Klasik Arap Mizahında Çirkinlik

Yıl 2024, Sayı: Ö14, 1019 - 1038, 21.03.2024

Şükrü Dinçer

https://doi.org/10.29000/rumelide.1455578

Öz

Klasik Arap edebiyatı sahasında telif edilen zengin nevadir derlemeleri incelendiğinde, yüz çirkinliğine dair kaydedilen, bilimsel ve edebî açıdan incelemeyi hak edecek nitelik ve nicelikte anekdotik rivayete ulaşılmaktadır. Orta çağ Müslüman toplumu içerisinde her tür sosyal tabakada görülen çirkin karakterin ve mizahi figürün ele alındığı bu çalışma, sözkonusu dönem toplumlarının dinî yaşamları, kültürel kodları, gündelik yaşam biçimleri, hassasiyetleri, tabuları, siyasi anlayışları ve mizahı algılama biçimleri gibi çok çeşitli konularda önemli ipuçlar barındırmaktadır. Makalenin temel amacı, Arap mizah edebiyatında çirkinliğe dair kayda geçen zengin materyali, mizah ve folklor bağlamında Türk akademi çevrelerine tanıtmaktır. Diğer yandan edeb nükte müktesebatımıza önemli katkılar sağlayacağı kanaatinde olduğumuz bu makale, Türk mizahıyla Arap mizahının etkileşimine dair yapılacak karşılaştırmalı çalışmalara ışık tutmayı da hedeflemektedir. Makalede hicri III-XV. asırlar arasını kapsayan klasik dönemde Arap edebiyatı sahasında kaleme alınan eserler kaynak alınmıştır. Bu dönemde telif edilen her türden edebî eser taranmak suretiyle çirkinliğe dair kayıt altına alınan rivayetler tespit edilmiştir. Mizahi unsur içersin ya da içermesin çalışmanın amacına hizmet edebilecek hikâye, anekdot, nükte, hikemî söz, mesel vb. her nevi rivayet içerisinden bir seçki yapılmıştır. Muhtevayı daha anlaşılır ve estetik bir dille okuyucuya takdim etme düşüncesiyle ilgili rivayetlerin Türkçemize kazandırılmasında serbest çeviri tekniğine başvurulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Klasik Arap edebiyatı, mizah, çirkinlik, anekdot, nükte

