dil, Kimlik ve Kültür Etkileşimi”, Güncel Dil ve Edebiyat Araştırmaları, 97-104, Ankara: Akademisyen Yayınevi.
• Keleş, Vedat (2003). “Modern Müzecilik ve Türk Müzeciliği”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(1-2): 1-16.
• Madran, Burçak (1999). “Müze Türleri”, Yeniden Müzeciliği Düşünmek, (der. Tomur Atagök), 3-19, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Basım-Yayın Merkezi.
• Malinowski, Bronislaw (2016). Bilimsel Bir Kültür Teorisi, Çev. Deniz Uludağ, Ankara: Doğu-Batı Yayınları.
• Nora, Pierre (2022). Hafıza Mekânları, Çev. Mehmet Emin Özcan, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Oliveira, Nicolas De, Oxley, Nicola, Petry, Michael (2005). Yeni Milenyumda Enstalasyon Sanatı. Çev. Osman Akınhay, İstanbul: Akbank Kültür sanat Yayınları
• Onur, Bekir (2014). Yeni Müzebilim, Ankara: İmge Kitabevi.
• Özak, Nilüfer Öymen (2008). Bellek ve Mimarlık İlişkisi: Kalıcı Bellekte Mekânsal Öğeler. DT: İstanbul Teknik Üniversitesi, FBE, İstanbul.
• Sarıkartal, Zekiye (2007). “Sanat Alanının Küresel Kurumsallaşması ve Yerleştirmenin (Enstalasyon) Gelişimi”, Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Yazıları, 16, Ankara.
• Saussure, Ferdinand de (1985). Genel Dilbilim Dersleri, Çev. Berke Vardar, Ankara: Birey ve Toplum Yayınları.
• Sezer Yavuz, Tuğba (2019). Çağdaş Türk Sanatı’nda Enstalasyon, YLT: Balıkesir Üniversitesi, SBE, Balıkesir.
• Silav, Muna (2019). “Kültür-Bellek Etkileşimi ve Üniversite Müzeleri”, İdil, 63:1487-1493.
• Solak, Sevcan Güleç (2017). “Mekân-Kimlik Etkileşimi: Kavramsal ve Kuramsal Bir Bakış”, MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(1): 13-37.
• Süzen, Hatice Nilüfer (2010). “Sanatta Disiplinlerarası Bir Yaklaşım: Enstalasyon Sanatı ve Genco Gülan Örneklemi”, Sanat ve Tasarım Dergisi, 1(6): 147-162.
• URL 1: https://tr.wikipedia.org/wiki/Kelime_M%C3%BCzesi