Kaynakça

• Abbâsî, Ebü’l-Feth. (t.y.). Maâhidü't-Tensîs ‘alâ Şevâhidi’t-Telhîs. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb.
• Âbî, Ebû Sa‘d Mansûr b. el-Hüseyn. (2004). Nesrü’d-Dür fi’l-Muhâdarât Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Ahmed b. Hanbel. (2001). el-Müsned. b.y.: Müessesetü’r-Risâle.
• ‘Âmili, Bahâüddin. (1998). el-Keşkûl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• ‘Askerî, Ebû Hilâl. (t.y.). ‘Uyûnü’l-Ahbâr. Beyrut: Dâru’l-Cîl.
• ‘Askerî, Ebû Hilâl. (1988). Cemheratü’l-Emsâl. b.y.: Dâru’l-Fikr.
• Bagdâdî, Abdülkadir. (1979). Hızânetü’l-Edeb. Kahire: y.y..
• Batalyevsî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Seyyid es-Seyyid. (1996). el-İktidâb fî Şerhi Edebi’l-Küttâb. Kahire: Daru’l-Kütübi’l-Mısriyye.
• Berkûkî, Abdurrahman b. Ahmed. (t.y.). ez-Zehâir ve’l-‘Abkariyyât. Mısır: Mektebetü’s-Sekâfetü’d-Dîniyye.
• Serrâc, Cafer b. Ahmed b. Hüseyn Ebû Muhammed. (t.y.) . Masâri‘u’l-‘Uşşâk. Beyrut; Dâru Sâdır.
• Câhiz, Ebû Osman ‘Amr b. Bahr. (2001). el-Buhalâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Câhiz, Ebû Osman ‘Amr b. Bahr. (2002). el-Beyân ve’t-Tebyîn. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl.
• Câhiz, Ebû Osman ‘Amr b. Bahr. (2003). el-Hayevân.. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Câhiz, Ebû Osman ‘Amr b. Bahr. (2003). el-Mehâsin ve’l-Ezdâd. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl.
• Dayf, Şevki. (1960).Târihu’l-Edebi’l-‘Arabî. Kâhire: Dâru’l-Maârif.
• Dayf, Şevki. (t.y.). El-Fennü Ve Mezâhibüh fî’n-Nesri’l-‘Arabî. Kâhire: Dâru’l-Maârif.
• Demîrî, Kemâleddîn. (t.y.). Hayâtü’l-Hayevâni’l-Kübrâ. b.y.: y.y..
• Dîneverî, İbn Kuteybe. (2002). eş-Şi‘r ve’ş-Şu‘arâ. Kahire: Dâru’l-Hadîs.
• Dîneverî, İbn Kuteybe. (1996). ‘Uyûnu’l-Ahbâr. Kahire: Matba‘atu Dâri’l-Kütübi’l-Mısriyye.
• Eftasî, Emînü’d-Devle Ebû Cafer. (2015). el-Mecmû‘u’l-Lefîf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslami.
• Endelüsî, Ebû Ubeyd Abdullah el-Bekrî. (y.y). Semtu’l-‘âlî fî Şerhi Emâli’l-Kâlî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Gazûlî, ‘Alâuddîn el-Behâî. (1883). Metâli‘u’l-Budûr fî Menâzili’s-Surûr. b.y.: Matba‘atu İdâreti’l-Vatan.
• Gırnâtî, İbn ‘Âsım, Ebû Bekr Muhammed b. Muhammed b. ‘Âsım. (2014). Hadâiku’l-ezâhir fî müstehsini’l-ecvibe ve’l-müdhikât ve’l-hikem ve’l-emsâl ve’l-hikâyât ve’n-nevâdir. Kahire: Dâru’l-Kütübi ve’l-Vesâikı’l Kavmiyye.
• Günday, Hüseyin. (2013). Klasik Arap Edebiyatında Mizahi Karakterler. Bursa: Emin Yayınları.
• Hamevi, Ebü'l-Mehâsin Takiyyüddin Ebu Bekr b. Ali İbn Hicce. (t.y.). Semerâtü’l-evrâk fi’l-muhâdarât. Kâhire: Mektebetü’l-Cumhûriyyeti’l-‘Arabiyye.
• Husrî, Ebû İshak İbrâhim b. Ali. (t.y.). Zehru’l-Âdâb ve Semeru’l-Elbâb. Beyrut: Dâru’l-Cîl.
• İbn Asâkir. (1951). Târîhu Medîneti Dımaşk, Dımaşk: y.y..
• İbn ‘Abdürabbih, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. (1984). el-‘İkdü’l-Ferîd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• İbn ‘Abdürabbih, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. (t.y.). Tabâi‘u’n-Nisâ. Kahire: Mektebetü’l-Kur’ân.
• İbnü’l-Cevzî. (1997). Ahbâru’z-Zırâf ve'l-Mütemâcinîn. Beyrut: Dâru İbn Hazm.
• İbn Hamdûn, Ebü’l-Me‘âlî Bahâüddîn Kâfi’l-Küfât Muhammed b. el-Hasen. (1996). et-Tezkiretü’l-Hamdûniyye. Beyrut: Dâru Sâdır.
• İbn Hatîb, Muhammed b. Kasım. (2002). Ravdü’l-Ahyâru’l-Müntehabi min Rebî‘i’l-Ebrâr. Halep: Dâru’l-Kalemi’l-‘Arabî.
• İbn Kayyim el-Cevziyye: (1989). ‘Uddetü’s-Sâbirîn ve Zehîretü’ş-Şâkirîn. Şam: Dâru İbn Kesîr.
• İbşîhî, Ebü’l-Feth Bahâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Mansûr. (1998). el-Müstetraf fî Külli Fennin Müstazraf. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb.
• İsfahânî, Ebu’l-Ferec. (t.y.). Kitâbü’l-Egânî. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İsfahânî, Râgıb. (1999). Muhâdarâtü’l-Üdebâ. Beyrut: Dâru’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam.
• Kâlî, Ebû Ali İsmâil b. el-Kâsım. (1926). el-Emâlî. Mısır: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye.
• Meydânî, Ebü’l-Fadl Ahmet b. Muhammed b. İbrahim. (t.y.). Mecma‘u’l-emsâl. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife.
• Mısrî, Ahmed b. Ali Şihâbeddîn (1920), el-Filâke ve’l-Meflûkûn. Mısır: Matbaatu’ş-Şa‘b.
• Müslim b. Haccâc b. Müslim. (1916). Sahîhü’l-Müslim. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Nüveyrî, Şihâbüddîn. (2002). Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb. Kahire: Dâru’l-Kütüb ve’l-Vesâikı’l-Kavmiyye.
• Rizkullah b. Yusuf Şeyho. (1913). Mecâni’l-Edeb fî Hadâikı’l-‘Arab. Beyrut: Matbaatu’l-Âbâi’l-Yesû‘ıyyîn.
• Se‘âlibî, Ebû Mansûr. (t.y.). el-İ‘câz ve’l-Îcâz. Kahire: Mektebetü’l-Kur’an.
• Se‘âlibî, Ebû Mansûr. (1981). et-Temsîl ve’l-Muhâdara. thk. Andülfettah Muhammed. b.y.: ed-Dâru’l-Arabiyyetü li’l-Küttâb.
• Şerîf el-Murtazâ, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Muhammed el-Alevî. (1954). Emâlî’l-Mürtezâ. (Gurarü’l-fevâid ve dürarü’l-kalâid). b.y.: Dâru İhyâi’l- Kütübi’l-‘Arabiyye
• Şirvâni, Ahmed b. Muhammed b. Ali b. İbrahim el-Ensârî. (1907). Nefhatü’l-Yemen fîmâ Yezûlü Bizikrihiş-Şecen. Mısır: Matbaatü’t-Tekaddümi’l-‘İlmiyye.
• Şureyşî, Ebû Abbas Ahmed b. Abdülmü’min b. Musa el-Kaysî. (2006). Şerhu Makâmâti’l-Harîrî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Tevhîdî, Ebû Hayyân, el-Endelüsî, (1988). el-Basâir ve'z-Zehâir. Beyrut: Dâru Sâdır.
• Vatvat, Ebû İshak Burhaneddin. (2008). Guraru’l-Hasâisi’l-Vâdıha. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Zemahşerî, Cârullah. (2006). Rebîu'l-Ebrâr ve Nusûsü'l-Ahbâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l‘İlmiyye.
• Zemahşerî, Cârullah. (2017). Tesliyetü’d-darîr. Beyrut: ed-Dâru’l-Mâlikiyye.